W skardze konstytucyjnej z 2 lutego 2012 r. Rafał i Dorota W. (dalej: skarżący) zarzucili niezgodność art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: ustawa o kosztach sądowych) w związku z art. 370 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 32 ust. 1 oraz art. 31 ust. 3 w związku z art. 78 oraz z art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem skarżących zaskarżona regulacja w nieuzasadniony sposób różnicuje sytuację osób, które razem z apelacją złożyły prawidłowy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, który został następnie oddalony, oraz osób, których wniosek został odrzucony z powodu wad formalnych. W pierwszym wypadku strona reprezentowana przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego jest bowiem wzywana do uiszczenia opłaty od pisma, z którym wniosek był związany, lub pismo jest jej zwracane i ma ona możliwość jego ponownego wniesienia. Skarżący podnieśli, że zaskarżone przepisy naruszają zasadę prawidłowej i rzetelnej legislacji oraz sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy (art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji), gdyż nie regulują wyraźnie skutku nieopłacenia apelacji w terminie i w konsekwencji pozostawiają sądom swobodę w decydowaniu o tych skutkach. Ponadto zdaniem skarżących zaskarżona regulacja – przewidująca, że w wypadku oddalenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych złożonego przez stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego razem z apelacją, strony nie wzywa się do opłacenia apelacji, a termin do jej opłacenia, po upływie którego następuje odrzucenie apelacji, biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych – nieproporcjonalnie ogranicza prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 31 ust. 3 w związku z art. 78 Konstytucji).

Postanowieniem z 3 kwietnia 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Po pierwsze, Trybunał wskazał, że skarżący powołali jako samodzielny wzorzec kontroli zaskarżonego przepisu art. 32 ust. 1 Konstytucji, a tak sformułowany zarzut nie może być przedmiotem rozpoznania w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Ponadto, nawet gdyby uznać, że zarzut naruszenia zasady równości był związany z zarzutem naruszenia prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji) lub prawem do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), to zarzuty skarżących w tym zakresie miały charakter oczywiście bezzasadny. Skarżący stawiali bowiem na równi skutki prawne rozstrzygnięć mających inny charakter – odrzucenia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, które następuje z powodów formalnych oraz, będącego orzeczeniem merytorycznym, oddalenia takiego wniosku. Po drugie, Trybunał stwierdził, że oczywiście bezzasadny jest również zarzut nieproporcjonalności zakwestionowanej regulacji. Jak wynika z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału, ustawodawca może wprowadzić surowsze rygory dotyczące nieopłacenia lub nieprawidłowego opłacenia pism procesowych wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników. Po trzecie, Trybunał uznał, że nieuzasadniony jest zarzut braku precyzji zaskarżonych przepisów i wskazał, że art. 370 k.p.c. jest przepisem szczególnym, dotyczącym skutków nieopłacenia apelacji w terminie, niezasadne jest zatem twierdzenie skarżących, że w wypadku nieopłacenia apelacji w terminie sądy mogłyby stosować również przepisy ogólne dotyczące zwrotu pism procesowych (art. 1302 § 2 k.p.c.).

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżących. Zarzucił w nim błędne przyjęcie przez Trybunał, że zaskarżone uregulowanie nie stanowi nieproporcjonalnej ingerencji w prawa skarżących oraz błędne uznanie, że w sytuacji nieopłacenia apelacji w terminie nie ma zastosowania art. 1302 § 2, lecz art. 370 k.p.c., a w konsekwencji niesłuszne przyjęcie, że zarzut naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Pełnomocnik skarżących stwierdził, że nie kwestionują oni zasady, w myśl której na stronę reprezentowaną przez profesjonalnego pełnomocnika mogą być nakładane surowsze rygory, podważają natomiast celowość wprowadzenia takich rygorów w zaskarżonych przepisach, podkreślając, że zaskarżona regulacja jest obecnie jedyną, która może stanowić podstawę odrzucenia środka odwoławczego bez wzywania do jego opłacenia. Pełnomocnik zarzucił również, że Trybunał niesłusznie przyjął, iż jednoczesne stosowanie art. 1302 § 2 oraz art. 370 k.p.c. jest niemożliwe. Sądy mogłyby bowiem stosować art. 1302 § 2 k.p.c. ze zmienionym w świetle art. 370 k.p.c. rygorem.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny poddaje analizie zarzuty zażalenia, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia, i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego treść zażalenia wniesionego w niniejszej sprawie nie dostarcza żadnych argumentów, które podałyby w wątpliwość przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przedstawione w postanowieniu z 3 kwietnia 2012 r. Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie znajduje uzasadnienia zarzut skarżących, w myśl którego Trybunał niesłusznie przyjął, iż zaskarżone przepisy nie stanowią nieproporcjonalnej ingerencji w prawa skarżących. Jak bowiem podkreślił Trybunał w zakwestionowanym postanowieniu, Konstytucja nie wyklucza możliwości wprowadzenia przepisów ustanawiających surowsze rygory dotyczące nieopłacenia lub nieprawidłowego opłacenia pism procesowych wnoszonych przez profesjonalnych pełnomocników, nawet jeśli przewidują one odrzucenie środka zaskarżenia, który nie został prawidłowo opłacony. Uregulowania takie opierają się na założeniu, że podmiotom świadczącym profesjonalną pomoc prawną powinny być znane zarówno wysokość, jak i zasady wnoszenia opłat sądowych, a celem ich wprowadzenia jest zapewnienie sprawności i szybkości postępowania cywilnego (zob. wyroki TK z: 7 marca 2006 r., SK 11/05, OTK ZU nr 3/A/2006, poz. 27; 20 grudnia 2007 r., P 39/06, OTK ZU nr 11/A/2007, poz. 161 oraz 5 czerwca 2008 r., P 18/07, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 61). Dla oceny proporcjonalności takiego rozwiązania nie ma przy tym znaczenia wskazywana przez skarżących okoliczność, że ustawodawca nie zdecydował się na jego wprowadzenie w innych sytuacjach niż ta objęta dyspozycją art. 112 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych. Zarzuty skarżących w tym zakresie nie zasługują więc na uwzględnienie.

W zażaleniu nie wykazano także, że Trybunał nieprawidłowo stwierdził, iż zarzut naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Skarżący wskazali co prawda, że – ich zdaniem – zaskarżone przepisy można byłoby zastosować inaczej niż to zrobiono w ich sprawie. Nie wskazali jednak, aby w orzecznictwie lub doktrynie występowały rozbieżności co do interpretacji kwestionowanej regulacji. Niejasności tego unormowania nie dowodzą w szczególności powołane w zażaleniu orzeczenia Sądu Najwyższego, w których wskazano, że w wypadku nieopłacenia lub nieprawidłowego opłacenia skargi kasacyjnej sąd powinien na podstawie art. 130 § 1 k.p.c. wezwać stronę do uiszczenia opłaty, a w wypadku jej nieuiszczenia w terminie odrzucić skargę. Orzeczenia te dotyczą sytuacji wniesienia skargi kasacyjnej bez jednoczesnego złożenia wniosku o zwolnienie strony od kosztów sądowych, a więc sytuacji, w której nie znajduje zastosowania art. 112 ust. 3 ustawy o kosztach sądowych, wyraźnie wyłączający możliwość wezwania strony do uiszczenia opłaty. Sformułowane w tym zakresie w zażaleniu zarzuty nie zasługują więc na uwzględnienie.

We wniesionym zażaleniu skarżący nie kwestionują zasadności odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał stwierdza, że również w tym zakresie zakwestionowane postanowienie jest prawidłowe.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.