1. Postanowieniem z 14 marca 2011 r. Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu, Wydział II Cywilny (dalej: pytający
sąd) zwrócił się z pytaniem prawnym, czy § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie
szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości oraz szczegółowych
warunków, jakim powinno odpowiadać tymczasowe pomieszczenie (Dz. U. Nr 17, poz. 155; dalej: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości)
w zakresie, w jakim uzależnia wystąpienie przez komornika do gminy o wskazanie tymczasowego pomieszczenia od ustalenia, że
dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać, jest zgodny z art. 1046 § 4
i 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w
brzmieniu nadanym ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. Nr 172, poz. 1804) oraz art. 92 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.
Pytanie prawne zostało postawione w związku z następującym stanem faktycznym:
Do pytającego sądu wpłynęła skarga dłużniczki na czynność Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Nowe Miasto i Wilda
w Poznaniu (sygn. akt II Co 655/11), tj. zawiadomienie o wszczęciu egzekucji zmierzającej do eksmisji dłużniczki z 29 czerwca
2010 r. doręczone dłużniczce 31 stycznia 2011 r. Postępowanie egzekucyjne zostało wszczęte na wniosek wierzyciela – Spółdzielni
Mieszkaniowej – na podstawie tytułu wykonawczego – prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu
z 15 kwietnia 2010 r. (sygn. akt I C 497/08) opatrzonego klauzulą wykonalności z 16 czerwca 2010 r., nakazującego dłużniczce
opróżnienie i wydanie Spółdzielni Mieszkaniowej lokalu mieszkalnego. W wyroku nie przyznano dłużniczce prawa do lokalu socjalnego
bądź zamiennego. W toku postępowania egzekucyjnego Zastępca Komornika Sądowego podjął czynności zmierzające do ustalenia,
czy dłużniczce przysługuje tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać. Zastępca Komornika stwierdził,
że dłużniczce przysługuje prawo najmu lokalu, w którym jest zameldowana, chociaż nigdy w nim nie przebywała. Lokal zajmuje
jej były mąż i synowie – osoby w znacznym stopniu nadużywające alkoholu, wielokrotni pacjenci Zakładu Leczenia Uzależnień.
W związku z wniesieniem przez dłużniczkę skargi na czynność komornika pytający sąd nabrał wątpliwości co do konstytucyjności
§ 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w zakresie, w jakim uzależnia wystąpienie przez komornika do gminy o wskazanie
pomieszczenia tymczasowego od ustalenia, że dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym
może zamieszkać. W uzasadnieniu pytania prawnego pytający sąd zwrócił uwagę, że tryb eksmisji w sytuacji braku orzeczenia
w tytule wykonawczym o prawie do lokalu socjalnego lub zamiennego reguluje co do zasady art. 1046 § 4 k.p.c., jednocześnie
na postawie art. 1046 § 11 k.p.c. zostało wydane zakwestionowane rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości, którego § 2 ust.
2 dotyczy sposobu postępowania komornika w wypadku, gdy tytuł wykonawczy nie zawiera orzeczenia o prawie do lokalu zamiennego
lub socjalnego. W ocenie sądu, niezgodność z Konstytucją § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wynika z tego,
że zawiera on dodatkową – niezawartą w art. 1046 § 4 k.p.c. – przesłankę, polegającą na konieczności badania przez komornika,
czy dłużnik posiada prawo do innego lokalu lub pomieszczenia. Ustalenia poczynione przez komornika mogą decydować o braku
podstaw do zwrócenia się do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego dla dłużnika. Takiej sytuacji art. 1046 § 4 k.p.c.
w ogóle jednak nie przewiduje. Delegacja do wydania rozporządzenia zawarta w art. 1046 § 11 k.p.c. pozwala – zdaniem sądu
– co najwyżej na określenie szczegółowego trybu postępowania w kontekście (formalnym) podejmowanych czynności, natomiast nie
stanowi wystarczającej podstawy do modyfikacji materialnych przesłanek zwrócenia się przez komornika do gminy o wskazanie
pomieszczenia tymczasowego dla dłużnika. Tym bardziej, jak podkreślił pytający sąd, nie upoważnia Ministra Sprawiedliwości
do wyłączenia w rozporządzeniu ustawowego obowiązku zwrócenia się przez komornika do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego.
Taka sytuacja podaje w wątpliwość prawidłową realizację upoważnienia udzielonego przez ustawodawcę co do zakresu spraw przekazanych
do uregulowania w rozporządzeniu. Pytający sąd zaakcentował, że każdy wypadek niewłaściwej realizacji upoważnienia ustawowego
stanowi równocześnie naruszenie zawartych w Konstytucji przepisów proceduralnych. Tym samym § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości – w istotny sposób zmieniający sytuację prawną dłużnika, wobec którego został wydany tytuł wykonawczy niezawierający
orzeczenia o prawie do lokalu socjalnego lub zamiennego – jest niezgodny również z art. 92 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu
pytania prawnego pytający sąd stwierdził również, że § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości jest sprzeczny z wynikającą
z art. 2 Konstytucji zasadą prawidłowej legislacji, ze względu na to, że nie posiada koniecznej dla funkcjonowania w obrocie
prawnym cechy określoności. Sąd zwrócił jednak uwagę, że art. 1046 § 4 k.p.c. został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem
Trybunału z 4 listopada 2010 r. (sygn. K 19/06, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 96) i traci moc obowiązującą 17 listopada 2011 r.
Sąd pytający wskazał, że orzeczenie Trybunału w sprawie rozbieżnej regulacji zawartej w art. 1046 § 4 k.p.c. i zakwestionowanym
§ 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości pozwoli na jednoznaczne ustalenie, czy w sytuacji, w której z wyroku eksmisyjnego
nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, konieczne jest badanie przez komornika posiadania przez dłużnika
prawa do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać oraz czy w sytuacji, gdy dłużnikowi takie prawo przysługuje,
brak jest podstaw do zwrócenia się do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego. Będzie to stanowiło podstawę do oceny
przez sąd podjętych przez komornika czynności w kontekście skargi dłużniczki i ewentualnie pozwoli na wydanie stosownych zarządzeń
w trybie art. 759 § 2 k.p.c.
2. Minister Sprawiedliwości w piśmie z 1 lipca 2011 r. zajął stanowisko, że zakwestionowany § 2 ust. 2 rozporządzenia nie
jest niezgodny z art. 1046 § 4 i 11 k.p.c. oraz nie jest niezgodny z art. 92 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Minister przedstawił
następujące argumenty.
Wykładnia przepisów k.p.c., regulujących zasady usuwania dłużników niemających przyznanego prawa do lokalu socjalnego lub
zamiennego i zajmujących lokale mieszkalne, powinna uwzględniać całość regulacji ustawowych, określających postępowanie komornika
i stron tej szczególnej egzekucji. Analiza art. 1046 § 4 i 5 k.p.c. prowadzi do wniosku, że k.p.c. odróżnia dwie sytuacje,
w których komornik – nie wstrzymując się z czynnościami egzekucyjnymi – ma obowiązek usunąć dłużnika z zajmowanego przez niego
lokalu bez występowania do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego. Pierwsza zachodzi wtedy, gdy dłużnik dysponuje pomieszczeniem
tymczasowym albo innym lokalem mieszkalnym, druga natomiast wówczas, gdy pomieszczenie takie wskazał wierzyciel. Ratio legis przepisów normujących zasady usuwania z pomieszczeń mieszkalnych osób niemających przyznanego prawa do lokalu socjalnego
lub zamiennego jest zapobieganie bezdomności. Wartość chronioną stanowi w tym wypadku humanitarne traktowanie osób podlegających
usunięciu z pomieszczeń mieszkalnych w toku egzekucji sądowej. Tylko taka interpretacja art. 1046 § 4 k.p.c., w myśl której
komornik nie usunie dłużnika niemającego prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego i jednocześnie niedysponującego tytułem
do innego pomieszczenia, może zapewnić realizację i ochronę wartości leżących w zainteresowaniu ustawodawcy, który zakazał
eksmisji „na bruk”. Zakaz usuwania dłużnika zajmującego pomieszczenie mieszkalne bez zapewnienia mu innego pomieszczenia oznacza,
że komornik jest zobowiązany wystąpić do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego tylko wówczas, jeżeli dłużnik nie ma
innego lokalu, w którym mógłby zamieszkać. Wyłącznie taka okoliczność może uzasadniać wstrzymanie czynności egzekucyjnych
komornika sądowego. Natomiast nieuzasadniona zwłoka w dokonaniu czynności egzekucyjnych, powodująca szkodę po stronie wierzyciela,
może skutkować odpowiedzialnością majątkową komornika i Skarbu Państwa wobec wierzyciela pozbawionego władztwa nad swoją rzeczą
na zasadzie art. 23 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167,
poz. 1191, ze zm.). Nie do pogodzenia z intencją ustawodawcy jest zatem taki stan rzeczy, w którym dłużnik mający prawo do
innego lokalu, ale niemający prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, swoim bezprawnym oporem związanym z brakiem dobrowolnego
wykonania tytułu nakazującego opróżnienie lokalu doprowadziłby do sytuacji, w której gmina niemogąca na czas dostarczyć pomieszczenia
tymczasowego ponosiłaby odpowiedzialność majątkową względem wierzyciela. Dłużnik dysponujący innymi lokalami ma się dokąd
przekwaterować, co uchyla obawę o pozbawienie go dachu nad głową.
Rozporządzenie – zdaniem Ministra – nie wykracza poza zakres delegacji ustawowej. Zawarte w nim regulacje uwzględniają rozwiązania
przyjęte w art. 1046 § 4 k.p.c. obligujące komornika do wstrzymania się – w określonych sytuacjach – z dokonaniem czynności
egzekucyjnych, do czasu wskazania przez gminę pomieszczenia tymczasowego. Ze względu na te właśnie regulacje ustawowe komornik
powinien ustalić sytuację faktyczną i prawną dłużnika, w szczególności, czy przysługuje mu prawo do innego lokalu lub pomieszczenia,
w którym mógłby zamieszkać, a zatem, czy może sam zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe. Użyte w rozporządzeniu sformułowania
– wbrew tezie pytającego sądu – nie powinny budzić wątpliwości interpretacyjnych i nie uzasadniają naruszenia zasady poprawnej
legislacji.
3. Prokurator Generalny w piśmie z 17 listopada 2011 r. zajął stanowisko, że postępowanie w sprawie ulega umorzeniu na podstawie
art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, zen zm.; dalej:
ustawa o TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Prokurator Generalny podniósł następujące argumenty.
Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu
cywilnego oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 224, poz. 1342; dalej: ustawa zmieniająca), która weszła
w życie 16 listopada 2011 r., dokonała wielu zmian w art. 1046 k.p.c. Zostały nimi objęte również § 4 i 11, które pytający
sąd uczynił wzorcami w niniejszej sprawie. Dokonana nowelizacja k.p.c. została wywołana koniecznością realizacji wyroku Trybunału
z 4 listopada 2010 r. (sygn. K 19/06, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 96) oraz w celu uwzględnienia postulatów zawartych w postanowieniu
sygnalizacyjnym Trybunału z 4 marca 2008 r. (sygn. S 2/08, OTK ZU nr 2/A/2008, poz. 33). Porównanie art. 1046 § 11 w brzmieniu
sprzed nowelizacji i w brzmieniu nadanym mu ustawą zmieniającą prowadzi do wniosku, że w ramach nowelizacji ukształtowano
na nowo istotne elementy normy zawartej w przepisie upoważniającym, takie jak: organ upoważniony do wydania aktu wykonawczego,
zakres spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytyczne dotyczące treści tego aktu. W ustawie zmieniającej
brak jest zarazem przepisów przejściowych, które wskazywałyby na utrzymanie w mocy aktu wykonawczego, w skład którego wchodzi
zakwestionowany w sprawie przepis. Zgodnie z regułą zawartą w § 32 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów
z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908, ze zm.), jeżeli zmienia się treść
przepisu upoważniającego do wydania aktu wykonawczego w ten sposób, że zmienia się rodzaj aktu wykonawczego albo zakres spraw
przekazanych do uregulowania aktem wykonawczym lub wytyczne dotyczące treści tego aktu, przyjmuje się, iż taki akt wykonawczy
traci moc obowiązującą z dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej treść przepisu upoważniającego. Tym samym przepisy rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości straciły moc obowiązującą w dniu wejścia w życie ustawy zmieniającej, tj. 16 listopada 2011 r. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, że sprawa ze skargi na czynność komornika sądowego stanowi sprawę
egzekucyjną. Jeżeli nowelizacja nie zawiera przepisów przejściowych, to do wprowadzonych przez nią zmian w przepisach proceduralnych
należy stosować ogólną zasadę, według której nowe przepisy stosuje się od chwili ich wejścia w życie, także do zaskarżania
orzeczeń wydanych wcześniej oraz do wszczętych już postępowań (postanowienie Sądu Najwyższego z 26 listopada 2010 r., sygn.
akt III CNP 49/10, Lex nr 707689). W tym świetle rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości po 16 listopada 2011 r. nie może
być zastosowane w żadnej sprawie i definitywnie utraciło moc obowiązującą. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK utrata
mocy obowiązującej zaskarżonej normy prowadzi do niedopuszczalności wydania wyroku.
W ocenie Prokuratora Generalnego, w sprawie nie zachodzi również przesłanka konieczności ochrony konstytucyjnych praw i wolności,
uzasadniająca wydanie przez Trybunał wyroku mimo utraty przez zaskarżony przepis mocy obowiązującej, określona w art. 39 ust.
3 ustawy o TK. Umorzenie postępowania uzasadnia ponadto brak przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego. Rozstrzygając zawisłą
przed nim sprawę, pytający sąd będzie zobowiązany do zastosowania nowych przepisów, a tym samym wydanie przez Trybunał merytorycznego
orzeczenia co do legalności i konstytucyjności zaskarżonego rozporządzenia pozostaje bez znaczenia dla przyszłego rozstrzygnięcia,
które wyda ten sąd.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W art. 193 Konstytucji ustrojodawca uregulował instytucję pytania prawnego, należącego – oprócz skargi konstytucyjnej –
do środków kontroli indywidualnej. Kontrola zgodności aktu prawnego podjęta na podstawie pytania prawnego ma charakter kontroli
incydentalnej, służącej prawidłowemu rozstrzygnięciu konkretnej sprawy i uruchamiana jest tylko w takim zakresie, w jakim
rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem zależy od odpowiedzi na to pytanie. Zgodnie z art. 193 Konstytucji pytanie
prawne musi spełniać trzy przesłanki: 1) podmiotową, 2) przedmiotową i 3) funkcjonalną. W niniejszej sprawie nie budzi wątpliwości,
że zarówno przesłanka podmiotowa, jak i przedmiotowa zostały spełnione. Bliższej analizy wymaga jednak zagadnienie spełnienia
przesłanki funkcjonalnej.
W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał wskazywał, że sens przesłanki funkcjonalnej wystąpienia z pytaniem prawnym wyraża
zależność rozstrzygnięcia zawisłej przed sądem sprawy od treści orzeczenia Trybunału, wydanego w trybie kontroli zainicjowanej
pytaniem prawnym. W wypadku pytania prawnego przedmiotem kontroli może być zatem niezastosowana jeszcze norma prawna, której
zastosowanie w przyszłości rozważa pytający sąd, a jej konstytucyjność ma znaczenie dla wydania przez niego orzeczenia. Przedmiotem
pytania powinien być w konsekwencji taki przepis, którego wyeliminowanie z porządku prawnego spowoduje, że treść rozstrzygnięcia
wydanego przez pytający sąd będzie inna niż treść rozstrzygnięcia, które zapadłoby z uwzględnieniem obowiązywania normy poddanej
kontroli Trybunału (zob. np. postanowienia TK z: 10 czerwca 2009 r., sygn. P 4/09, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 93; 18 lutego
2009 r., sygn. P 119/08, OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 22; 16 grudnia 2008 r., sygn. P 53/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 192; 16
grudnia 2008 r., sygn. P 17/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 179 i 13 grudnia 2000 r., sygn. P 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 302
oraz przywoływane w nich starsze orzecznictwo). Wątpliwości pytającego sądu mogą dotyczyć również zagadnień wpadkowych, o
ile będzie on konfrontowany z nimi na tle rozstrzyganej sprawy, w ramach toczącego się postępowania. Także więc w wypadkach,
gdy wątpliwość konstytucyjna dotyczy konkretnych kwestii wpadkowych, ewentualne wyeliminowanie niekonstytucyjnej normy dotyczącej
takiej właśnie kwestii powinno być kwalifikowane jako wywierające wpływ na treść rozstrzygnięcia sprawy, w której postawiono
pytanie prawne (por. wyrok TK z 28 lutego 2006 r., sygn. P 13/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 20 oraz postanowienia TK z 10 czerwca
2009 r., sygn. P 4/09, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 93 i z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168).
Wymogi formalne pytania prawnego zostały określone w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U.
Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 32 ust. 3 ustawy o TK sąd zwracający się z pytaniem prawnym
do Trybunału Konstytucyjnego zobowiązany jest do uzasadnienia związku pytania prawnego z rozstrzygnięciem sprawy. Na sądzie
stawiającym pytanie prawne ciąży tym samym powinność stosownego do charakteru sprawy odrębnego wskazania, w jaki sposób rozstrzygnięcie
sądu uległoby zmianie, gdyby określony przepis prawny utracił moc obowiązującą wskutek orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny
o jego niezgodności z Konstytucją (por. postanowienie TK z 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40).
2. Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu w pytaniu prawnym wyraził wątpliwość, czy § 2 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 26 stycznia 2005 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu
lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości oraz szczegółowych warunków, jakim powinno odpowiadać tymczasowe pomieszczenie
(Dz. U. Nr 17, poz. 155; dalej: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości) w zakresie, w jakim uzależnia wystąpienie przez komornika
do gminy o wskazanie tymczasowego pomieszczenia od ustalenia, że dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia,
w którym może zamieszkać, jest zgodny z art. 1046 § 4 i 11 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego
(Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) oraz art. 92 ust. 1 i art. 2 Konstytucji. Pytanie
prawne zostało sformułowane w związku z wniesieniem przez dłużniczkę skargi na czynność komornika polegającą na zawiadomieniu
o wszczęciu egzekucji zmierzającej do jej eksmisji.
2.1. Pytający sąd wyraził wątpliwości co do uregulowania w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości, w myśl którego dopiero
wówczas, gdy dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać, ani nie znalazł
on tymczasowego pomieszczenia, komornik niezwłocznie występuje do gminy, właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu
podlegającego opróżnieniu, o wskazanie tymczasowego pomieszczenia dla dłużnika. W ocenie sądu, miarodajne przepisy rangi ustawowej,
tj. art. 1046 4 i 11 k.p.c., nie pozwalają jednak na uzależnienie wystąpienia do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego
od ustalenia, że dłużnikowi przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, do którego może zostać usunięty. W uzasadnieniu
przedstawionego pytania prawnego sąd wskazał, że rozstrzygnięcie Trybunału w sprawie powyższej rozbieżności między treścią
ustawy i rozporządzenia pozwoli na jednoznaczne ustalenie, czy w sytuacji, w której dłużnikowi nie przysługuje prawo do lokalu
socjalnego lub zamiennego, konieczne jest badanie przez komornika, czy dłużnik ma prawo do innego pomieszczenia oraz czy wówczas,
gdy dłużnikowi prawo takie przysługuje, faktycznie zachodzi brak podstaw prawnych do zwrócenia się do gminy o wskazanie pomieszczenia
tymczasowego. Odpowiedź na przedstawione pytanie prawne będzie stanowiła podstawę do oceny podjętych przez komornika czynności
w kontekście skargi dłużniczki – pozwoli ewentualnie na wydanie stosownych zarządzeń w trybie art. 759 § 2 k.p.c.
Już przy tak postawionym przez sąd zagadnieniu nasuwa się wątpliwość, czy istotnie od orzeczenia Trybunału zależy rozstrzygnięcie
sądu w sprawie skargi na czynność komornika polegającą na zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji zmierzającej do eksmisji dłużniczki.
Pytający sąd powołuje się bowiem na możliwość wydania zarządzeń w trybie art. 759 2 k.p.c., zmierzających do zapewnienia
należytego wykonania egzekucji. Z okoliczności sprawy wynika, że stwierdzenie niekonstytucyjności § 2 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości pozwoliłoby sądowi na wydanie w tym trybie zarządzenia nakazującego komornikowi zwrócenie się do
gminy o wskazanie dla dłużniczki pomieszczenia tymczasowego. Zarządzenie takie wydawane jest jednak z urzędu, nawet jeżeli
sygnałem do jego wydania będzie treść skargi na czynność komornika (por. K. Flaga-Gieruszyńska, art. 759, nb 7, [w:] A. Zieliński,
K. Flaga-Gieruszyńska, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2011; M. Romańska, O. Domnicka, art. 759, nb 10, [w:] tychże, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz, Warszawa 2010). W treści uzasadnienia pytania prawnego brak natomiast wyjaśnienia, jaki wpływ odpowiedź Trybunału będzie miała
dla rozstrzygnięcia skargi na czynność komornika polegającą na zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji oraz określenia, w jaki
sposób treść rozstrzygnięcia, które zamierza podjąć pytający sąd, jest zdeterminowana zastosowaniem (bądź odmową zastosowania)
zaskarżonego przepisu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości.
2.2. Decydujące znaczenie dla oceny przesłanki funkcjonalnej w niniejszej sprawie ma jednak zmiana stanu prawnego, do której
doszło już po wniesieniu pytania prawnego. Jak zauważył pytający sąd, wskazany przez niego jako wzorzec kontroli art. 1046
4 k.p.c. został uznany za niezgodny z Konstytucją wyrokiem Trybunału z 4 listopada 2010 r. (sygn. K 19/06, OTK ZU nr 9/A/2010,
poz. 96). Trybunał odroczył jednak utratę przez ten przepis mocy obowiązującej o 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku
Ustaw. Nastąpiło to 17 listopada 2011 r. Zarazem 16 listopada 2011 r. weszła w życie ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie
ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz ustawy – Kodeks postępowania
cywilnego (Dz. U. Nr 224, poz. 1342; dalej: ustawa zmieniająca), która nadała nowe brzmienie obydwu wskazanym przez pytający
sąd paragrafom art. 1046 k.p.c. (tj. § 4 i § 11). W chwili wszczęcia postępowania przed pytającym sądem miały one następujące
brzmienie:
„§ 4. Wykonując obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika na podstawie tytułu wykonawczego,
z którego nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności do czasu,
gdy gmina wskaże tymczasowe pomieszczenie lub gdy dłużnik znajdzie takie pomieszczenie”.
„§ 11. Minister Sprawiedliwości w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej
określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu lub pomieszczenia albo o wydanie
nieruchomości oraz szczegółowe warunki, w tym sanitarne, jakim powinno odpowiadać tymczasowe pomieszczenie, mając na względzie
ochronę przed bezdomnością osób eksmitowanych, sprawne prowadzenie egzekucji oraz uwzględniając, że tymczasowe pomieszczenie
musi nadawać się do zamieszkania, chociażby nie spełniało warunków technicznych wymaganych dla pomieszczeń przeznaczonych
na stały pobyt ludzi”.
Podany przez sąd w wątpliwość § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wydanego na podstawie art. 1046 § 11 k.p.c.
miał następującą treść:
„Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może on zamieszkać, ani nie znalazł
on tymczasowego pomieszczenia, komornik niezwłocznie występuje do gminy, właściwej ze względu na miejsce położenia lokalu
podlegającego opróżnieniu, o wskazanie tymczasowego pomieszczenia”.
Ustawa zmieniająca nadała art. 1046 § 4 i 11 k.p.c. następujące brzmienie:
„§ 4. Wykonując obowiązek opróżnienia lokalu służącego zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika na podstawie tytułu wykonawczego,
z którego nie wynika prawo dłużnika do lokalu socjalnego lub zamiennego, komornik usunie dłużnika do innego lokalu lub pomieszczenia,
do którego dłużnikowi przysługuje tytuł prawny i w którym może zamieszkać. Jeżeli dłużnikowi nie przysługuje tytuł prawny
do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać, komornik wstrzyma się z dokonaniem czynności do czasu, gdy gmina
właściwa ze względu na miejsce położenia lokalu podlegającego opróżnieniu, na wniosek komornika, wskaże dłużnikowi tymczasowe
pomieszczenie, nie dłużej jednak niż przez okres 6 miesięcy. Po upływie tego terminu komornik usunie dłużnika do noclegowni,
schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe wskazanej przez gminę właściwą ze względu na miejsce położenia
lokalu podlegającego opróżnieniu. Usuwając dłużnika do noclegowni, schroniska lub innej placówki zapewniającej miejsca noclegowe,
komornik powiadomi właściwą gminę o potrzebie zapewnienia dłużnikowi tymczasowego pomieszczenia”.
„§ 11. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy tryb postępowania w sprawach o opróżnienie lokalu,
lub pomieszczenia albo o wydanie nieruchomości, mając na względzie ochronę przed bezdomnością osób eksmitowanych oraz sprawne
prowadzenie egzekucji”.
Wątpliwości konstytucyjne pytającego sądu, które znalazły wyraz w zadanym Trybunałowi pytaniu prawnym, dotyczą wyłącznie przekroczenia
przez Ministra Sprawiedliwości przy wydawaniu rozporządzenia delegacji ustawowej polegającego na uzależnieniu zwrócenia się
przez komornika do gminy o wskazanie pomieszczenia tymczasowego od ustalenia, że dłużnikowi nie przysługuje prawo do innego
lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać. W ocenie pytającego sądu, Minister wprowadził w ten sposób dodatkową materialną
przesłankę nieznaną regulującemu zasady usuwania z lokalu dłużnika niemającego orzeczonego prawa do lokalu socjalnego lub
zamiennego art. 1046 § 4 k.p.c. w dawnym brzmieniu, podczas gdy na podstawie art. 1046 § 11 k.p.c. w dawnym brzmieniu Minister
był upoważniony wyłącznie do uregulowania szczegółowego trybu postępowania (w aspekcie formalnym) w sprawach o opróżnienie
lokalu. Zagadnienie to nie powstaje na tle nowego brzmienia art. 1046 § 4 k.p.c. Przepis ten wyraźnie rozstrzyga, że komornik
powinien w pierwszej kolejności usunąć dłużnika, niemającego orzeczonego prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, do innego
lokalu lub pomieszczenia, do którego ma tytuł prawny i w którym może zamieszkać. Kwestionowana przez pytający sąd przesłanka
została tym samym wyraźnie wysłowiona w treści przepisu rangi ustawowej. Ze względu na to, że pytający sąd nie powziął dalej
idących wątpliwości dotyczących zgodności § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z normami konstytucyjnymi innymi
niż art. 92 ust. 1 Konstytucji i art. 2 Konstytucji w aspekcie zasady poprawnej legislacji, decydujące znaczenie ma rozstrzygnięcie,
które przepisy: art. 1046 § 4 k.p.c. w dawnym brzmieniu i § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości czy art. 1046
§ 4 k.p.c. w nowym brzmieniu powinien zastosować sąd w zawisłej przed nim sprawie.
Sama ustawa zmieniająca nie zawiera przepisów przejściowych, rozgraniczających czasowy zakres zastosowania art. 1046 § 4 k.p.c.
w dawnym i nowym brzmieniu, w szczególności brak w niej nakazu stosowania przepisów dawnych do spraw wszczętych przed jej
wejściem w życie. Nie zostało również wprost uchylone rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości.
Skarga na czynność komornika przysługująca do sądu rejonowego jest innym (w rozumieniu art. 363 § 1 k.p.c.), niedewolutywnym
środkiem zaskarżenia, a rozpatrujący ją sąd rejonowy działa jako sąd pierwszej instancji (por. postanowienie SN z 21 maja
2010 r. sygn. akt III CZP 28/10, OSNC nr 1/2011, poz. 10; I. Gil art. 767, nb 1, [w;] E. Marszałkowska-Krześ red., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2011). Uruchamia ona nadzór judykacyjny nad komornikiem, w ramach którego sąd weryfikuje czynności komornika pod
względem ich zgodności z przepisami postępowania (por. M. Romańska, O. Dumnicka, art. 767, nb 1, op. cit.; S. Cieślak, art. 767 nb 15, [w:] J. Jankowski red., Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, Warszawa 2011). Jak słusznie zauważył Prokurator Generalny, w postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada, że przepisy nowe stosuje
się od chwili ich wejścia w życie, chyba że inaczej stanowią przepisy przejściowe, w szczególności nakazujące stosowanie przepisów
dawnych do spraw wszczętych przed wejściem w życie przepisów nowych (art. 316 § 1 k.p.c., por. wyrok Sądu Najwyższego z 7
marca 1997 r., sygn. akt II CKN 70/96, OSNC nr 8/1997, poz. 113). Znajduje ona zastosowanie również, w braku normy szczególnej,
w postępowaniu egzekucyjnym. Stanowisko takie prezentuje również Sąd Najwyższy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z 24 listopada
2010 r., sygn. akt III CNP 59/10, niepubl. i 26 listopada 2010 r., sygn. akt III CNP 49/10, Lex nr 707689.). Oznacza to, że
pytający sąd od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej do rozstrzygnięcia zawisłej przed nim sprawy zobowiązany jest stosować
art.1046 § 4 k.p.c. w jego nowym brzmieniu, upoważniający komornika do wystąpienia do gminy o wskazanie tymczasowego pomieszczenia
dla eksmitowanego dłużnika niemającego orzeczonego prawa do lokalu socjalnego lub zamiennego, jeżeli dłużnikowi nie przysługuje
tytuł prawny do innego lokalu lub pomieszczenia, w którym może zamieszkać. W tym świetle od odpowiedzi na pytanie o zgodność
§ 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z art. 1046 § 4 i 11 k.p.c. w dawnym brzmieniu oraz art. 92 ust. 1 i art.
2 Konstytucji udzielonej przez Trybunał nie zależy rozstrzygnięcie, które podejmie w przyszłości pytający sąd (por. postanowienie
TK z 11 czerwca 2010 r., sygn. P 15/09, OTK ZU nr 5/A/2010, poz. 56).
3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że przedstawione przez Sąd Rejonowy Poznań-Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu pytanie prawne
nie spełnia przesłanki funkcjonalnej. Po zmianie stanu prawnego spowodowanej wejściem w życie ustawy zmieniającej, od odpowiedzi na pytanie prawne nie zależy rozstrzygnięcie
sprawy zawisłej przed pytającym sądem.
W tej sytuacji wydanie wyroku rozstrzygającego sprawę jest niedopuszczalne i na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK
postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym podlega umorzeniu.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.