W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 24 czerwca 2009 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 10 ust. 6 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. Nr 135, poz. 1268, ze zm.) z art. 32 Konstytucji.

Decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z 9 października 2003 r. przyznano skarżącemu rentę socjalną. W dniu 17 lipca 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w Gdańsku, powołując się na zaskarżoną regulację, wydał decyzję (znak: 100100/6171/SOC-725052/05/2007/RR), w której zobowiązał skarżącego do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 listopada 2004 r. do 28 lutego 2005 r. oraz od 1 września 2005 r. do 30 czerwca 2007 r. Odwołanie wniesione od powyższej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w Gdańsku z siedzibą w Gdyni z 23 stycznia 2008 r. (sygn. akt VIII U 14805/07). Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z 4 lutego 2009 r. (sygn. akt III AUa 673/08) oddalił wniesioną apelację.

Podstawą wydanych w sprawie rozstrzygnięć był zakwestionowany art. 10 ust. 6 ustawy z 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej, zgodnie z którym prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w przypadku osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przekraczającego kwotę 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy. W ocenie skarżącego zaskarżony przepis narusza zasadę równości poprzez to, że odmiennie traktuje podmioty znajdujące się w identycznej sytuacji faktycznej i prawnej, a mianowicie osoby pobierające rentę z tytułu niezdolności do pracy i rentę socjalną. Oba świadczenia przyznawane są bowiem osobom niezdolnym do pracy z tytułu naruszenia sprawności organizmu, w obu przypadkach pojawia się też pojęcie trwałej niezdolności do pracy, skutkujące przyznaniem stałego lub okresowego świadczenia. Tymczasem osoby, które pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy, mogą uzyskiwać dodatkowo przychód w wysokości do 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia bez żadnego uszczerbku dla pobieranej renty; dopiero przekroczenie przez nie progu 130% przeciętnego wynagrodzenia stanowi podstawę do zawieszenia prawa do świadczenia rentowego. Zdaniem skarżącego zachodzi zatem rażąca dysproporcja pomiędzy obiema kategoriami podmiotów niezdolnych do pracy. To rozróżnienie nie znajduje też – w jego ocenie – żadnego uzasadnienia (trudno wskazać interes, któremu miałoby ono służyć, czy też wartość konstytucyjną, z którą byłoby ono związane), wyraźnie narusza zasadę proporcjonalności oraz jest sprzeczne z zasadą sprawiedliwości społecznej.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 lipca 2009 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej, m.in. poprzez wskazanie, które z konstytucyjnych wolności lub praw zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia oraz określenie sposobu, w jaki zaskarżony przepis narusza te prawa i wolności.

W piśmie procesowym nadesłanym do Trybunału w dniu 6 sierpnia 2009 r. skarżący wskazał ponownie, że z wydaniem wyroku sądu apelacyjnego wiąże naruszenie prawa podmiotowego do równego traktowania przez władze publiczne, określonego w art. 32 Konstytucji i gwarantującego wszystkim równość wobec prawa. W uzasadnieniu zarzutu skarżący podniósł te same argumenty, które zostały już przedstawione we wniesionej skardze konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi środek ochrony konstytucyjnych praw lub wolności, którego rozpatrzenie uwarunkowane zostało spełnieniem szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Jedną z podstawowych przesłanek skargi konstytucyjnej, wynikającą z istoty tego środka prawnego, jest wykazanie, iż poprzez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa lub wolności o charakterze podmiotowym. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK do wskazania tego prawa lub wolności zobligowana jest osoba występująca ze skargą. Skardze konstytucyjnej, która nie spełnia przewidzianych przepisami wymogów, należy – po bezskutecznym wezwaniu zarządzeniem sędziego TK do usunięcia braków – odmówić nadania dalszego biegu (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

Skarżący uprawnienie do wniesienia skargi konstytucyjnej, stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania, upatruje w naruszeniu zasady równości wynikającej z art. 32 Konstytucji. Problematyka dopuszczalności powoływania się na powyższy przepis Konstytucji, jako na źródło konstytucyjnych praw lub wolności, których naruszenie legitymuje do wniesienia skargi konstytucyjnej, została omówiona w szeregu orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, w tym najpełniej w postanowieniu z 24 października 2001 r., wydanym w pełnym składzie (SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Zgodnie z powyższym rozstrzygnięciem wynikająca z art. 32 Konstytucji zasada równości stanowi samodzielnie jedynie zasadę ogólną, mającą charakter niejako prawa „drugiego stopnia”, tzn. przysługującego w związku z konkretnymi normami prawnymi, a nie w oderwaniu od nich – „samoistnie”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego: „Zasada ta oznacza przede wszystkim, że wszyscy są równi >>w godności, wolności i prawach<<, o których w innych przepisach mówi Konstytucja, i że nie jest dopuszczalna dyskryminacja w realizacji tych wolności i praw”. Równość nie ma zatem charakteru abstrakcyjnego i absolutnego, ale „funkcjonuje zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym, odniesiona być musi do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup)”. W związku z powyższym dopuszczalność powołania się w skardze konstytucyjnej na naruszenie zasady równości winna zostać ograniczona wyłącznie do przypadków, w których zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ani w skardze konstytucyjnej, ani w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi, tego rodzaju doprecyzowanie nie nastąpiło. Skarżący nie wskazał żadnej konkretnej wolności lub prawa konstytucyjnego o charakterze podmiotowym, w zakresie których doszło do naruszenia zasady równości, co uniemożliwia tym samym przyjęcie, iż zostały spełnione przesłanki skargi konstytucyjnej. Z analizy uzasadnienia skargi i pisma procesowego wynika, że w ocenie skarżącego zasada równości ma charakter prawa podmiotowego, pogląd ten nie został jednak w żadnym ze wskazanych pism uzasadniony.

Niezależnie od powyższego należy wskazać, że skarżący nie wykazał, iż osoby pobierające rentę socjalną i osoby pobierające rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, powinny być traktowane jako podmioty podobne w rozumieniu art. 32 Konstytucji. Skarżący uzasadniając naruszenie zasady równości, skoncentrował się tylko na zachodzących podobieństwach pomiędzy tymi podmiotami, nie wskazując już istniejących pomiędzy nimi różnic (przykładowo: zasadniczo brak wkładu w tworzenie funduszu ubezpieczeń społecznych ze strony osób pobierających rentę socjalną) i nie wykazując, że są one – z punktu widzenia prawa do świadczenia rentowego – irrelewantne.

Reasumując, stwierdzić należy, że wniesionej skardze konstytucyjnej nie można nadać dalszego biegu ze względu na niespełnienie przesłanki skargi konstytucyjnej, wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, tj.: niewykazanie przez skarżącego, iż doszło do naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego lub konstytucyjnej wolności.