1. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w Lublinie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: sąd pytający), postanowieniami z:

– 26 listopada 2008 r., sygn. akt VII P 524/08,

– 4 grudnia 2008 r., sygn. akt VII P 522/08,

– 4 grudnia 2008 r., sygn. akt VII P 531/08,

– 16 grudnia 2008 r., sygn. akt VII P 517/08,

zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniami prawnymi w sprawie niektórych przepisów, określających wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Wniósł mianowicie o zbadanie zgodności:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie), w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego, z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji;

– art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1 i art. 178 ust. 2 Konstytucji;

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.), art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) w związku z art. 91 § 1 i 1b p.u.s.p., w zakresie, w jakim przy ustalaniu wysokości kwoty bazowej dla sędziów w okresie od 1 lipca 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. nie uwzględnia obniżenia stopy procentowej składki rentowej, z zasadą sprawiedliwości społecznej, wyrażoną w art. 2 Konstytucji, i art. 32 w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji;

– art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r., art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r. i § 2 rozporządzenia, z art. 2, art. 8 ust. 1 i art. 178 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.) ;

– art. 4 i art. 6 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji), art. 2 pkt 4 i 6 oraz art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu) i art. 91 § 1 i 1b p.u.s.p. w związku z art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2007 r. oraz art. 16 ust. 1 ustawy budżetowej na 2008 r., w zakresie, w jakim w toku prac nad projektami ustawy budżetowej pomijają udział przedstawicieli sędziów w składzie Trójstronnej Komisji, z art. 10 ust. 1, art. 32, art. 173 i art. 178 ust. 2 i 3 Konstytucji.

Ponadto sąd pytający zwrócił się także o niezwłoczne wydanie przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia sygnalizującego na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w sprawie konieczności pilnego opracowania nowych zasad wynagradzania sędziów, zgodnych ze standardami konstytucyjnymi.

Po uzupełnieniu braków formalnych pytań prawnych, ze względu na tożsamość ich przedmiotu, zostały one połączone do wspólnego rozpoznania zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 5 i 8 stycznia 2009 r.

Pytania prawne zostały zadane w związku z czterema postępowaniami, toczącymi się przed sądem pytającym. Zostały one zainicjowane pozwami o wyrównanie wynagrodzenia za pracę za okres od 1 lipca 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. wraz z ustawowymi odsetkami, złożonymi przez sędziów Sądu Rejonowego w Białej Podlaskiej 5 marca 2008 r. (sygn. akt VII P 524/08), 6 marca 2008 r. (sygn. akt VII P 517/08) i 7 marca 2008 r. (sygn. akt VII P 522/08 i VII P 531/08).

Uzasadnienia pytań prawnych – tożsame pod względem treści – zawierają przede wszystkim ogólne rozważania na temat wynagrodzeń sędziowskich oraz skutków ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 115, poz. 792). Argumentacja służąca bezpośredniemu poparciu zarzutów sprzeczności zaskarżonych przepisów z poszczególnymi wzorcami kontroli jest natomiast dosyć lakoniczna.

Zdaniem sądu pytającego stawka wynagrodzenia zasadniczego sędziów – jako podstawowy i obligatoryjny wyznacznik wysokości wynagrodzeń sędziowskich – nie powinna zostać uregulowana w § 2 rozporządzenia, które jest aktem podustawowym. Z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji jednoznacznie bowiem wynika, że kwestia ta wymaga całościowej regulacji w ustawach.

W pytaniu prawnym podkreślono również, że kwestionowane rozporządzenie zostało wydane bez odpowiedniego upoważnienia ustawowego. Ani art. 91 ust. 8 p.u.s.p., ani inne przepisy tej ustawy nie zawierają odpowiednich wytycznych treściowych dla wydania aktu wykonawczego. Przez ogólny i niedookreślony charakter kryteriów zawartych w upoważnieniu ustawowym Prezydent dysponuje nieograniczoną swobodą kształtowania wynagrodzeń sędziowskich i może samodzielnie wyznaczać niższe lub wyższe przeliczniki.

Jeżeli zaś chodzi o zakwestionowane przepisy ustawy budżetowej, to sąd pytający podniósł, że podobnie jak § 2 rozporządzenia są one rezultatem „istotnego przekroczenia granic swobody wyznaczonej przez Konstytucję”. Określając za ich pomocą wysokość wynagrodzeń sędziowskich, normodawca dopuścił się „niekonstytucyjnego zaniechania”, polegającego na braku „podwyższenia wynagrodzeń dla sędziów w stopniu adekwatnym do skali obniżki składki rentowej” i poprawy sytuacji gospodarczej. W jego opinii powszechna podwyżka wynagrodzeń pracowników z tytułu obniżenia składki rentowej z jednoczesnym zaniechaniem podwyżek dla sędziów „stanowi odmienne potraktowanie sytuacji podobnych i w efekcie oznacza naruszenie ogólnej konstytucyjnej zasady równości”. Niekonstytucyjne „niedoszacowanie poziomu płac sędziów sądów powszechnych” godzi również w niezawisłość sędziów i autorytet wymiaru sprawiedliwości.

W odniesieniu do zaskarżonych przepisów ustawy o Komisji i ustawy o kształtowaniu sąd pytający wskazał, że pomijają one udział przedstawicieli sędziów sądów powszechnych w toku prac legislacyjnych nad ustawą budżetową. Wobec tego należy stwierdzić, że sędziowie są „ubezwłasnowolnieni płacowo i zdani na łaskę innych organów Państwa”. Należy wobec tego również rozważyć naruszenie przez te przepisy „zasady równowagi i współdziałania władz w procesie stanowienia prawa zapewniającego konieczne środki finansowe na wynagrodzenia sędziów”.

Uzasadniając swoją legitymację do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, sąd pytający stwierdził, że stwierdzenie niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów „umożliwi zasądzenie żądanych przez powoda [powodów] kwot, co w pełni uzasadnia konieczność wydania rozstrzygnięcia o zgodności z Konstytucją obecnych regulacji płacowych sądów powszechnych”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd Rejonowy w Lublinie, VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: sąd pytający), jako przedmiot zaskarżenia wskazał – w całości lub zakresowo – następujące regulacje:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie);

– art. 91 § 1 i 1b oraz art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.);

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.);

– art. 4 i art. 6 ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego (Dz. U. Nr 100, poz. 1080, ze zm.; dalej: ustawa o Komisji);

– art. 2 pkt 4 i 6 oraz art. 9 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1999 r. o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 110, poz. 1255, ze zm.; dalej: ustawa o kształtowaniu).

Powyższe przepisy zostały zaskarżone w różnych konfiguracjach, będąc dla siebie częściowo przepisami związkowymi.

Jako wzorce kontroli wskazane zostały (odpowiednio) liczne przepisy Konstytucji: art. 2 (zasada sprawiedliwości społecznej), art. 8 ust. 1, art. 10 ust. 1, art. 32 (samodzielnie oraz w związku z art. 178 ust. 2 Konstytucji), art. 92 ust. 1, art. 173, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 (samodzielnie, w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm., a także jako przepis związkowy ) i ust. 3, art. 216 ust. 1.

Zarzuty sądu pytającego sprowadzają się w istocie do trzech zagadnień:

– niedopuszczalności uregulowania zasadniczych wyznaczników wynagrodzeń sędziowskich (stawek wynagrodzenia zasadniczego) w rozporządzeniu, wydanym na podstawie zbyt ogólnego (a więc niekonstytucyjnego) upoważnienia ustawowego;

– nieuwzględnienia przy określeniu wysokości wynagrodzeń sędziowskich „znaczącego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej i gospodarce narodowej, dokonanej od 1 lipca 2007 r., w następstwie powszechnego obniżenia składki rentowej” i „bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych” państwa;

– pominięcia udziału przedstawicieli sędziów w składzie Trójstronnej Komisji „negocjującej średnioroczne wskaźniki wzrostu wynagrodzeń i kwoty bazowej w państwowej sferze budżetowej, stanowiące podstawę do ustalenia wynagrodzenia sędziego.

2. Zarówno zakres zaskarżenia, jak i argumentacja zawarta w piśmie procesowym sądu pytającego wykazują duże podobieństwo do spraw rozpoznanych już przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku pytań prawnych innych sądów, złożonych w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi (pozwami sędziów sądów powszechnych o wyrównanie wynagrodzenia). Chodzi tu w szczególności o sprawy zakończone postanowieniami z: 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08 (OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168); 10 grudnia 2008 r., sygn. P 19/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 186); 27 marca 2009 r., sygn. P 23/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 41); 17 lutego 2009 r., sygn. P 30/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 18); 11 lutego 2009 r., sygn. P 35/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 11); 10 grudnia 2008 r., sygn. P 39/08 (OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 187); 17 lutego 2009 r., sygn. P 51/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 19); 13 lutego 2009 r., sygn. P 65/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 16); 26 lutego 2009 r., sygn. P 69/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 25); 30 czerwca 2009 r., sygn. P 99/08 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 102); 16 lutego 2009 r., sygn. P 104/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 17); 18 lutego 2009 r., sygn. P 119/08 (OTK ZU nr 2/A/2009, poz. 22); 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40). Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania w tych sprawach m.in. ze względu na utratę mocy obowiązującej przez niektóre zaskarżone przepisy oraz brak związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a postępowaniami zawisłymi przed sądami pytającymi. Rozstrzygnięcia te i uzasadniająca je argumentacja powinny zostać uwzględnione przy ocenie dopuszczalności wydania wyroku w odpowiedzi na aktualnie rozpatrywane pytanie prawne.

3. Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów, wynikających z Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK; por. liczne postanowienia TK, m.in. z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 12 kwietnia 2000 r., sygn. P 14/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 90; 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 19 kwietnia 2006 r., sygn. P 12/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 49 oraz przywołana w nich literatura).

W niniejszej sprawie wątpliwości budzi spełnienie przez pytanie prawne dwóch spośród tych warunków formalnych.

3.1. Przede wszystkim, podobnie jak we wspomnianych wyżej postanowieniach, należy uznać, że sąd pytający nie wykazał w przekonujący sposób związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a rozstrzygnięciem spraw, w związku z którymi zwrócił się on do Trybunału Konstytucyjnego (por. podsumowanie dorobku orzeczniczego TK w zakresie rozumienia przesłanki funkcjonalnej w powołanych wyżej postanowieniach). Sprawy te zostały zainicjowane powództwami o zasądzenie konkretnych sum, których wysokość wynika z odpowiedniego zastosowania do wynagrodzeń powodów „podwyżki” wynagrodzeń pracowników sfery budżetowej, wynikającej ze zmiany wysokości i zasad finansowania składki na ubezpieczenie rentowe. Jak wyjaśniono w pozwach skierowanych do sądu pytającego, „dochodzone w pozwie kwoty stanowią 3% wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego (kwota bazowa x wskaźnik 3,3) – za okres lipiec-grudzień 2007 r. oraz 5%, poczynając od stycznia 2008 r.”.

Wbrew twierdzeniom sądu pytającego ewentualne orzeczenie o zaskarżonych przepisach nie otworzyłoby możliwości realizacji tych żądań przed Sądem Rejonowym w Lublinie.

Konkluzja ta jest już na pierwszy rzut oka oczywista w stosunku do zaskarżonych przepisów ustawy o Komisji oraz ustawy o kształtowaniu, których związek z przedmiotem postępowania przed sądem pytającym jest – mówiąc wprost – bardzo daleki. Pomijając już konstytucyjną dopuszczalność włączenia sędziów w skład Komisji i negocjacje okołobudżetowe partnerów społecznych, nie dawałoby to stronom postępowania przed sądem pytającym żadnej gwarancji wiążącego wpływu na rezultat tych prac ani tym bardziej – zasądzenia wskazanych w pozwach sum.

Podobnie należy ocenić dopuszczalność zaskarżenia pozostałych przepisów, których część dodatkowo utraciła moc obowiązującą (por. niżej). W polskim prawie brak jest ogólnej normy prawnej regulującej wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych, która mogłaby w takiej sytuacji zastąpić uchylone przepisy. W żadnym wypadku nie można twierdzić, że do sędziów sądów powszechnych miałyby w takiej sytuacji odpowiednie zastosowanie przepisy o wynagrodzeniach pracowników sfery budżetowej, co w efekcie przyniosłoby stronom postępowania „wyrównanie” ich wynagrodzeń akurat w żądanej wysokości. Samo usunięcie z systemu prawnego § 2 rozporządzenia, art. 91 § 8 p.u.s.p. i art. 16 ust. 1 obu zaskarżonych ustaw budżetowych nie zmieniłoby bowiem zasady, że wynagrodzenia sędziów regulowane są niezależnie od wynagrodzeń „zwykłych” pracowników sfery budżetowej, z czym wiąże się dopuszczalność odmiennego określania zasad i tempa ich wzrostu. Odrębność wynagrodzeń sędziowskich znajduje bowiem swoją podstawę w powołanym przez sąd pytający art. 178 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym sędziom zapewnia się wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków (por. szerzej: wyrok z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189). Na skutek hipotetycznego wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstawałaby luka prawna, wymagająca bezwzględnej i natychmiastowej (zwłaszcza w wypadku braku odroczenia wejścia w życie wyroku TK) interwencji legislacyjnej. Jej wypełnienie – zgodnie z zasadą swobody działania ustawodawcy w ramach przepisów Konstytucji – mogłoby przyjąć różny kształt, niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami stron postępowania przed sądem pytającym. Żądania zawarte w pozwie mają bowiem charakter „zamknięty” w tym sensie, że są pozwami o wypłatę konkretnych kwot, a nie „otwartymi” i dającymi możliwość większego manewru pozwami o ustalenie wysokości wynagrodzenia.

3.2. Niezależnie od powyższego, należy zwrócić uwagę, że niektóre zaskarżone przepisy utraciły już moc obowiązującą. Dotyczy to, po pierwsze, zakwestionowanych jednostek redakcyjnych ustawy budżetowej na 2007 r. i 2008 r., które w sposób oczywisty i nieodwracalny skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego (por. – w kontekście wynagrodzeń sędziowskich – powołane wyżej postanowienia, a także postanowienia z: 20 czerwca 2001 r., sygn. K 35/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 167; 6 lutego 2007 r., sygn. K 16/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 13). Po drugie, odnosi się także do § 2 rozporządzenia, uchylonego 22 kwietnia 2009 r. na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459). Na marginesie można zauważyć, że nowela ta zrealizowała niektóre postulaty zawarte w pytaniu prawnym, bo doprowadziła do całościowego uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich w ustawie (na ten temat szerzej por. postanowienia z: 2 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91).

Oceniając powyższą okoliczność, należy mieć na względzie, że co do zasady utrata mocy obowiązującej przez zakwestionowane przepisy prowadzi do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Jedyny wyjątek od tej reguły przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który dopuszcza merytoryczną kontrolę tego typu regulacji tylko wtedy, gdy jest to „konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw” (por. szerzej postanowienia TK z: 24 marca 2009 r., sygn. U 6/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 37; 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42).

W ślad za powołanymi postanowieniami dotyczącymi wynagrodzeń sędziowskich (por. zwłaszcza sprawa o sygn. P 95/08), Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie podtrzymuje pogląd, że w analizowanych sprawach nie ma możliwości merytorycznego zbadania zaskarżonych regulacji. Jak wskazano wyżej, hipotetyczne orzeczenie o niekonstytucyjności art. 16 ust. 1 obu zaskarżonych ustaw budżetowych, art. 91 § 8 p.u.s.p. oraz § 2 rozporządzenia nawet przy najlepszej woli sądu pytającego nie doprowadziłoby bowiem do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez sądy pytające, w sposób przez nie oczekiwany. Nie jest więc spełniona przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.

4. W świetle powyższych argumentów należy umorzyć postępowanie w sprawie ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.