1. Sąd Okręgowy Słupsku, IV Wydział Cywilny Odwoławczy, (dalej: SO w Słupsku lub sąd pytający) postanowieniem z 6 czerwca 2006 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 45 ust. 4 in fine ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; dalej: ustawa o komornikach), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356; dalej: ustawa zmieniająca), jest zgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Wątpliwości co do konstytucyjności wskazanego przepisu pojawiły się w związku z następującym stanem faktycznym:

W dniu 24 stycznia 2006 r. wpłynęła do Sądu Rejonowego w Lęborku skarga wierzyciela Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi Północ na czynności komornika sądowego. W skardze tej wierzyciel wniósł o zmianę i uchylenie zarządzenia komornika w sprawie zwrotu wniosku egzekucyjnego z powodu nieuiszczenia przez wierzyciela opłaty stosunkowej od wniosku. Jednoczenie wierzyciel wniósł o nakazanie komornikowi podjęcia czynności egzekucyjnych bez żądania uiszczenia opłaty stosunkowej od wierzyciela. Rozpoznając przedmiotową skargę Sąd Rejonowy w Lęborku, mocą postanowienia z 10 lutego 2006 r. uznał, że komornik sądowy nie naruszył przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne i skargę oddalił.

Opierając się na powyższym stanie faktycznym, SO w Słupsku powziął wątpliwość, czy przepisy dotyczące opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora, są zgodne z określoną w art. 2 Konstytucji zasadą sprawiedliwości społecznej oraz powiązanych z nią zasad równości i przyzwoitej legislacji. Ponadto SO w Słupsku uznał, że zasadna byłaby również kontrola art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach z zasadą prawa do sądu, o której jest mowa w art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Uzasadniając zarzut niezgodności art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji, obejmującą miedzy innymi wymóg dostatecznej określoności przepisów, sąd pytający wskazał, że ustawodawca nieprecyzyjnie określił sytuacje objęte zaskarżonym unormowaniem. Nie jest jasne, czy dotyczy ono jedynie wniosku o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego, czy również wniosku o wszczęcie egzekucji świadczenia pieniężnego. Brak precyzji i niejasność przepisu (będące wynikiem użycia sformułowania „nie wyłączając egzekucji prowadzonej na polecenie sądu lub prokuratora”) powodują odmienność wniosków wynikających z zastosowania różnych metod jego wykładni. O ile rezultaty wykładni językowej mogą uzasadniać pogląd, że art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej przy wszczęciu egzekucji na polecenie sądu, o tyle wnioski z wykładni logicznej i systemowej mogą być odmienne. Oznacza to, że art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach narusza zasady przyzwoitej legislacji. Stanu tego nie zmienia fakt, że wątpliwości interpretacyjne przecięła uchwała Sądu Najwyższego z 29 września 2005 r., sygn. akt III CZP 61/05.

Zarzut znajduje dodatkowe potwierdzenie w nieadekwatności rozwiązania przyjętego w art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach do zakładanych przez ustawodawcę celów. Ustawa komornicza miała bowiem przynieść Skarbowi Państwa oszczędności związane z przerzuceniem niemal całości kosztów egzekucji na dłużników oraz zmniejszyć ryzyko i obciążenia finansowe wierzycieli. Mimo to wydatki sądów i prokuratur, ponoszone przy inicjowaniu egzekucji niewielkich należności, nie tylko nie zmalały, ale wręcz wzrosły.

Podniesione wątpliwości uzasadniają – zdaniem sądu pytającego – uznanie, że art. 45 ust. 4 in fine ustawy o komornikach narusza wyrażoną w art. 2 Konstytucji zasadę państwa prawnego, zasadę poprawnej legislacji, która odnosi się do zasad pewności i bezpieczeństwa prawnego oraz ochrony zaufania do państwa i prawa.

Analizując treść zakwestionowanego przepisu SO w Słupsku rozważył, czy pozycja Skarbu Państwa występującego w charakterze wierzyciela, odpowiada pozycji innych wierzycieli uczestniczących w postępowaniu egzekucyjnym, a jeżeli nie – czy względy sprawiedliwości społecznej uzasadniają wprowadzenie takich odstępstw.

Zasadą postępowania egzekucyjnego jest ponoszenie kosztów tego postępowania przez dłużnika (art. 45 ust. 2 ustawy o komornikach), a wyjątkiem dotyczącym wszystkich wierzycieli jest postępowanie o dokonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego, którego wszczęcie jest uzależnione od uiszczenia przez wierzyciela opłaty stosunkowej (art. 45 ust. 3). Dlatego nasuwa się pytanie: z jakiego powodu tylko egzekucja prowadzona na polecenie sądu lub prokuratora ma być finansowana przez te podmioty, podczas gdy egzekucja prowadzona na wniosek innych wierzycieli (oczywiście oprócz postępowania zabezpieczającego) będzie – stosownie do zasady ogólnej – kredytowana w początkowej fazie przez komornika, a ostatecznie jej koszty obciążą dłużnika? Takie rozwiązanie zdaje się nie odpowiadać względom sprawiedliwego traktowania podmiotów prawa o podobnych cechach w tożsamych sytuacjach.

Ustawa powoduje powstanie dodatkowej nierówności w wypadku bezskuteczności egzekucji prowadzonej na zlecenie sądu, jako że – w przeciwieństwie do egzekucji na zlecenie innych podmiotów – w takiej sytuacji nie przewiduje zwrotu opłaty. Znaczy to, że sądu w postępowaniu egzekucyjnym nie obejmuje zasada ścisłego związania opłaty egzekucyjnej z efektywnością egzekucji.

Zdaniem SO w Słupsku pozostaje również do rozważenia kwestia oceny konstytucyjności art. 45 ust. 4 in fine ustawy o komornikach z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Prawo do wykonania wyroku sądowego należy traktować jako element prawa do sądu w rozumieniu materialnym, wobec tego żądanie uiszczenia opłaty egzekucyjnej, w związku z rygorem dotyczącym ewentualnego niezastosowania się do niego w postaci zwrotu wniosku, może powodować bezskuteczność w zakresie realizacji prawa do sądu w sprawie, w której zapadł już wyrok sądowy podlegający wykonaniu.

Ponadto sąd pytający zwrócił uwagę na związek pomiędzy niejasną regulacją prawną i nieprawidłowo sformułowanymi – ze względu na wymogi stawiane przez zasadę poprawnej legislacji – przepisami prawa, a gwarancją prawa do sądu. Zdaniem SO w Słupsku wprowadzanie przez ustawodawcę wzajemnie sprzecznych i budzących wątpliwości interpretacyjne norm prawnych prowadzi do ograniczenia prawa do sądu.

2. Marszałek Sejmu w piśmie z 24 listopada 2006 r., wniósł o stwierdzenie, że art. 45 ust. 4 in fine jest niezgodny z art. 2 i art. 45 Konstytucji.

Uzasadnienie stanowiska Sejmu zostało oparte na następujących argumentach:

Art. 45 ustawy o komornikach budzi wątpliwości co do jego poprawności w świetle techniki legislacyjnej. Wynikają one – przede wszystkim – z faktu, że pierwsza część ust. 4 odnosi się do opłaty stosunkowej, uiszczanej przez wierzyciela w celu zainicjowania postępowania zabezpieczającego, druga zaś nakłada na wierzyciela tj. Skarb Państwa, reprezentowany przez sąd albo prokuratora, obowiązek wnoszenia opłaty za wszczęcie egzekucji. Użycie w ust. 4 wyrażenia „nie wyłączając egzekucji” mogłoby skłaniać do odczytywania drugiej części tegoż ustępu jako odnoszącej się do postępowania zabezpieczającego. W świetle art. 59 ust. 3 nie ma podstaw do takiej interpretacji ust. 4 art. 45. W obecnym stanie prawnym mamy do czynienia z sytuacją, w której – z jednej strony – w art. 45 ust. 2 deklaruje się, że obowiązek wnoszenia opłaty stosunkowej spoczywa na dłużniku, z drugiej zaś strony obowiązek ten nakłada się na wierzyciela, gdy jest nim Skarb Państwa, reprezentowany przez sąd lub prokuratora.

W świetle przytoczonych rozważań Marszałek Sejmu uznał, że regulacja art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach jest sprzeczna z wynikającą z art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji i to zarówno z powodu wprowadzania regulacji nawzajem się wykluczających, jak i z powodu błędów w technice legislacyjnej.

Marszałek Sejmu zgodził się również z poglądem sądu pytającego, że rozróżnienie sytuacji prawnej sądu i prokuratora od innych stationis fisci w postępowaniu egzekucyjnym nie może uzasadnić fakt funkcjonalnego związku pomiędzy sądami, prokuratorami i komornikami. Istnieje potrzeba odróżnienia działalności sądów polegającej na sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości w postaci zasądzenia określonej należności na rzecz Skarbu Państwa a dochodzeniem przez nie tejże należności w postępowaniu egzekucyjnym. Dodatkowo podkreślił, że nakładając na sąd lub prokuratora obowiązek uiszczenia opłaty egzekucyjnej ustawodawca nie przewidział zwrotu tej opłaty w wypadku nieskuteczności egzekucji, co może powodować prowadzenie bezskutecznych egzekucji na koszt sądu lub prokuratora reprezentujących Skarb Państwa, zwiększając tym samym, na niekorzyść tych podmiotów, dysproporcję w traktowaniu wierzycieli w postępowaniu egzekucyjnym.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 45 ust. 1 Konstytucji, Marszałek Sejmu stwierdził, że nałożenie na szczególną kategorię wierzycieli obowiązku wnoszenia opłaty egzekucyjnej w istocie sprowadza się do zamykania im drogi do wykonania orzeczenia w wypadku jej nieuiszczenia. Dodatkowo w ustawie o komornikach nie ma regulacji odnoszącej się do zwrotu poczynionej opłaty w wypadku bezskuteczności egzekucji, co może powodować celową bierność komornika, czyniąc niemożliwym uzyskanie zasądzonego świadczenia. Prowadzi to do sytuacji, w której Skarb Państwa, reprezentowany przez sąd albo prokuratora, jest obowiązany uiścić opłatę stosunkową w celu wszczęcia egzekucji. Niedopełnienie tego obowiązku spowoduje zwrot wniosku i tym samym zamykana jest droga wierzyciela – Skarbu Państwa do otrzymania zasądzonego na jego rzecz świadczenia. Wierzyciel „odzyskuje” poczynioną przez siebie opłatę stosunkową dopiero po skutecznym wyegzekwowaniu należności od dłużnika. Nieskuteczność egzekucji pozbawia jednak wierzyciela prawa do zwrotu opłaty, a tym samym wierzyciel nie tylko nie otrzymuje zasądzonego świadczenia, lecz ponosi dodatkowe koszty w postaci uiszczonej opłaty stosunkowej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zakres przedmiotowy pytania prawnego obejmuje art. 45 ust. 4 in fine ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: ustawa o komornikach). Kwestionowany przepis były już przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego w kontekście zgodności z art. 2 Konstytucji.

W wyroku z 27 lutego 2007 r. w sprawie o sygn. P 22/06 (OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 12), ogłoszonym w Dzienniku Ustaw z 13 marca 2007 r. Nr 44, poz. 288, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „Art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191) w zakresie, w jakim przewiduje obowiązek uiszczenia opłaty stosunkowej od wniosku o wszczęcie egzekucji na polecenie sądu albo prokuratora, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”.

Wskazany wyrok zapadł po rozpoznaniu dwóch pytań prawnych: Sądu Okręgowego w Sieradzu i Sądu Rejonowego w Iławie. Zarzuty postawione w przedstawionych Trybunałowi Konstytucyjnemu pytaniach prawnych, dotyczących oceny konstytucyjności art. 45 ust. 4 ustawy o komornikach były, były analogiczne do zarzutów postawionych w pytaniu prawnym SO w Słupsku, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie.

2. Rozstrzygnięcie podjęte w sprawie o sygn. P 22/06 nie pozostaje bez znaczenia dla niniejszego postępowania. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. W świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, zbędność orzekania zachodzi, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli, co do jego zgodności z Konstytucją, w innej sprawie (zob. postanowienie TK z 4 maja 2006 r., sygn. SK 53/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 60 oraz powołane tam orzeczenia).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny, dokonując praktycznej oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta wyrokiem w sprawie o sygn. P 22/06, postanowił – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – umorzyć postępowanie w niniejszej sprawie ze względu na zbędność wydania wyroku.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak na wstępie.