1. W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 listopada 2019 r. (data nadania) […] Sp. z o.o. z siedzibą w T. (dalej: skarżąca), reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, wystąpiła o zbadanie zgodności art. 117 § 5 w związku z art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43 poz. 296, ze zm.) z: 1) art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie, w jakim „opinia o bezzasadności wnoszenia skargi konstytucyjnej lub zażalenia w ramach postępowania wszczętego skargą konstytucyjną, sporządzoną przez pełnomocnika wyznaczonego dla strony z urzędu przy jednoczesnej niemożności ustanowienia nowego pełnomocnika z urzędu narusza prawo tej strony do sądu”; 2) art. 176 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim „opinia o bezzasadności wnoszenia skargi konstytucyjnej lub zażalenia w ramach postępowania wszczętego skargą konstytucyjną, sporządzona przez pełnomocnika wyznaczonego dla strony z urzędu przy jednoczesnej odmowie ustanowienia nowego pełnomocnika z urzędu bez merytorycznego rozpoznania przedmiotu skargi (zażalenia) stanowi naruszenie zasady dwuinstancyjności postępowania”; 3) „art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (…) w zakresie, w jakim opinia o bezzasadności wnoszenia skargi konstytucyjnej lub zażalenia w ramach postępowania wszczętego skargą konstytucyjną, sporządzona przez pełnomocnika wyznaczonego dla strony z urzędu przy jednoczesnej niemożności ustanowienia nowego pełnomocnika z urzędu narusza prawo tej strony do rzetelnego procesu sądowego”.

2. Postanowieniem z 29 marca 2021 r. (doręczonym pełnomocnikowi skarżącej 6 kwietnia 2021 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze z uwagi na wniesienie jej po upływie przepisanego terminu. Trybunał stwierdził ponadto, że w sprawie brak jest tożsamości podstawy prawnej orzeczeń wskazanych jako ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i przedmiotu zaskarżenia. Za nieuprawdopodobniony uznał również zarzut niezgodności kwestionowanych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zwrócił uwagę na nieprawidłowe sformułowanie podstaw skargi (art. 176 ust. 1 Konstytucji i art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2, Dz. U. z 1993 r. Nr 61 poz. 284, ze zm.).

3. W zażaleniu z 13 kwietnia 2021 r. (data nadania) skarżąca wniosła o uchylenie powyższego postanowienia i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Podniosła, że złożyła skargę z zachowaniem trzymiesięcznego terminu, który w niniejszej sprawie powinien być liczony od momentu, w którym zaktualizowało się uprawnienie do wystąpienia ze skargą, tj. od uprawomocnienia się postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 2017 r. (sygn. Ts 166/16). Skarżąca twierdzi ponadto, że w niniejszej sprawie występuje tożsamość pomiędzy przedmiotem zaskarżenia a podstawą prawną orzeczeń. Zarzuca, że Trybunał pomylił sprawy skarżącej prowadzone przez Sąd Rejonowy w T. i Sąd Okręgowy w K. oraz nie dostrzegł ich funkcjonalnego powiązania. Jej zdaniem Trybunał pominął zasadniczą treść jej zarzutu, która dotyczyła „zależności pomiędzy przymusem adwokacko-radcowskim i wiedzą fachową, a niemożnością dalszego prowadzenia postępowania przez stronę w przypadku odmowy jej prowadzenia przez pełnomocnika wyznaczonego z urzędu” (s. 3 zażalenia).

W piśmie z 25 maja 2021 r. (data nadania), stanowiącym uzupełnienie zażalenia, pełnomocnik skarżącej przytoczył pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym przyczyna uchybienia terminowi do wniesienia kasacji przez pełnomocnika ustanowionego przez sąd ustaje w dniu, w którym miał on rzeczywistą możliwość wniesienia kasacji, a nie w dniu powzięcia przez niego wiadomości o wyznaczeniu go pełnomocnikiem. Podniósł, że do wniesienia skargi konstytucyjnej został wyznaczony na niecały tydzień przed upływem terminu do jej złożenia, co czyniło faktycznie niemożliwym zapoznanie się przez niego ze sprawą w terminie, w jakim powinien był złożyć pismo.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 61 ust. 5 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym (Dz. U. z 2019 r. poz. 2393; dalej: u.o.t.p.TK), skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 37 ust. 1 pkt 3 lit. c w związku z art. 61 ust. 5-8 u.o.t.p.TK). Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał bada przede wszystkim, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.

2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że argumenty przytoczone w zażaleniu nie podważają ustaleń przedstawionych w zaskarżonym postanowieniu.

2.1. Wbrew twierdzeniom skarżącej, termin do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej nie rozpoczął swego biegu w momencie uprawomocnienia się postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 2017 r. (sygn. Ts 166/16; dalej: postanowienie Trybunału). Zgodnie z art. 77 ust. 1 u.o.t.p.TK bieg terminu rozpoczyna się wraz z doręczeniem skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia. Należy go liczyć od dnia następnego po dacie jego doręczenia, czyli w odniesieniu do zarzutów skargi, które skarżąca łączy z wydaniem w jej sprawie postanowienia Sądu Rejonowego w T. z 25 września 2017 r., sygn. akt […] (dalej: postanowienie Sądu Rejonowego) – od 10 października 2017 r., zaś w zakresie, w jakim odnosi je do postanowienia Trybunału – od 29 listopada 2017 r. Bieg każdego z tych terminów uległ zawieszeniu 3 stycznia 2018 r. na skutek złożenia przez skarżącą wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej. Ponownie terminy zaczęły biec 5 września 2019 r., tj. od pierwszego dnia po dacie zawiadomienia pełnomocnika z urzędu o wyznaczeniu go w sprawie (art. 44 ust. 3 pkt 1 u.o.t.p.TK). W odniesieniu do wskazanych przez skarżącą orzeczeń termin do złożenia skargi upłynął zatem odpowiednio 9 września 2019 r. i 29 października 2019 r. Słusznie zatem Trybunał przyjął w zaskarżonym postanowieniu, że wniesienie skargi 12 listopada 2019 r. nastąpiło z przekroczeniem terminu i było niedopuszczalne. Należy przy tym zauważyć, że okres, jakim ostatecznie dysponował pełnomocnik skarżącej na złożenie skargi wyniknął nie z przyjętej przez Trybunał Konstytucyjny interpretacji wskazanych wyżej przepisów, lecz ze stosunkowo późnego wystąpienia przez skarżącą z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

2.2. Skarżąca kwestionuje ponadto takie dodatkowe przyczyny odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, jak: brak ostatecznego rozstrzygnięcia, wydanego na podstawie zaskarżonych przepisów (brak tożsamości podstawy prawnej orzeczeń i przedmiotu zaskarżenia), a także nieuprawdopodobnienie zarzutu niezgodności kwestionowanych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

2.2.1. W piśmie z 17 lutego 2020 r. usuwającym braki formalne skargi pełnomocnik skarżącej przedstawił – jako rozstrzygnięcia ostateczne wydane na podstawie zaskarżonych przepisów – postanowienie Sądu Rejonowego, którym odrzucono skargę skarżącej na postanowienie referendarza sądowego oddalające jej wniosek o zawieszenie postępowania toczącego się przed Trybunałem Konstytucyjnym pod sygn. Ts 166/16, a także postanowienie Trybunału Konstytucyjnego, którym nie uwzględniono wniosku skarżącej o zawieszenie postępowania przed Trybunałem w tej sprawie.

Z art. 79 ust. 1 Konstytucji wyraźnie wynika, że skarga konstytucyjna przysługuje tylko w wypadku, gdy doszło do naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw przez wydanie ostatecznego rozstrzygnięcia na podstawie przepisu, którego konstytucyjność została w niej zakwestionowana. Orzeczenie przedstawione przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie, które legło u podstaw wniesienia skargi, musi więc bezpośrednio prowadzić do naruszenia konstytucyjnej wolności lub konstytucyjnego prawa wskazanych w skardze jako wzorzec kontroli zaskarżonej regulacji. Naruszenie to musi mieć przy tym charakter konkretny i aktualny, a nie jedynie potencjalny (zob. np. postanowienia TK z: 15 grudnia 2009 r., Ts 189/09, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 292 oraz z 24 września 2013 r., Ts 244/12, OTK ZU nr IIB/SUP./2014, poz. 870).

Trybunał w niniejszym składzie w pełni podziela wyrażone w zaskarżonym postanowieniu stanowisko, zgodnie z którym w żadnym z powołanych przez skarżącą orzeczeń nie rozstrzygano, na podstawie art. 118 § 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1575, ze zm.; dalej: k.p.c.), o przyznaniu jej pełnomocnika z urzędu ani o kwestiach związanych z odmową sporządzenia żądanych przez nią pism procesowych. Tego stwierdzenia nie kwestionuje ostatecznie sama skarżąca. Jej zarzut sprowadza się bowiem w omawianym zakresie jedynie do wskazania, że „Trybunał pomylił (…) sprawy prowadzone przez Sąd Rejonowy w T. oraz Sąd Okręgowy w K., a nade wszystko nie dostrzegł funkcjonalnego powiązania tych spraw”. Jej zdaniem „[o]ba postanowienia [postanowienie Sądu Okręgowego w K. z 4 lutego 2016 r., sygn. akt […] i postanowienie Sądu Rejonowego w T. z 25 września 2017 r., sygn. […] mają funkcjonalny związek z postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z dn. 23 listopada 2017 r. (Ts 166/16), jako że to w tej sprawie przed Trybunałem Skarżąc[a] wnosił[a] o ustanowienie pełnomocnika do sporządzenia zażalenia na odmowę nadania biegu skardze konstytucyjnej” (s. 2 zażalenia). Pełnomocnik skarżącej pomija jednakże fakt, że w toku postępowania – na skutek wezwania – jednoznacznie sprecyzował, z wydaniem których orzeczeń w sprawie skarżącej łączy naruszenie jej konstytucyjnych praw uzasadniające wystąpienie z rozpatrywaną skargą konstytucyjną. W zażaleniu podaje zaś, że problemem, którego dotyczy skarga jest zdarzenie polegające na tym, iż pełnomocnik ustanowiony w sprawie nie sporządził środków zaskarżenia w odniesieniu do zapadłych w sprawie skarżącej orzeczeń, „wskutek czego zyskały one przymiot «ostateczności» i dopiero tak rozumiana «ostateczność» naruszała prawa Skarżące[j]” (s. 2 zażalenia). Trybunał stwierdza, że treść zaskarżonych przepisów i istota sformułowanego w skardze zarzutu ich niekonstytucyjności nie pozostają w związku ze wspomnianym wyżej przedmiotem rozstrzygnięć powołanych jako ostateczne (przepisy te nie stanowiły podstawy prawnej orzeczeń wskazanych w sprawie jako ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji). Nie sposób też uznać, by orzeczenia te bezpośrednio prowadziły do upatrywanego przez skarżącą naruszenia jej konstytucyjnych praw, od czego uzależnione jest przekazanie skargi do rozpoznania merytorycznego.

2.2.2. Trybunał przypomina, że ratio legis zaskarżonych art. 117 § 5 w związku z art. 118 § 5 k.p.c. jest zapewnienie profesjonalnej pomocy prawnej z urzędu stronie, która rozważa skorzystanie z nadzwyczajnych środków zaskarżenia. Trafne jest przy tym zaprezentowane w zaskarżonym postanowieniu stanowisko, w myśl którego zadaniem pełnomocnika z urzędu nie jest przygotowanie określonego pisma procesowego zgodnie z życzeniem strony, lecz jest nim udzielenie pomocy prawnej, która może obejmować zarówno sporządzenie takiego środka, jak i wyjaśnienie przyczyn, które przemawiają – zdaniem pełnomocnika – przeciwko temu. Pełnomocnik ustanowiony z urzędu nie ma więc obowiązku sporządzenia konkretnego środka zaskarżenia, jeśli byłoby to sprzeczne z wymaganiami fachowej wiedzy (zob. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 21 września 2000 r., sygn. akt III CZP 14/00; J. Gutowski, komentarz do art. 118, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Postępowanie rozpoznawcze, red. T. Ereciński, Warszawa 2016; M. Sieńko, komentarz do art. 118, [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, red. M. Manowska, Lex/el. 2020).

Należy więc stwierdzić, że skarżącej nie przysługuje „prawo” żądania sporządzenia i wniesienia środka zaskarżenia przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu. Z tego względu oraz zważywszy na treść uzasadnienia skargi zasadne było przyjęcie przez Trybunał w zakwestionowanym postanowieniu, że w niniejszej sprawie nie uprawdopodobniono zarzutu niezgodności zaskarżonych przepisów z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 61 ust. 8 u.o.t.p.TK a contrario – postanawia jak w sentencji.