W skardze konstytucyjnej z 11 grudnia 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: art. 203 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca
1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz
art. 2 Konstytucji; art. 203 § 2 w zw. z art. 203 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U.
Nr 89, poz. 555, ze zm.) z art. 41 ust. 1 w zw. z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji.
Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 3 lipca 2007 r. Sąd Rejonowy w Poznaniu
– Wydział XXIII Karny (sygn. K 373/05) postanowił poddać skarżącego badaniu psychiatrycznemu połączonemu z obserwacją na okres
6 tygodni w zakładzie leczniczym. Postanowieniem z 11 września 2007 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu – Wydział VI Karny-Odwoławczy
(sygn. akt IV Kz 1139/07) oddalił zażalenia na postanowienie Sądu Rejonowego.
Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżone przepisy nie stwarzają wystarczających gwarancji procesowych zapewniających
sądową kontrolę weryfikacji zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego oskarżonego z umieszczeniem
go w zakładzie leczniczym. Zdaniem skarżącego potrzeba stosowania tego środka powinna podlegać weryfikacji nie tylko pod kątem
jej przydatności dla oceny poczytalności oskarżonego, ale również pod kątem dopuszczalnych ograniczeń konstytucyjnej gwarancji
wolności osobistej jednostki. Tym samym jej dopuszczalność powinna być warunkowana ustaleniem wysokiego prawdopodobieństwa
popełnienia zarzuconego oskarżonemu czynu. Ponadto, zdaniem skarżącego zaskarżone przepisy, nie wskazując maksymalnego czasu
trwania obserwacji psychiatrycznej w zakładzie leczniczym, wprowadzają formę pozbawienia wolności często co najmniej tak dolegliwą
jak tymczasowe aresztowanie, naruszającą godność człowieka. Zaskarżony przepis art. 203 § 3 k.p.k. pozostawia sądowi zbyt
szeroką swobodę określenia terminu obserwacji i jej przedłużenia, nie przyznaje bowiem żadnych instrumentów procesowych służących
weryfikacji przesłanki niezbędności przedłużenia obserwacji w zakładzie leczniczym.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Ma ona gwarantować, że obowiązujące
w systemie prawa akty normatywne nie będą stanowiły źródła ich naruszeń. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi
konstytucyjnej jest wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach
skarżącego. Wskazany przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne dla stwierdzenia
dopuszczalności skargi konstytucyjnej.
Podstawowym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie zbędności orzekania w zakresie zaskarżonych
w niniejszej skardze konstytucyjnej przepisów.
Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli
wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma m.in. miejsce, gdy zakwestionowany przepis prawny
był już w innej sprawie przedmiotem kontroli zgodności z Konstytucją. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie
ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata (postanowienie TK z 21 grudnia 1999 r., K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172). O przesłance tej można mówić wówczas, gdy
zachodzi tożsamość zarówno podmiotowa, jak i przedmiotowa.
Orzecznictwo TK stoi na stanowisku, że brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, iż uprzednie rozpoznanie
sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne.
Instytucją, jaką w celu zapewnienia stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia jako formalnie prawomocnego
wykształciło orzecznictwo TK i doktryna, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (zob. orzeczenie z 8
listopada 1994 r., P 1/94, OTK z 1994 r., cz. II, poz. 37, s. 68; postanowienie TK z 3 października 2001 r., SK 3/01, OTK
ZU nr 7/2001, poz. 218). Zasada ta znajduje zastosowanie, jeżeli te same przepisy zostały już wcześniej zakwestionowane w
oparciu o te same zarzuty. W takim wypadku Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy
z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) ze względu na zbędność wydania orzeczenia.
Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 27 marca 2007 r. (SK 3/05, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 32), ponowne rozpoznawanie
tej samej kwestii czyni niewątpliwie postępowanie zbędnym, w wypadku uprzedniego stwierdzenia niezgodności z Konstytucją zakwestionowanego
ponownie przepisu. Nie ma przy tym znaczenia fakt wskazania nowych, oprócz będących już podstawą orzeczenia niekonstytucyjności,
wzorców kontroli konstytucyjnej (zob. postanowienie z 28 lipca 2003 r., P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73).
Z taką sytuacją mamy do czynienia w niniejszej sprawie. Przedmiotem kontroli skargi konstytucyjnej uczynił skarżący przepisy
art. 203 § 1 k.p.k. oraz art. 203 § 2 w zw. z art. 203 § 3 k.p.k. Tymczasem w wyroku z 10 lipca 2007 r. (SK 50/06, OTK ZU
nr 7/A/2007, poz. 75) Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. 203 § 1 k.p.k. w zakresie, w jakim nie stwarza wystarczających
gwarancji procesowych zapewniających sądową weryfikację zgłoszonej przez biegłych konieczności połączenia badania psychiatrycznego
oskarżonego z obserwacją w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30, art. 31 ust. 3 oraz
art. 2 Konstytucji. Ponadto orzekł, że art. 203 § 2 w związku z art. 203 § 3 k.p.k. w zakresie, w jakim nie wskazuje maksymalnego
czasu trwania obserwacji psychiatrycznej w zakładzie leczniczym, jest niezgodny z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30, art.
31 ust. 3 oraz art. 2 Konstytucji.
W wyroku o sygn. SK 50/06 Trybunał podkreślił, że przebywanie oskarżonego na obserwacji w zakładzie leczniczym z reguły nie
stanowi formy jedynie chwilowego pozbawienia go wolności, gdyż zgodnie z art. 203 § 3 k.p.k. obserwacja taka może trwać 6
tygodni, a następnie ten termin może być przedłużony, przy czym ustawodawca nie określa maksymalnego czasu jej trwania. Niewątpliwie
jest to zatem forma pozbawienia wolności często co najmniej tak dolegliwa dla oskarżonego jak tymczasowe aresztowanie. Zatem,
zaskarżona regulacja, umożliwiająca przetrzymywanie osoby oskarżonej na obserwacji w zakładzie leczniczym wbrew jej woli i
bez uprzedniego stwierdzenia wysokiego prawdopodobieństwa popełnienia przez nią czynu zabronionego zagrożonego karą izolacyjną,
stanowi formę pozbawienia wolności naruszającą godność człowieka. Jest to jednocześnie regulacja nieprecyzyjna, umożliwiająca
sądom nadmierną (nieproporcjonalną) ingerencję w sferę konstytucyjnie gwarantowanej wolności osobistej. Zaskarżony przepis
art. 203 § 1 k.p.k., ograniczając korzystanie z konstytucyjnych wolności i praw, dokonuje tego w sposób na tyle nieprecyzyjny,
a zarazem arbitralny i szeroki, że narusza samą istotę konstytucyjnie chronionej wolności. Nie określając kryteriów sądowej
kontroli potrzeby kierowania na obserwację psychiatryczną, czyni z tej formy pozbawienia wolności normę nader łatwą do zastosowania.
W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.