1. Do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęło kolejno pięć pytań prawnych przedstawionych przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie.

1.1. W dniu 13 kwietnia 2015 r. wpłynęło postanowienie SO Warszawa-Praga z 1 kwietnia 2015 r., o sygn. akt II C 8/14. Z komparycji postanowienia sądu wynika, że pytanie prawne zostało przedstawione w sprawie o rozwód, w przedmiocie wniosku kuratora o przyznanie wynagrodzenia.

1.2. W dniu 13 maja 2015 r. wpłynęło postanowienie SO Warszawa-Praga z 28 kwietnia 2015 r., o sygn. akt II C 183/12. Z komparycji postanowienia sądu wynika, że pytanie prawne zostało przedstawione na tle powództwa o ochronę dóbr osobistych, w przedmiocie wniosku powodów o uzupełnienie wyroku.

1.3. W dniu 25 maja 2015 r. wpłynęło postanowienie SO Warszawa-Praga z 6 maja 2015 r., o sygn. akt II C 18/15. Z komparycji postanowienia sądu wynika, że pytanie prawne zostało przedstawione w związku z powództwem osoby prawnej (sp. z o.o.) przeciwko osobie prawnej (szpital – samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej), w przedmiocie wniosku powódki o uzupełnienie wyroku.

1.4. W dniu 25 maja 2015 r. wpłynęło postanowienie SO Warszawa-Praga z 28 kwietnia 2015 r., sygn. akt II C 1442/13. Z komparycji postanowienia sądu wynika, że pytanie prawne zostało przedstawione w związku z powództwem o uchylenie uchwały, ustalenie nieistnienia uchwały wspólnoty mieszkaniowej, w przedmiocie wniosku pozwanej o uzupełnienie wyroku.

1.5. W dniu 23 czerwca 2015 r. wpłynęło postanowienie SO Warszawa-Praga z 10 czerwca 2015 r., o sygn. akt II C 1051/14. Z komparycji postanowienia sądu wynika, że pytanie prawne zostało przedstawione w związku z powództwem o zapłatę, w przedmiocie wniosku powoda o uzupełnienie wyroku.

2. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, w składzie jednoosobowym (tożsamym co do osoby sędziego) przedstawił pytania prawne o treści, jak w petitum niniejszego postanowienia. Pytający sąd, poza wskazaniem zakwestionowanych przepisów, nie sformułował uzasadnienia w żadnym z pytań prawnych.

3. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 18 maja 2015 r. (pytanie 1 i 2), z 1 czerwca 2015 r. (pytanie 3 i 4) i 26 czerwca 2015 r. (pytanie 5) – pytania prawne Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie zostały połączone do rozpoznania z uwagi na tożsamość przedmiotu zaskarżenia.

4. Stanowisko w sprawie przedstawił Minister Sprawiedliwości w piśmie z 23 lipca 2015 r. Minister Sprawiedliwości wniósł o umorzenie postępowania. Podkreślił przy tym, że pytania te nie spełniają niezbędnych wymagań określonych w przepisach ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Brak uzasadnienia pytań uniemożliwia Ministrowi Sprawiedliwości odniesienie się do postawionych zarzutów.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, w tym samym składzie jednego sędziego, w pięciu postanowieniach przytoczonych w petitum niniejszego postanowienia zakwestionował art. 16 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2015 r. poz. 615, ze zm.; dalej: prawo o adwokaturze), art. 225 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 507, ze zm.; dalej: ustawa o radcach prawnych) oraz niektóre przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie), rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 490; dalej: rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych) i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 listopada 2013 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. z 2013 r. poz. 1476).

Pytający sąd zakwestionował – w różnych konfiguracjach z punktu widzenia zakresowości tego zaskarżenia – także szereg przepisów ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) oraz regulaminu Trybunału Konstytucyjnego, stanowiącego załącznik do uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M.P. Nr 72, poz. 720; dalej: regulamin TK).

2. W przedstawionych pytaniach prawnych pytający sąd nie uzasadnił, na czym miałaby polegać niezgodność zakwestionowanych przepisów z wskazanymi w pytaniach prawnych wzorcami kontroli i nie przedstawił dowodów na poparcie zarzutów. Pytający sąd nie wskazał także, w jakim zakresie odpowiedź na pytania prawne może mieć wpływ na rozstrzygnięcie spraw, w związku z którymi zostały one przedstawione.

3. Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Unormowanie to znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 3 oraz w art. 32 ustawy o TK z 1997 r. W powyższych przepisach określono przesłanki warunkujące skuteczność przedstawienia i merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wielokrotnie szczegółowo wyjaśniano przesłanki dotyczące pytania prawnego (zob. np. postanowienia TK z: 27 marca 2009 r., sygn. P 10/09, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 40; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 101), również w sprawach zainicjowanych przez ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie. W pytaniach prawnych sąd ten kwestionował, w różnych konfiguracjach, zgodność z Konstytucją:

– art. 42 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110, ze zm.),

– art. 148 ust. 2, art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. c ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1025),

– art. 386 § 6, art. 328 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101),

– art. 991 § 1 i 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121),

– art. 16 ust. 2 i 3 prawa o adwokaturze,

– art. 225 ust. 2 i 3 ustawy o radcach prawnych,

– § 3 ust. 1 i 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 sierpnia 1982 r. w sprawie stawek, warunków przyznawania i wypłaty ryczałtu przysługującego sędziom i pracownikom sądowym za dokonanie oględzin oraz stawek należności kuratorów (Dz. U. Nr 27, poz. 197, ze zm.),

– przepisów rozporządzenia w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz rozporządzenia w sprawie opłat za czynności radców prawnych,

– przepisów ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z 1997 r.,

– § 106 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz. U. Nr 38, poz. 249, ze zm.),

– § 24 ust. 2 regulaminu TK,

Postanowieniami z: 14 stycznia 2014 r., sygn. P 12/12 (OTK ZU nr 1/A/2014, poz. 6); 26 czerwca 2013 r., sygn. P 13/12 (OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 72); 16 października 2012 r., sygn. P 14/12 (OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 115) oraz sygn. P 29/12 (OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 116); 26 lipca 2012 r., sygn. P 17/12 (OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 95); 24 września 2013 r., sygn. P 5/13 (OTK ZU nr 7/A/2013, poz. 105); 15 kwietnia 2014 r., sygn. P 11/13 (OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 48); 9 września 2013 r., sygn. P 21/13 (OTK ZU nr 7/A/2013, poz. 103); 12 listopada 2013 r., sygn. P 23/13 (OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 131); 6 listopada 2013 r., sygn. P 24/13 (OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 129); 16 kwietnia 2014 r., sygn. P 37/13 (OTK ZU nr 4/A/2014, poz. 49); 10 marca 2015 r., sygn. P 23/14 (niepublikowane); 26 maja 2015 r., sygn. P 24/14 (niepublikowane); 18 grudnia 2014 r., sygn. P 26/14 (OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 130); 10 grudnia 2014 r., sygn. P 27/14 (OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 126); 22 czerwca 2015 r., sygn. P 68/14 (niepublikowane), Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał – w tym w ww. postanowieniach o umorzeniu postępowania zainicjowanego pytaniami prawnymi Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie – jakie warunki winno spełniać pytanie prawne, aby można było podjąć próbę oceny kwestionowanych w pytaniach prawnych przepisów prawa.

4. Trybunał ponownie przypomina, że pytanie prawne powinno spełniać przesłanki: 1) podmiotową – z pytaniem prawnym może wystąpić tylko sąd, 2) przedmiotową – przedmiotem pytania prawnego może być akt normatywny mający bezpośredni związek ze sprawą (jeżeli stan faktyczny sprawy jest objęty hipotezą kwestionowanej normy) i będący podstawą rozstrzygnięcia w sprawie, 3) funkcjonalną – musi zachodzić związek między rozstrzygnięciem Trybunału a rozstrzygnięciem konkretnej sprawy, na tle której sąd przedstawił pytanie prawne.

Niespełnienie którejkolwiek z przesłanek kontroli w trybie pytania prawnego stanowi przeszkodę formalną w prowadzeniu merytorycznego badania konstytucyjności zaskarżonych norm. Powstaje wtedy konieczność umorzenia postępowania z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku (zob. np. postanowienia TK z: 3 marca 2009 r., sygn. P 63/08, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 31; 30 czerwca 2009 r., sygn. P 34/07 i powołane tam orzecznictwo).

Jednocześnie warunkiem skutecznego wniesienia pytania prawnego jest spełnienie warunków formalnych określonych w art. 32 ustawy o TK z 1997 r. Zgodnie z tym przepisem pytanie prawne musi odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych, a ponadto zawierać: 1) wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny, 2) określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, 3) sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego, 4) uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie. Niespełnienie któregokolwiek z wymogów prowadzi do konieczności umorzenia postępowania z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku.

5. W świetle powyższego Trybunał uznał, że w niniejszej sprawie pytający sąd nie przedstawił żadnego uzasadnienia zarzutów postawionych w petitum pytań prawnych, co oznacza, że pytania nie spełniają wymogów określonych w art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r. Pytający sąd nie tylko ponownie nie spełnił wymagań dopuszczalności pytania prawnego, których brak Trybunał stwierdzał, rozpoznając wcześniejsze pytania tego sądu, lecz – tym razem – w ogóle nie sformułował uzasadnienia postawionych w pytaniach zarzutów i nie wyjaśnił, w jaki sposób odpowiedź na postawione pytania wpłynie na rozstrzygnięcie spraw, w związku z którymi wystąpił do Trybunału. Wszystko to prowadzić może tylko i wyłącznie do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

6. Trybunał po raz kolejny podkreśla, że na sądzie spoczywa szczególny obowiązek uprawdopodobnienia, w jaki sposób odpowiedź na pytanie prawne wpłynie na rozstrzygnięcie sądu w sprawie, która przed nim zawisła. Art. 193 Konstytucji wyklucza inicjowanie przez sądy abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności lub przedstawianie pytań prawnych zmierzających w istocie do uzyskania wykładni zakwestionowanego przepisu (por. postanowienie TK o sygn. P 27/14). Z przepisu tego wyraźnie wynika, że przedstawienie Trybunałowi pytania prawnego jest możliwe, „jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem” przedstawiającym to pytanie. Spełnienie przesłanki „zależności” będzie możliwe tylko wtedy, gdy sąd wypełni wymagania określone w art. 32 ustawy o TK z 1997 r.

Tylko od sądu przedstawiającego pytanie prawne zależy, czy pytanie to będzie miało szansę na merytoryczne rozpoznanie i nie stanie się jedynie iluzorycznym działaniem procesowym sądu.

7. Trybunał Konstytucyjny uważa za stosowne i konieczne ponownie podkreślić, że ten sam skład Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie wielokrotnie przedstawiał Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawne dotyczące tych samych przepisów procesowych i analogicznych wzorców kontroli ich konstytucyjności. W sprawach wymienionych w punkcie 3 uzasadnienia, Trybunał umorzył postępowania ze względu na brak uzasadnienia postawionych w pytaniach zarzutów i dowodów na ich poparcie lub/i niespełnienie przez sąd przesłanki funkcjonalnej, przedstawiając szczegółowe i obszerne uzasadnienie przyczyn umorzenia. Postanowienia te wydane zostały w okresie od 26 lipca 2012 r. do 22 czerwca 2015 r. Niejednokrotnie sąd, w tych samych sprawach sądowych, ponawiał pytania prawne, nie korzystając jednakże ze wskazówek Trybunału uzasadniających przyczyny umorzenia postępowania. Powinno to skłonić pytający sąd do uważnej i skrupulatnej analizy odnośnych uzasadnień.

Trybunał Konstytucyjny wysoko ceni dialog z sądami przedstawiającymi pytania prawne i uważa, że to pytający sąd jest najlepiej zorientowany w okolicznościach prawnych i faktycznych rozpoznawanej przez sąd sprawy oraz że do pytającego sądu należy przedstawienie i uzasadnienie problemu konstytucyjnego, którego rozstrzygnięcie przez Trybunał będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem. Jednakże przedstawianie Trybunałowi Konstytucyjnemu kolejnych pytań prawnych, tym razem pozbawionych niezbędnych elementów, warunkujących ich dopuszczalność, i to w sytuacji, gdy wiele uprzednich pytań prawnych tego samego składu sądu zostało przez Trybunał uznane za niedopuszczalne z tych samych powtarzających się przyczyn, w tym zwłaszcza z powodu braku przesłanki funkcjonalnej, nie służy najlepiej sądowemu dyskursowi konstytucyjnemu, powadze wymiaru sprawiedliwości i ochronie konstytucyjnych praw stron odnośnych postępowań sądowych, a także naraża strony postępowania sądowego na zbędne oczekiwanie na całkowite rozstrzygnięcie ich sprawy.

8. W dniu 30 sierpnia 2015 r. weszła w życie ustawa z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064). Ustawa o TK z 2015 r. uchyliła dotychczasową ustawę o TK z 1997 r. (art. 138), jednakże zgodnie z jej przepisem przejściowym w sprawach wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie ustawy, w postępowaniu przed Trybunałem, jeżeli zachodzą przesłanki umorzenia postępowania, stosuje się przepisy dotychczasowe (art. 134 pkt 3).

Mając powyższe na uwadze, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.