W piśmie z 28 marca 2017 r., zatytułowanym „Zażalenie na postanowienie z dnia 14 marca 2017 roku (…)”, M.J. (dalej: skarżący), zastępowany przez pełnomocnika z urzędu, zaskarżył w całości postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 marca 2017 r. (sygn. Ts 64/14) o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Trybunału z 12 października 2015 r. (sygn. akt jw.) o nieuwzględnieniu zażalenia na postanowienie Trybunału z 7 lipca 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Skarżący wniósł o zmianę zakwestionowanego postanowienia i uwzględnienie skargi o wznowienie postępowania lub o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Pełnomocnik zażądał natomiast zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, tj. – jak wyjaśnił – kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższe zażalenie zostało sformułowane w kontekście następującej sprawy. Postanowieniem z dnia 12 października 2015 r. Trybunał nie uwzględnił zażalenia skarżącego na postanowienie Trybunału o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Następnie skarżący wystąpił ze skargą o wznowienie postępowania zakończonego tym postanowieniem. Jako podstawę skargi przywołał art. 401 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.), art. 20, art. 36 ust. 6 i 7 oraz art. 52 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) w związku z art. 134 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.; dalej: ustawa o TK z  2015 r.). Uzasadniając żądanie wznowienia postępowania, skarżący wskazał na brak należytej reprezentacji w tym postępowaniu, który to stan – jego zdaniem – zaistniał od 8 maja 2015 r. W ocenie skarżącego od tego dnia nie posiadał już zastępcy procesowego, który reprezentowałby go w sprawie, a w szczególności „dokonywał czynności procesowych, a także odbierał korespondencję w tej sprawie”.

Postanowieniem z 14 marca 2017 r. Trybunał odrzucił skargę o wznowienie postępowania, wskazawszy po pierwsze, na wadliwie przywołaną przez skarżącego podstawę prawną, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać merytorycznego rozpoznania skargi. Trybunał wyjaśnił, że podstawę prawną postępowania prowadzonego przed Trybunałem wyznaczają przepisy ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postepowania przed Trybunałem (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK), nie zaś unormowania – przywołanych przez skarżącego – derogowanych aktów prawnych, tj. ustawy o TK z 1997 r. i ustawy o TK z 2015 r. Po drugie, Trybunał uznał brak podstaw normatywnych do stosowania w procedurze wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej instytucji wznowienia postępowania określonej w przepisach k.p.c. Trybunał stwierdził również, że w sprawie skarżącego nie zachodzą przesłanki wznowienia postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c., gdyż skreślenie pełnomocnika skarżącego z listy adwokatów nastąpiło już po sporządzeniu i wniesieniu przez niego zażalenia na postanowienie Trybunału o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W związku z tym nie można przyjąć, że skarżący nie był prawidłowo reprezentowany w postępowaniu w ramach wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej o sygnaturze Ts 64/14.

W piśmie zatytułowanym „Zażalenie na postanowienie z dnia 14 marca 2017 roku (…)” skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie art. 410 § 1 k.p.c. Zdaniem skarżącego, w myśl tego przepisu, Trybunał w ramach postępowania wstępnego na posiedzeniu niejawnym, „nie powinien badać podstaw wznowienia postępowania, a jedynie ustalić – czy skarżący wskazał podstawę odpowiadającą jednej z określonych w Kodeksie postępowania cywilnego, a te zostały prawidłowo wskazane”. Według skarżącego, przywołał on właściwą podstawę prawną, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, tj. ustawę o TK z 1997 r., ponieważ w myśl art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r., w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., w zakresie wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tj. przepisy ustawy o TK z 1997 r. Jak zauważył skarżący, „taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, bowiem postępowanie o sygnaturze Ts 64/14 zakończyło się wydaniem postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu dopiero w dniu 12 października 2015 r.” W dalszej części zażalenia skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie art. 401 pkt 2 k.p.c. Uchybienie tej normie polega – jak podniósł skarżący – na jej niezastosowaniu, w sytuacji, gdy „od momentu skreślenia dotychczasowego pełnomocnika z listy adwokatów z dniem 18 maja 2015 roku, skarżący nie posiadał zastępcy procesowego, który reprezentowałby go w (…) sprawie [o sygnaturze Ts 64/14], a w szczególności dokonywał czynności procesowych, a także odbierał korespondencje w tej sprawie”, gdyż jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 3 marca 1997 r., za brak reprezentacji strony można uznać działanie w charakterze pełnomocnika strony osoby niemającej należytego umocowania oraz niedziałanie w procesie pełnomocnika z urzędu (III CKN 10/96, OSP 1997, z. 9, poz. 172).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał stwierdza, że skarżący nie przedstawił argumentów, które podważyłyby zasadność odrzucenia jego skargi o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Po pierwsze, skarżący nie uwzględnił tego, że postępowanie przed Trybunałem, także w sprawach wszczętych i niezakończonych (zob. art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Dz. U. poz. 2074), regulują przepisy ustawy o TK. W związku z tym – jak wskazał Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – to przepisy tej ustawy, a nie ustawy o TK z 1997 r., czy też ustawy o TK z 2015 r., są podstawą, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać ewentualnego merytorycznego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania.

Po drugie, skarżący nie wziął pod uwagę tego, że zasadniczym powodem odrzucenia złożonej przez niego skargi, był brak podstaw prawnych do stosowania w postępowaniu kontrolnym, prowadzonym przed sądem konstytucyjnym, unormowań k.p.c. dotyczących instytucji wznowienia postępowania. Takiej podstawy – jak wskazał Trybunał – nie da się wywieść ani z przywołanego w skardze art. 20 ustawy o TK z 1997 r., zawierającego odesłanie do – odpowiednio stosowanych – przepisów k.p.c. w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie, ani analogicznych treściowo do tego przepisu – art. 74 ustawy o TK z 2015 r. oraz art. 36 ustawy o TK. Skarżący nie odniósł się do tej kwestii, dlatego Trybunał ograniczył się do zaaprobowania stanowiska, które przedstawione zostało w uzasadnieniu postanowienia z 14 marca 2017 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania.

Trybunał nie znajduje tym bardziej podstaw do uwzględnienia stanowiska skarżącego odnośnie do możliwości skorzystania przez niego ze środka zaskarżenia (zażalenia) na postanowienie, w którym przesądzona została kwestia niedopuszczalności wznowienia postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c. w ramach wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że w zarzutach sformułowanych w „Zażaleniu” skarżący pomija to, że skreślenie wyznaczonego dla niego pełnomocnika z urzędu z listy adwokatów prowadzonej przez Okręgową Radę Adwokacką w K., nastąpiło już po sporządzeniu i wniesieniu przez niego zażalenia na postanowienie Trybunału o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, a także to, że postanowienie o nieuwzględnieniu tego środka prawnego (doręczone skarżącemu 30 listopada 2015 r.) zakończyło postępowanie przed Trybunałem w sprawie Ts 64/14.

Biorąc pod uwagę wniesienie przez skarżącego nieistniejącego środka odwoławczego od orzeczenia stwierdzającego niedopuszczalność skargi o wznowienie postępowania, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu M.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 214 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014r r. Nr 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zaskarżonemu przepisowi skarżący zarzucił, że „w zakresie, w jakim nie reguluje konieczności obligatoryjnego odroczenia rozprawy w sytuacji kolizji z przypadającym w tym samym dniu terminem innej rozprawy, w której strona ma prawo lub obowiązek wziąć udział”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Postanowieniem z 7 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał stwierdził, że skarżący nie dopełnił obowiązku przewidzianego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, polegającego na wyjaśnieniu, w jaki sposób – jego zdaniem – zaskarżone unormowania ustawy o TK godzą w konstytucyjne wolności lub prawa wskazane jako podstawa skargi. Zdaniem Trybunału bezpośrednią przyczyną wydania niekorzystnych dla skarżącego orzeczeń sądowych w sprawie, w związku z którą wystąpił ze skargą konstytucyjną, było postępowanie samego skarżącego, nie zaś niekonstytucyjna treść kwestionowanego przepisu k.p.c.

W zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu skarżący zakwestionował „uznanie skargi za oczywiście bezzasadną wobec braku wskazania konstytucyjnych wolności i praw”. Skarżący podkreślił, że zastosowane w treści art. 214 § 1 k.p.c. zwroty niedookreślone uniemożliwiły mu skorzystanie z uprawnień wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Jego zdaniem dyskrecjonalna swoboda sądu stosującego kwestionowany przepis wykracza poza granice wynikające z demokratycznego państwa prawa. Skarżący podkreślił też, że nieodroczenie przez sąd terminu rozprawy, mimo uzasadnionej konieczności uczestnictwa w dwóch – kolidujących ze sobą terminami – rozprawach, spowodowała pozbawienie go praw w postępowaniu sądowym.

Zażalenie skarżącego nie dostarczyło argumentów, które podważyłyby prawidłowość postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Trybunał ponownie wyjaśnia, że instytucja skargi konstytucyjnej służyć ma wyłącznie eliminowaniu z systemu prawnego przepisów, w których treści tkwi bezpośrednia przyczyna niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Warunkiem skorzystania ze skargi – wynikającym z konstrukcji przyjętej w art. 79 ust. 1 Konstytucji – jest uprzednie zastosowanie zaskarżonych unormowań, jako podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia. Okoliczność ta powoduje więc, że w sprawie, w związku z którą wnoszona jest skarga konstytucyjna, zaistnieć musi konkretne naruszenie praw podmiotowych skarżącego. Jak to jednak wielokrotnie Trybunał podkreślał, to nie sfera zastosowania kwestionowanego przepisu, a wyłącznie normatywna jego treść podlega ocenie i kontroli w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną. Innymi słowy, bezpośrednie źródło pogorszenia sytuacji skarżącego w sferze przysługujących mu konstytucyjnych wolności i praw tkwić musi w kwestionowanym przepisie, nie zaś w sposobie jego zastosowania przez sąd lub organ administracji publicznej. W zakresie przedmiotu skargi konstytucyjnej nie mieści się tym bardziej konstytucyjna kwalifikacja zachowania samego skarżącego, które to zachowanie również stać się może przyczyną ograniczenia w korzystaniu z określonych w danej sytuacji konstytucyjnych wolności i praw.

Zdaniem Trybunału w zaskarżonym postanowieniu w pełni zasadnie przyjęto, że to właśnie sposób zachowania samego skarżącego, ustalony przez niego „priorytet” uczestnictwa w kolidujących ze sobą postępowaniach sądowych, był bezpośrednim źródłem niemożności skorzystania z wszystkich uprawnień procesowych przysługujących mu w sprawie, w związku z którą złożył skargę konstytucyjną. Jak to zasadnie podkreślił Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, skarżący dokonał swoistego „ważenia”, którego efektem było stawienie się na rozprawie, na której jego obecność była nieobowiązkowa, przy jednoczesnej absencji na rozprawie, udział w której warunkował przeprowadzenie dowodu z jego zeznań.

Przyczyny negatywnych dla skarżącego następstw procesowych upatrywać więc należy nie tyle w niedookreśloności przesłanek zawartych w treści art. 214 § 1 k.p.c., ile w – całkowicie uprawnionym i racjonalnie uzasadnionym – sposobie ich zastosowania przez sąd orzekający w sprawie skarżącego. Krytyka tego sposobu wyrażona przez skarżącego w skardze konstytucyjnej i w zażaleniu na postanowienie Trybunału nie może być jednak uznana za prawidłowe wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Już tylko na marginesie należy zauważyć, że w treści zażalenia doszło do błędnego utożsamienia dwóch odrębnych przesłanek uniemożliwiających nadanie skardze dalszego biegu, a tym samym – merytoryczną kontrolę przepisów zakwestionowanych przez skarżącego. Stanowią je braki formalne skargi i oczywista bezzasadność zarzutów formułowanych wobec zaskarżonych w niej przepisów. Wbrew twierdzeniom zażalenia przyczyną odmowy nadania dalszego biegu analizowanej skardze nie była oczywista bezzasadność, lecz brak konstrukcyjny skargi, polegający na niedopełnieniu obowiązku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. W odniesieniu do kwestii stwierdzenia tego braku Trybunał podtrzymuje zaś w całości stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu.

Z uwagi na powyższe okoliczności należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny zasadnie odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

W skardze konstytucyjnej z 4 marca 2014 r. (data nadania), sporządzonej przez pełnomocnika, M.J. (dalej: skarżący), zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 214 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zaskarżonemu przepisowi k.p.c. skarżący zarzucił, że „w zakresie, w jakim nie reguluje konieczności obligatoryjnego odroczenia rozprawy w sytuacji kolizji z przypadającym w tym samym dniu terminem innej rozprawy, w której strona ma prawo lub obowiązek wziąć udział”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r. (sygn. akt I C 255/10) Sąd Rejonowy w Krośnie – Wydział I Cywilny oddalił powództwo skarżącego o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności albo zapłatę. Apelacja skarżącego od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Krośnie – Wydział I Cywilny z 29 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I Ca 79/13). W uzasadnieniu sąd II instancji podtrzymał w całości ustalenia faktyczne i prawne poczynione przez Sąd Rejonowy w Krośnie, odnosząc się również do zarzutu oddalenia wniosku o zniesienie terminu rozprawy i odstąpienie od przesłuchania skarżącego. W tym kontekście sąd II instancji zwrócił uwagę na to, że nieobecność skarżącego na rozprawie została spowodowana jego decyzją o stawieniu się na rozprawie apelacyjnej w innej sprawie, pomimo pouczenia zawartego w zawiadomieniu, że stawiennictwo na niej jest nieobowiązkowe.

Uzasadniając zarzuty przedstawione w analizowanej skardze konstytucyjnej, skarżący szczegółowo opisał przebieg postępowania w sprawie, w związku z którą wystąpił ze skargą. Podkreślił, że aktualne brzmienie zaskarżonego przepisu k.p.c. doprowadziło w jego sytuacji do zamknięcia drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji jedynym dopuszczalnym przedmiotem skargi konstytucyjnej może być przepis ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o konstytucyjnych prawach, wolnościach lub obowiązkach skarżącego. Wobec tak określonego przedmiotu skargi winien skarżący sformułować zarzut niezgodności z unormowaniami Konstytucji statuującymi przysługujące mu prawa podmiotowe, wskazując jednocześnie sposób naruszenia tych praw przez zaskarżony przepis (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1977 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK)). Wskazanie sposobu tego nie może przy tym ograniczać się jedynie do numerycznego powołania przepisów Konstytucji, z których skarżący wywodzi przysługujące mu prawa podmiotowe, ale polegać musi na podaniu szczegółowych argumentów uprawdopodabniających zarzut merytorycznej niezgodności zachodzącej między przepisami będącymi przedmiotem skargi a unormowaniami Konstytucji statuującymi konkretne wolności i prawa skarżącego. Należy ponadto zauważyć, że wypełnienie obowiązku przewidzianego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK nie może polegać wyłącznie na negatywnej ocenie jednostkowego sposobu zastosowania kwestionowanego przepisu w sprawie skarżącego. Choć bowiem warunkiem dopuszczalności korzystania ze skargi konstytucyjnej jest doprowadzenie do wydania ostatecznego orzeczenia, którego podstawą prawną był przepis będący przedmiotem skargi, to jednak wskazanie sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw nie może dotyczyć wyłącznie płaszczyzny stosowania prawa. Ta sfera pozostaje bowiem poza kontrolą Trybunału Konstytucyjnego.

Zdaniem Trybunału w analizowanej sprawie wskazana wyżej przesłanka dopuszczalności skargi konstytucyjnej nie została spełniona.

Skarżący określił podstawę skargi odwołując się do unormowań wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Jego zdaniem niekonstytucyjność art. 214 § 1 k.p.c. wiąże się z niemożnością zastosowania tego przepisu w sytuacji skarżącego, w związku z kolizją terminów w sprawach sądowych, w których występował w charakterze strony.

W ocenie Trybunału argumentacja skarżącego nie spełnia wymogu wskazania sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw przez zaskarżone unormowanie k.p.c. Zgodnie z treścią art. 214 § 1 k.p.c. rozprawa ulega odroczeniu, jeżeli sąd stwierdzi nieprawidłowość w doręczeniu wezwania albo jeżeli nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Nie ulega wątpliwości, że sytuacja faktyczna, w jakiej znalazł się skarżący (kolizja terminów sądowych) mieści się w – szeroko określonym – zakresie zastosowania zaskarżonego przepisu. Istota problemu wiąże się więc nie tyle z treścią kwestionowanej normy prawnej, ile ze sposobem jej zastosowania w sprawie skarżącego. Zdaniem Trybunału zarzut skargi konstytucyjnej sprowadza się zatem wyłącznie do negatywnej oceny jednostkowego sposobu zinterpretowania przez sąd I instancji przedstawionych przez skarżącego argumentów i wyjaśnień związanych z wykazywaną przeszkodą w stawiennictwie na rozprawie. Należy zauważyć, że skarżący dokonał w związku z tym swoistego „ważenia”, którego efektem było stawienie się na rozprawie, na której jego obecność była nieobowiązkowa, przy jednoczesnej absencji na rozprawie, udział w której warunkował przeprowadzenie dowodu z jego zeznań. W ocenie Trybunału negatywne dla skarżącego następstwa procesowe przeprowadzenia przez sąd I instancji rozprawy pod nieobecność skarżącego miały więc swoją bezpośrednią przyczynę nie w treści kwestionowanego przepisu k.p.c., lecz w zachowaniu wybranym przez samego skarżącego.

Zdaniem Trybunału nie sposób przyjąć w związku z tym, że przedstawiona w analizowanej skardze konstytucyjnej argumentacja spełnia wymóg wyjaśnienia merytorycznej niezgodności zachodzącej między zakwestionowanym przepisem k.p.c. a wskazanymi jako podstawa skargi przepisami Konstytucji.

Biorąc powyższe pod uwagę, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu.