W piśmie z 28 marca 2017 r., zatytułowanym „Zażalenie na postanowienie z dnia 14 marca 2017 roku (…)”, M.J. (dalej: skarżący), zastępowany przez pełnomocnika z urzędu, zaskarżył w całości postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 marca 2017 r. (sygn. Ts 64/14) o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Trybunału z 12 października 2015 r. (sygn. akt jw.) o nieuwzględnieniu zażalenia na postanowienie Trybunału z 7 lipca 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Skarżący wniósł o zmianę zakwestionowanego postanowienia i uwzględnienie skargi o wznowienie postępowania lub o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Pełnomocnik zażądał natomiast zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, tj. – jak wyjaśnił – kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższe zażalenie zostało sformułowane w kontekście następującej sprawy. Postanowieniem z dnia 12 października 2015 r. Trybunał nie uwzględnił zażalenia skarżącego na postanowienie Trybunału o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Następnie skarżący wystąpił ze skargą o wznowienie postępowania zakończonego tym postanowieniem. Jako podstawę skargi przywołał art. 401 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.), art. 20, art. 36 ust. 6 i 7 oraz art. 52 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) w związku z art. 134 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.; dalej: ustawa o TK z  2015 r.). Uzasadniając żądanie wznowienia postępowania, skarżący wskazał na brak należytej reprezentacji w tym postępowaniu, który to stan – jego zdaniem – zaistniał od 8 maja 2015 r. W ocenie skarżącego od tego dnia nie posiadał już zastępcy procesowego, który reprezentowałby go w sprawie, a w szczególności „dokonywał czynności procesowych, a także odbierał korespondencję w tej sprawie”.

Postanowieniem z 14 marca 2017 r. Trybunał odrzucił skargę o wznowienie postępowania, wskazawszy po pierwsze, na wadliwie przywołaną przez skarżącego podstawę prawną, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać merytorycznego rozpoznania skargi. Trybunał wyjaśnił, że podstawę prawną postępowania prowadzonego przed Trybunałem wyznaczają przepisy ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postepowania przed Trybunałem (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK), nie zaś unormowania – przywołanych przez skarżącego – derogowanych aktów prawnych, tj. ustawy o TK z 1997 r. i ustawy o TK z 2015 r. Po drugie, Trybunał uznał brak podstaw normatywnych do stosowania w procedurze wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej instytucji wznowienia postępowania określonej w przepisach k.p.c. Trybunał stwierdził również, że w sprawie skarżącego nie zachodzą przesłanki wznowienia postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c., gdyż skreślenie pełnomocnika skarżącego z listy adwokatów nastąpiło już po sporządzeniu i wniesieniu przez niego zażalenia na postanowienie Trybunału o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W związku z tym nie można przyjąć, że skarżący nie był prawidłowo reprezentowany w postępowaniu w ramach wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej o sygnaturze Ts 64/14.

W piśmie zatytułowanym „Zażalenie na postanowienie z dnia 14 marca 2017 roku (…)” skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie art. 410 § 1 k.p.c. Zdaniem skarżącego, w myśl tego przepisu, Trybunał w ramach postępowania wstępnego na posiedzeniu niejawnym, „nie powinien badać podstaw wznowienia postępowania, a jedynie ustalić – czy skarżący wskazał podstawę odpowiadającą jednej z określonych w Kodeksie postępowania cywilnego, a te zostały prawidłowo wskazane”. Według skarżącego, przywołał on właściwą podstawę prawną, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej, tj. ustawę o TK z 1997 r., ponieważ w myśl art. 134 pkt 1 ustawy o TK z 2015 r., w sprawach wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy o TK z 2015 r., w zakresie wstępnego rozpoznania stosuje się przepisy dotychczasowe, tj. przepisy ustawy o TK z 1997 r. Jak zauważył skarżący, „taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, bowiem postępowanie o sygnaturze Ts 64/14 zakończyło się wydaniem postanowienia Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu dopiero w dniu 12 października 2015 r.” W dalszej części zażalenia skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie art. 401 pkt 2 k.p.c. Uchybienie tej normie polega – jak podniósł skarżący – na jej niezastosowaniu, w sytuacji, gdy „od momentu skreślenia dotychczasowego pełnomocnika z listy adwokatów z dniem 18 maja 2015 roku, skarżący nie posiadał zastępcy procesowego, który reprezentowałby go w (…) sprawie [o sygnaturze Ts 64/14], a w szczególności dokonywał czynności procesowych, a także odbierał korespondencje w tej sprawie”, gdyż jak orzekł Sąd Najwyższy w postanowieniu z 3 marca 1997 r., za brak reprezentacji strony można uznać działanie w charakterze pełnomocnika strony osoby niemającej należytego umocowania oraz niedziałanie w procesie pełnomocnika z urzędu (III CKN 10/96, OSP 1997, z. 9, poz. 172).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Trybunał stwierdza, że skarżący nie przedstawił argumentów, które podważyłyby zasadność odrzucenia jego skargi o wznowienie postępowania zakończonego postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

Po pierwsze, skarżący nie uwzględnił tego, że postępowanie przed Trybunałem, także w sprawach wszczętych i niezakończonych (zob. art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 13 grudnia 2016 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym oraz ustawę o statusie sędziów Trybunału Konstytucyjnego, Dz. U. poz. 2074), regulują przepisy ustawy o TK. W związku z tym – jak wskazał Trybunał w zaskarżonym postanowieniu – to przepisy tej ustawy, a nie ustawy o TK z 1997 r., czy też ustawy o TK z 2015 r., są podstawą, w oparciu o którą Trybunał miałby dokonać ewentualnego merytorycznego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania.

Po drugie, skarżący nie wziął pod uwagę tego, że zasadniczym powodem odrzucenia złożonej przez niego skargi, był brak podstaw prawnych do stosowania w postępowaniu kontrolnym, prowadzonym przed sądem konstytucyjnym, unormowań k.p.c. dotyczących instytucji wznowienia postępowania. Takiej podstawy – jak wskazał Trybunał – nie da się wywieść ani z przywołanego w skardze art. 20 ustawy o TK z 1997 r., zawierającego odesłanie do – odpowiednio stosowanych – przepisów k.p.c. w zakresie nieuregulowanym w tej ustawie, ani analogicznych treściowo do tego przepisu – art. 74 ustawy o TK z 2015 r. oraz art. 36 ustawy o TK. Skarżący nie odniósł się do tej kwestii, dlatego Trybunał ograniczył się do zaaprobowania stanowiska, które przedstawione zostało w uzasadnieniu postanowienia z 14 marca 2017 r. o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania.

Trybunał nie znajduje tym bardziej podstaw do uwzględnienia stanowiska skarżącego odnośnie do możliwości skorzystania przez niego ze środka zaskarżenia (zażalenia) na postanowienie, w którym przesądzona została kwestia niedopuszczalności wznowienia postępowania na podstawie art. 401 pkt 2 k.p.c. w ramach wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej.

Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że w zarzutach sformułowanych w „Zażaleniu” skarżący pomija to, że skreślenie wyznaczonego dla niego pełnomocnika z urzędu z listy adwokatów prowadzonej przez Okręgową Radę Adwokacką w K., nastąpiło już po sporządzeniu i wniesieniu przez niego zażalenia na postanowienie Trybunału o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, a także to, że postanowienie o nieuwzględnieniu tego środka prawnego (doręczone skarżącemu 30 listopada 2015 r.) zakończyło postępowanie przed Trybunałem w sprawie Ts 64/14.

Biorąc pod uwagę wniesienie przez skarżącego nieistniejącego środka odwoławczego od orzeczenia stwierdzającego niedopuszczalność skargi o wznowienie postępowania, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak na wstępie.

W skardze z 20 lutego 2017 r., sporządzonej przez pełnomocnika urzędu, M.J. (dalej: skarżący) zażądał wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r. (sygn. Ts 64/14) o nieuwzględnieniu zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 7 lipca 2014 r. (sygn. Ts 64/14) o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej złożonej przez skarżącego. Jednocześnie skarżący wniósł o uchylenie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r. w całości i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Jako podstawę skargi o wznowienie postępowania skarżący przywołał art. 401 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822, ze zm.; dalej: k.p.c.), art. 20, art. 36 ust. 6 i 7 oraz art. 52 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) w związku z art. 134 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytu-cyjnym (Dz. U. poz. 1064, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 2015 r.). Dla uzasadnienia żądania wznowienia postępowania skarżący wskazał na brak należytej reprezentacji w tym postępowaniu, który to stan – jego zdaniem – zaistniał od 8 maja 2015 r. W ocenie skarżącego od tego dnia nie posiadał już zastępcy procesowego, który reprezentowałby go w sprawie, a w szczególności „dokonywał czynności procesowych, a także odbierał korespondencję w tej sprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności stwierdzić trzeba, że wadliwa jest wskazana przez skarżącego podstawa prawna, w oparciu o którą Trybunał Konstytucyjny miałby dokonać merytory-cznego rozpoznania skargi o wznowienie postępowania. Trybunał wyjaśnia w związku z tym, że de lege lata podstawę prawną postępowania prowadzonego przed Trybunałem Konstytu-cyjnym (także w sprawach inicjowanych skargami konstytucyjnymi) kreują przepisy ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem Konsty-tucyjnym (Dz. U. poz. 2072; dalej: ustawa o TK), nie zaś unormowania – przywołanych w skardze o wznowienie postępowania – derogowanych aktów prawnych, tj. ustawy o TK z 1997 r. i ustawy o TK z 2015 r.

W ocenie Trybunału, pomimo zaistniałych zmian stanu prawnego regulującego zasady i przesłanki wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych, zachowało pełną aktualność stanowisko sądu konstytucyjnego wyrażone w dotychczasowym orzecznictwie, a wskazujące na brak podstaw do stosowania w jej ramach instytucji wznowienia postępowania przewidzianej w przepisach k.p.c. (zob. np. postanowienia TK z: 10 marca 1999 r., Ts 102/98, OTK ZU nr 6/1999, poz. 126; 29 lipca 2002 r., Ts 15/01, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 250; 1 października 2002 r., Ts 60/01, OTK ZU nr 3/B/2003, poz. 169). Trybunał podkreślił przy tej okazji, że podstawą taką nie jest w szczególności unormowanie art. 20 ustawy o TK z 1997 r., zawierające odesłanie do – odpowiednio stosowanych – przepisów k.p.c., w zakre-sie nieuregulowanym w tej ustawie. W ocenie Trybunału stanowisko to znajduje pełne odnie-sienie także do – analogicznego treściowo do tego przepisu ustawy o TK z 1997 r. – art. 36 ustawy o TK. W kontekście niedopuszczalności skargi o wznowienie postępowania zakoń-czonego postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 12 października 2015 r. zaakcento-wać też trzeba zarówno specyficzną kwalifikację ustrojową Trybunału jako organu władzy sądowniczej, jak i odmienny od postępowania sądowego charakter procedury wstępnej kontroli skarg konstytucyjnych (zob. postanowienie z 18 grudnia 2003 r., SK 20/01, OTK ZU nr 9/A/2003, poz. 105).

Niezależnie od powyższej konstatacji, samoistnie przesądzającej o konieczności odrzucenia skargi o wznowienie postępowania, w ocenie Trybunału brak jest także podstaw do przyjęcia, że w sprawie skarżącego spełnione zostały przesłanki określone w art. 401 pkt 2 k.p.c., na którym to przepisie skarżący oparł swoje żądanie. Trybunał stwierdził bowiem, że skarga konstytucyjna została sporządzona przez wyznaczonego dla skarżącego pełnomocnika z urzędu 4 marca 2014 r. (data nadania skargi). Pełnomocnik z urzędu sporządził następnie zażalenie na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 7 lipca 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Zażalenie to zostało nadane w urzędzie pocztowym 17 lipca 2014 r. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Biuro Trybunału Konstytucyjnego wyznaczony dla skarżącego pełnomocnik z urzędu został skre-ślony z listy adwokatów prowadzonej przez Okręgową Radę Adwokacką w Katowicach w maju 2015 r. Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, przy uwzględnieniu też przebiegu wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej, a zwłaszcza – normowanego przepisami ustawy o TK – udziału w tym postępowaniu pełnomocnika skarżącego, nie można przyjąć, że wskutek zdarzenia zaistniałego w maju 2015 r. skarżący został pozbawiony pomocy prawnej w odniesieniu do sporządzonych już skargi konstytucyjnej, a także zażalenia na postanowienie o odmowie nadania jej dalszego biegu.

W świetle powyższych ustaleń nie można więc przyjąć, że skarżący nie był prawidłowo reprezentowany w postępowaniu w ramach wstępnej kontroli skargi konsty-tucyjnej o sygn. Ts 64/14.

Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny, działając na podstawie art. 36 ustawy o TK w zw. z art. 410 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., postanowił jak na wstępie.

W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez pełnomocnika z urzędu M.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 214 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014r r. Nr 101, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zaskarżonemu przepisowi skarżący zarzucił, że „w zakresie, w jakim nie reguluje konieczności obligatoryjnego odroczenia rozprawy w sytuacji kolizji z przypadającym w tym samym dniu terminem innej rozprawy, w której strona ma prawo lub obowiązek wziąć udział”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Postanowieniem z 7 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze dalszego biegu. W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał stwierdził, że skarżący nie dopełnił obowiązku przewidzianego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, polegającego na wyjaśnieniu, w jaki sposób – jego zdaniem – zaskarżone unormowania ustawy o TK godzą w konstytucyjne wolności lub prawa wskazane jako podstawa skargi. Zdaniem Trybunału bezpośrednią przyczyną wydania niekorzystnych dla skarżącego orzeczeń sądowych w sprawie, w związku z którą wystąpił ze skargą konstytucyjną, było postępowanie samego skarżącego, nie zaś niekonstytucyjna treść kwestionowanego przepisu k.p.c.

W zażaleniu na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu skarżący zakwestionował „uznanie skargi za oczywiście bezzasadną wobec braku wskazania konstytucyjnych wolności i praw”. Skarżący podkreślił, że zastosowane w treści art. 214 § 1 k.p.c. zwroty niedookreślone uniemożliwiły mu skorzystanie z uprawnień wynikających z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji. Jego zdaniem dyskrecjonalna swoboda sądu stosującego kwestionowany przepis wykracza poza granice wynikające z demokratycznego państwa prawa. Skarżący podkreślił też, że nieodroczenie przez sąd terminu rozprawy, mimo uzasadnionej konieczności uczestnictwa w dwóch – kolidujących ze sobą terminami – rozprawach, spowodowała pozbawienie go praw w postępowaniu sądowym.

Zażalenie skarżącego nie dostarczyło argumentów, które podważyłyby prawidłowość postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Trybunał ponownie wyjaśnia, że instytucja skargi konstytucyjnej służyć ma wyłącznie eliminowaniu z systemu prawnego przepisów, w których treści tkwi bezpośrednia przyczyna niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnych wolności i praw skarżącego. Warunkiem skorzystania ze skargi – wynikającym z konstrukcji przyjętej w art. 79 ust. 1 Konstytucji – jest uprzednie zastosowanie zaskarżonych unormowań, jako podstawy prawnej ostatecznego orzeczenia. Okoliczność ta powoduje więc, że w sprawie, w związku z którą wnoszona jest skarga konstytucyjna, zaistnieć musi konkretne naruszenie praw podmiotowych skarżącego. Jak to jednak wielokrotnie Trybunał podkreślał, to nie sfera zastosowania kwestionowanego przepisu, a wyłącznie normatywna jego treść podlega ocenie i kontroli w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną. Innymi słowy, bezpośrednie źródło pogorszenia sytuacji skarżącego w sferze przysługujących mu konstytucyjnych wolności i praw tkwić musi w kwestionowanym przepisie, nie zaś w sposobie jego zastosowania przez sąd lub organ administracji publicznej. W zakresie przedmiotu skargi konstytucyjnej nie mieści się tym bardziej konstytucyjna kwalifikacja zachowania samego skarżącego, które to zachowanie również stać się może przyczyną ograniczenia w korzystaniu z określonych w danej sytuacji konstytucyjnych wolności i praw.

Zdaniem Trybunału w zaskarżonym postanowieniu w pełni zasadnie przyjęto, że to właśnie sposób zachowania samego skarżącego, ustalony przez niego „priorytet” uczestnictwa w kolidujących ze sobą postępowaniach sądowych, był bezpośrednim źródłem niemożności skorzystania z wszystkich uprawnień procesowych przysługujących mu w sprawie, w związku z którą złożył skargę konstytucyjną. Jak to zasadnie podkreślił Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, skarżący dokonał swoistego „ważenia”, którego efektem było stawienie się na rozprawie, na której jego obecność była nieobowiązkowa, przy jednoczesnej absencji na rozprawie, udział w której warunkował przeprowadzenie dowodu z jego zeznań.

Przyczyny negatywnych dla skarżącego następstw procesowych upatrywać więc należy nie tyle w niedookreśloności przesłanek zawartych w treści art. 214 § 1 k.p.c., ile w – całkowicie uprawnionym i racjonalnie uzasadnionym – sposobie ich zastosowania przez sąd orzekający w sprawie skarżącego. Krytyka tego sposobu wyrażona przez skarżącego w skardze konstytucyjnej i w zażaleniu na postanowienie Trybunału nie może być jednak uznana za prawidłowe wykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Już tylko na marginesie należy zauważyć, że w treści zażalenia doszło do błędnego utożsamienia dwóch odrębnych przesłanek uniemożliwiających nadanie skardze dalszego biegu, a tym samym – merytoryczną kontrolę przepisów zakwestionowanych przez skarżącego. Stanowią je braki formalne skargi i oczywista bezzasadność zarzutów formułowanych wobec zaskarżonych w niej przepisów. Wbrew twierdzeniom zażalenia przyczyną odmowy nadania dalszego biegu analizowanej skardze nie była oczywista bezzasadność, lecz brak konstrukcyjny skargi, polegający na niedopełnieniu obowiązku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. W odniesieniu do kwestii stwierdzenia tego braku Trybunał podtrzymuje zaś w całości stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu.

Z uwagi na powyższe okoliczności należy stwierdzić, że Trybunał Konstytucyjny zasadnie odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.