1. W.S. był posiadaczem akcji spółki PGE Kopalnia Węgla Brunatnego Bełchatów S.A. z siedzibą w Rogowcu, która – w ramach konsolidacji
sektora elektroenergetycznego przewidzianej ustawą z dnia 7 września 2007 r. o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji
w procesie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego (Dz. U. Nr 191, poz. 1367, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2021 r.
poz. 116; dalej: u.n.a.k.s.e., ustawa o konsolidacji) – podlegała konsolidacji ze spółką PGE Górnictwo i Energia S.A. z siedzibą
w Łodzi, a następnie została przejęta w wyniku połączenia spółek przez spółkę PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. z siedzibą
w Warszawie. Uprawniony akcjonariusz, działając na podstawie art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. w pierwotnym brzmieniu, złożył oświadczenie
o zamiarze zamiany akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej. Minister Skarbu Państwa zawarł z nim umowę
zamiany akcji, przy czym przyznana temu ostatniemu liczba akcji spółki konsolidującej została ustalona z uwzględnieniem mechanizmu
jednostronnej redukcji przewidzianego w art. 3 ust. 3 u.n.a.k.s.e. w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 19 grudnia 2008
r. o zmianie ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji oraz ustawy o zasadach nabywania od Skarbu Państwa akcji w procesie konsolidacji
spółek sektora elektroenergetycznego (Dz. U. z 2009 r. Nr 13, poz. 70; dalej: ustawa zmieniająca) i § 2 ust. 3 rozporządzenia
Ministra Skarbu Państwa z dnia 19 lutego 2008 r. w sprawie sposobu określenia liczby akcji spółki konsolidującej podlegających
zamianie i trybu dokonywania zamiany akcji lub prawa do akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej (Dz. U.
Nr 41, poz. 250, ze zm.; dalej: rozporządzenie), czyli poniżej parytetu zamiany akcji określonego w art. 9 u.n.a.k.s.e. Poziom
redukcji miał w tym wypadku przekroczyć 30%, co przesądzałoby o braku ekwiwalentności świadczeń.
Wskutek zawartej umowy skarżąca, spółka […] z siedzibą w K., nabyła od W.S. wierzytelność wobec Skarbu Państwa z tytułu szkody
poniesionej w związku z zamianą akcji zrealizowaną z zastosowaniem mechanizmu jednostronnej redukcji liczby akcji spółki konsolidującej.
Powództwo skarżącej przeciwko Skarbowi Państwa – Ministrowi Skarbu Państwa wytoczone w związku z zawartą przez W.S. umową
zamiany akcji zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z 21 października 2013 r., sygn. akt […]. Apelację od tego orzeczenia
oddalił z kolei Sąd Apelacyjny w W. wyrokiem z 29 maja 2015 r., sygn. akt […].
W skardze konstytucyjnej z 18 grudnia 2015 r. skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności:
1) art. 3 ust. 3 w związku z art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. w zakresie, w jakim nie przewiduje proporcjonalnej redukcji liczby
akcji spółki konsolidowanej należących do uprawnionego akcjonariusza, podlegających zamianie w trybie art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e.,
w wypadku gdy występuje konieczność dokonania redukcji liczby akcji spółki konsolidującej przeznaczonych do zamiany z uwagi
na limit akcji spółki konsolidującej określony w art. 3 ust. 3 u.n.a.k.s.e., a to narusza prawo do równej ochrony konstytucyjnego
prawa do własności i innych praw majątkowych, z art. 64 ust. 1 i 2, w tym w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
2) art. 5 ust. 1 w związku z art. 3 ust. 3 u.n.a.k.s.e. w zakresie, w jakim przewiduje, że przedmiotem zamiany realizowanej
w trybie art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. są wszystkie akcje spółki konsolidowanej należące do uprawnionego akcjonariusza, również
w wypadku gdy liczba akcji spółki konsolidującej zaoferowana w zamian uprawnionemu akcjonariuszowi przez Skarb Państwa została
zredukowana poniżej parytetu zamiany akcji ustalonego zgodnie z art. 9 u.n.a.k.s.e. ze względu na limit określony w art. 3
ust. 3 u.n.a.k.s.e., a to narusza prawo do równej ochrony konstytucyjnego prawa do własności i innych praw majątkowych, z
art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
3) § 2 ust. 3 rozporządzenia w związku z art. 3 ust. 3 oraz w związku z art. 8 ust. 1 u.n.a.k.s.e. w zakresie, w jakim – w
sytuacji przekroczenia limitu liczby akcji spółki konsolidującej przeznaczonych do udostępnienia uprawnionym akcjonariuszom
i uprawnionym pracownikom, wskazanego w art. 3 ust. 3 u.n.a.k.s.e. – wprowadza mechanizm redukcji jedynie liczby akcji spółki
konsolidującej, bez odpowiadającej jej redukcji liczby akcji spółki konsolidowanej, będących przedmiotem zamiany realizowanej
w trybie art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e., a) a to po pierwsze narusza konstytucyjne prawo do równej ochrony własności i innych
praw majątkowych, z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, b) a to po drugie dokonuje ingerencji w sferę
konstytucyjnie chronionych praw majątkowych mocą przepisów aktu wykonawczego, z art. 64 ust. 3 Konstytucji, c) a to po trzecie
narusza wskazane konstytucyjne prawa uprawnionego akcjonariusza przepisem aktu wykonawczego wykraczającym poza delegację ustawową
do jego wydania, z art. 64 ust. 2 i 3 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji,
4) art. 2 pkt 2 i 4 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej w zakresie, w jakim znajdują one zastosowanie do realizacji
prawa do zamiany akcji również przez tych spośród uprawnionych akcjonariuszy, których prawo do zamiany akcji spółki konsolidowanej
na akcje spółki konsolidującej powstało przed wejściem w życie tej ustawy, a to narusza konstytucyjną ochronę niewadliwie
nabytego prawa podmiotowego do zamiany akcji na zasadach obowiązujących w dniu jego powstania po stronie tych akcjonariuszy,
którzy przed wejściem w życie ustawy zmieniającej nabyli prawo do zamiany akcji zgodnie z art. 5 ust. 1-3 u.n.a.k.s.e. w brzmieniu
pierwotnym, z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 Konstytucji.
Uzasadniając podniesione w skardze konstytucyjnej zarzuty niezgodności z Konstytucją, skarżąca zaznaczyła, że aktualnie –
inaczej niż w wypadku postępowania wszczętego pytaniem prawnym Sądu Okręgowego w Warszawie, zakończonego postanowieniem TK
z 12 marca 2015 r., sygn. P 16/13, o jego umorzeniu – kwestionowane regulacje prawne są jednolicie interpretowane w orzecznictwie
sądowym, które wyklucza taką ich wykładnię, by możliwa była dwustronna redukcja liczby akcji podlegających zamianie, obejmująca
nie tylko akcje spółki konsolidującej, lecz również akcje spółki konsolidowanej.
Przedstawiając argumenty za uznaniem art. 3 ust. 3 i art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. za niezgodne z Konstytucją, skarżąca zwróciła
uwagę na następujące zagadnienia. Przede wszystkim wskazała, że – jej zdaniem – art. 3 ust. 3 u.n.a.k.s.e. nakazuje w określonej
sytuacji dokonanie redukcji liczby akcji spółek konsolidujących, jednak nie wyklucza zarazem dokonania odpowiedniej redukcji
liczby akcji spółek konsolidowanych lub zastosowania innych rozwiązań pozwalających zachować ekwiwalentność świadczeń Skarbu
Państwa i uprawnionych akcjonariuszy. Jednocześnie art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. w brzmieniu nadanym przez ustawę zmieniającą
uzależnia możliwość skorzystania z prawa do zamiany akcji od złożenia oświadczenia o zamiarze zamiany wszystkich posiadanych
akcji spółki konsolidowanej, niezależnie od tego, czy w wypadku zastosowania mechanizmu redukcji jednostronnej uprawniony
akcjonariusz otrzyma świadczenie o ekwiwalentnej wartości. Zamiana akcji odbywa się w konsekwencji – z uwzględnieniem treści
§ 2 ust. 3 rozporządzenia – ze szkodą dla tego ostatniego, co powoduje, że przysługujące mu prawa majątkowe podlegają słabszej
ochronie w porównaniu z ochroną praw majątkowych Skarbu Państwa, chociaż o przeprowadzeniu procesu konsolidacji spółek sektora
elektroenergetycznego zadecydowało samo państwo.
Skarżąca zauważyła, że – pomimo formalnej swobody zawarcia umowy zamiany akcji – została postawiona w sytuacji przymusowej,
gdyż jak wynikało z uzasadnienia projektu ustawy o konsolidacji, jedynie spółki konsolidujące miały podlegać procesowi prywatyzacji,
a ich akcje zbyciu w ramach oferty publicznej, co negatywnie wpływało na wartość akcji spółek konsolidowanych. Dodatkowo,
uprawnieni do zamiany akcji nie mieli pełnej informacji dotyczącej warunków zamiany akcji, w tym przede wszystkim stopnia
redukcji akcji spółki konsolidującej.
W tej sytuacji przedmiotem swojej skargi konstytucyjnej skarżąca uczyniła pominięcie prawodawcze, sprowadzające się do narzucenia
przez ustawodawcę w art. 3 ust. 3 i art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. jednostronnej redukcji liczby akcji spółki konsolidującej otrzymywanych
w zamian za wszystkie akcje spółki konsolidowanej, bez wprowadzenia mechanizmu gwarantującego uprawnionym akcjonariuszom wyrównanie
różnicy wartości za pomocą dopuszczenia możliwości dwustronnej redukcji zamienianych akcji albo – w razie uznania, że kumulacja
tych akcji w rękach Skarbu Państwa stanowiła istotny element konsolidacji – za pomocą odpowiednich dopłat pieniężnych lub
innych rozwiązań zapewniających zachowanie ekwiwalentności świadczeń. Skarżąca podkreśliła, że nie można kwestionować istnienia
interesu publicznego przemawiającego za przeprowadzeniem procesu konsolidacji, jednak interes ten nie uzasadniał nieekwiwalentnego
charakteru zamiany akcji, a w konsekwencji nie została spełniona zasada proporcjonalności ograniczania praw konstytucyjnych,
w tym prawa własności i prawa do jego równej ochrony.
Uzasadniając niezgodność § 2 ust. 3 rozporządzenia z Konstytucją, skarżąca zauważyła, że o ile przepisy ustawy o konsolidacji
przewidują nakaz redukcji akcji spółki konsolidującej, to kwestionowany akt wykonawczy wykluczył możliwość jednoczesnej redukcji
akcji spółki konsolidowanej. Ma to stanowić „nowość normatywną” w stosunku do regulacji ustawowej. Z jednej zatem strony §
2 ust. 3 rozporządzenia jest tym bardziej niezgodny z Konstytucją z tych samych powodów co art. 3 ust. 3 i art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e.,
z drugiej zaś – uchybia dodatkowo konstytucyjnym wymogom dotyczącym ograniczania prawa własności jedynie w drodze ustawy i
tylko w zakresie, w jakim nie dochodzi do naruszenia jego istoty.
Jednocześnie – zdaniem skarżącej – dochodzi tu do naruszenia art. 92 ust. 1 Konstytucji, gdyż rozporządzenie nie realizuje
należycie wytycznych zawartych w art. 8 ust. 1 u.n.a.k.s.e., będącym przepisem upoważniającym do jego wydania. Delegacja ustawowa
wymagała m.in. zapewnienia równego traktowania podmiotów uczestniczących w zamianie akcji, a w rzeczywistości doszło do zróżnicowania
sytuacji prawnej poszczególnych grup uprawnionych akcjonariuszy (pracowników) w kontekście samego zaistnienia i poziomu redukcji
akcji spółek konsolidujących oferowanych w zamian za akcje spółek konsolidowanych oraz do zróżnicowania sytuacji prawnej uprawnionych
akcjonariuszy (pracowników) i Skarbu Państwa. Przyjęte rozwiązania są zarazem nie do pogodzenia z wymogami wynikającymi z
zasady proporcjonalności dotyczącymi ingerencji w prawo własności.
Skarżąca ponownie zaakcentowała, że o ile nie można wykluczyć, iż interes publiczny wymagał przekazywania pełnych pakietów
akcji spółek konsolidowanych w zamian za zredukowaną liczbę akcji spółek konsolidujących, to nie uzasadniało to pominięcia
przez prawodawcę wprowadzenia mechanizmu przywracającego ekwiwalentność świadczeń.
Kwestionując zgodność z Konstytucją art. 2 pkt 2 i 4 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej, skarżąca podniosła, że
w pierwotnym brzmieniu ustawa o konsolidacji przewidywała korzystniejsze zasady zamiany akcji – nie wymagając złożenia oświadczenia
o zamiarze zamiany wszystkich akcji spółki konsolidowanej oraz ustanawiając mniej rygorystyczny limit, którego przekroczenie
pociągało za sobą redukcję liczby otrzymywanych w zamian akcji spółki konsolidującej. W wypadku osób, które nabyły prawo do
zamiany akcji jeszcze przed wejściem w życie ustawy zmieniającej, oznaczało to istotne pogorszenie warunków zamiany, co przesądza
o naruszeniu przez ustawodawcę konstytucyjnej zasady ochrony praw nabytych.
2. Ze względu na wniesienie przez skarżącą skargi kasacyjnej od wyroku sądu drugiej instancji, postanowieniem z 5 maja 2016
r., sygn. Ts 398/15, Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie. Następnie na wniosek skarżącej z 1 grudnia 2016 r., uzupełniony
pismem z 27 grudnia 2016 r. – wobec wydania przez Sąd Najwyższy wyroku z 29 listopada 2016 r., sygn. akt I CSK 808/15, oddalającego
skargę kasacyjną – Trybunał, postanowieniem z 23 marca 2017 r., sygn. Ts 398/15, podjął zawieszone postępowanie i nadał skardze
konstytucyjnej dalszy bieg.
3. W piśmie z 5 października 2018 r. w imieniu Sejmu stanowisko w sprawie zajął jego Marszałek, wnosząc o umorzenie postępowania
na podstawie art. 59 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o organizacji i trybie postępowania przed Trybunałem
Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 2072, ze zm.; dalej: u.o.t.p.TK) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
W wypadku nieuwzględnienia wniosku o umorzenie postępowania, Marszałek Sejmu wniósł o stwierdzenie, że:
1) art. 3 ust. 3 w związku z art. 5 ust. 1 u.n.a.k.s.e. jest zgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
2) art. 2 pkt 2 i 4 w związku z art. 5 ust. 1 ustawy zmieniającej nie jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art.
2 Konstytucji.
Uzasadniając wniosek o umorzenie postępowania, Marszałek Sejmu zwrócił uwagę na wątpliwości co do spełnienia przesłanki aktualności
i bezpośredniości naruszenia konstytucyjnych praw skarżącej. Z jednej strony nie była ona podmiotem, któremu przysługiwało
prawo do zamiany akcji, z drugiej zaś – podstawę zamiany akcji stanowiły nie tyle przepisy prawa, ile zawarta ze Skarbem Państwa
umowa. Jednocześnie nie sposób uznać, że w wypadku kwestionowanych regulacji prawnych mamy do czynienia z ustaloną ich wykładnią
w orzecznictwie sądowym.
Przedstawiając argumenty za uznaniem skarżonych regulacji prawnych za zgodne z Konstytucją, Marszałek Sejmu podkreślił, że
zamiana akcji nie następowała ex lege, lecz w wyniku dobrowolnie zawartej umowy. Co istotne, wskutek złożenia przez uprawnionego akcjonariusza oświadczenia o zamiarze
zamiany akcji posiadanych przez niego w spółce konsolidowanej nie konkretyzowało się po jego stronie roszczenie o nabycie
ściśle określonej liczby akcji spółki konsolidującej. Treść danej umowy była bowiem ustalana sukcesywnie, zależnie – zgodnie
z przepisami prawa – od liczby i wartości akcji spółki konsolidowanej wniesionych przez Skarb Państwa na podwyższenie kapitału
zakładowego spółki konsolidującej oraz maksymalnej liczby akcji zgłoszonych do zamiany przez uprawnionych. Przy tym ostatecznie
finałem owego wieloetapowego procesu ustalania możliwych parametrów ilościowych i wartościowych nie był przydział akcji, lecz
jedynie była przedstawiona oferta zawarcia umowy na określonych warunkach.
Zdaniem Marszałka Sejmu, zmiana regulacji prawnych dokonana ustawą zmieniającą nie doprowadziła do naruszenia zasady ochrony
praw nabytych. Z jednej strony z chwilą złożenia oświadczenia o zamiarze zamiany posiadanych akcji spółki konsolidowanej po
stronie uprawnionego akcjonariusza nie powstawała ekspektatywa maksymalnie ukształtowana nabycia określonej liczby akcji spółki
konsolidującej, z drugiej zaś – wprowadzone zmiany służyły realizacji legitymowanego prawnie celu, którym było – uzgodnione
ze stroną społeczną – zapewnienie jak najszerszej partycypacji uprawnionych w programie konsolidacji spółek sektora elektroenergetycznego.
4. W piśmie z 27 listopada 2018 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie
art. 59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku. Uzasadniając wniosek o umorzenie postępowania,
Prokurator wskazał, że w wypadku niniejszej skargi konstytucyjnej nie został spełniony warunek osobistego, bezpośredniego
i aktualnego charakteru naruszenia praw konstytucyjnych skarżącej.
5. W piśmie z 11 maja 2017 r. stanowisko w sprawie zajął Minister Energii, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie art.
59 ust. 1 pkt 2 u.o.t.p.TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku, a w wypadku nieuwzględnienia tego wniosku – o stwierdzenie,
że § 2 ust. 3 rozporządzenia jest zgodny z art. 64 ust. 1 oraz art. 64 ust. 2 w związku z art. 92 ust. 1 Konstytucji, a także
nie jest niezgodny z art. 64 ust. 3 Konstytucji i o umorzenie postępowania w pozostałym zakresie.
Uzasadniając wniosek o umorzenie, Minister wskazał, że skarżąca nie może zostać uznana za podmiot, któremu przysługiwało prawo
majątkowe w postaci prawa do zamiany akcji. Poza tym w odniesieniu do zarzutów naruszenia art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust.
3 Konstytucji w części obejmującej naruszenie istoty prawa własności nie spełniono wymogu przedstawienia odpowiedniego uzasadnienia.
Odnosząc się merytorycznie do podniesionych zastrzeżeń, Minister Energii zauważył, że zarzut, iż procedura zamiany akcji była
niekorzystna dla uprawnionych akcjonariuszy, można by uznać za zasadny jedynie wówczas, gdyby pod uwagę brać wyłącznie nominalną
wartość zamienianych akcji. W rzeczywistości jednak uwzględnić należało również, że podmioty uczestniczące w tej procedurze
miały świadomość, iż wartość akcji spółek konsolidujących cechować będzie tendencja wzrostowa. Co więcej, zamiana akcji następowała
na zasadach całkowitej dobrowolności.
Zdaniem Ministra Energii, mechanizm jednostronnej redukcji akcji, choć niewyrażony wprost w ustawie o konsolidacji, wynika
bezpośrednio z przyjętych w niej rozstrzygnięć. Rozporządzenie nie zawiera w konsekwencji rozwiązań samoistnych.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia zasady ochrony praw nabytych, Minister Energii zauważył, że z chwilą złożenia oświadczenia
o zamiarze dokonania zamiany posiadanych akcji spółki konsolidowanej na akcje spółki konsolidującej nie powstawało jeszcze
w pełni ukształtowane prawo do zamiany tych akcji. Co więcej, zmiany wprowadzone przez ustawę zmieniającą nie spowodowały
w rzeczywistości żadnego uszczerbku dla uprawnionych podmiotów.
6. W piśmie z 17 października 2018 r. pogląd istotny dla rozpatrywanej sprawy, działając na podstawie art. 4 ust. 1 pkt 7
i art. 15 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. poz. 2261, ze zm.),
przedstawił p.o. Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej. Uznał, że postępowanie w niniejszej sprawie powinno
zostać umorzone w całości z uwagi na niedopuszczalność wydania wyroku, a w wypadku merytorycznego rozpoznania sprawy przez
Trybunał Konstytucyjny zaskarżone regulacje należy uznać za zgodne z Konstytucją.
7. Rzecznik Praw Obywatelskich, zawiadomiony o toczącym się postępowaniu w sprawie niniejszej skargi konstytucyjnej, poinformował
w piśmie z 25 kwietnia 2017 r., że nie zgłasza w nim swojego udziału.