1. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: sąd pytający), postanowieniem z 21 lipca 2008 r., sygn. akt IV1P 320/08, zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym w sprawie niektórych przepisów, określających wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych. Wniósł mianowicie o zbadanie zgodności:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie), w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu powszechnego, z art. 10 ust. 1, art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji;

– art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia z art. 10 ust. 1, art. 92 ust. 1 i art. 178 ust. 2 Konstytucji;

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.), art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.) i § 2 rozporządzenia z art. 178 ust. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) ;

– § 2 rozporządzenia, w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego i sędziego sądu okręgowego, z art. 2 i art. 32 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169; dalej: Pakt).

Ponadto sąd pytający zwrócił się także o niezwłoczne wydanie przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia sygnalizującego na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) w sprawie konieczności pilnego opracowania nowych zasad wynagradzania sędziów, zgodnych ze standardami konstytucyjnymi.

Pytanie prawne zostało zadane w związku z dwoma postępowaniami, toczącymi się przed sądem pytającym, połączonymi do wspólnego rozpoznania. Zostały one zainicjowane pozwami o wyrównanie wynagrodzenia za pracę, złożonymi 27 marca 2008 r. przez sędziów Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Krzyków. Sędziowie Ci pełnili funkcje sędziowskie – odpowiednio – od 5 października 2001 r. oraz od 1 kwietnia 2007 r. Wnieśli oni m.in. o:

– zasądzenie od sądu pytającego (jako pracodawcy) różnicy między wynagrodzeniem otrzymanym w tym okresie (obliczanym dla sędziów sądów rejonowych, zgodnie z § 2 rozporządzenia, z zastosowaniem przelicznika 3,3 kwoty bazowej) a wynagrodzeniem, które przysługiwałoby im z zastosowaniem przelicznika przewidzianego dla sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (tj. – zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm., w związku z § 2 rozporządzenia – przelicznika stosowanego dla sędziów sądów apelacyjnych, czyli 4,6 kwoty bazowej);

– skierowanie pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego co do konstytucyjności i zgodności z prawem międzynarodowym § 2 rozporządzenia (w części określającej stawki wynagrodzenia zasadniczego sędziego sądu rejonowego oraz okręgowego i z uwzględnieniem zasad wynagradzania sędziów sądów administracyjnych) oraz zawieszenie postępowania w sprawie do czasu wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

Uzasadnienie obydwu pozwów było jednakowe, a podnoszone przez sędziów-powodów argumenty zostały następnie wykorzystane i rozwinięte w uzasadnieniu pytania prawnego.

Sąd pytający dokonał uzasadnienia zarzutów wobec poszczególnych zaskarżonych przepisów przede wszystkim w obszernym petitum swojego pytania prawnego, podczas gdy w jego uzasadnieniu odniósł się do ogólnego sposobu określania wynagrodzeń sędziowskich, najczęściej nie wskazując wprost związku kolejnych stwierdzeń z poszczególnymi zaskarżonymi jednostkami redakcyjnymi. Na podstawie całego pytania prawnego, zarzuty stawiane § 2 rozporządzenia można zrekonstruować następująco:

– przepis ten kształtuje wynagrodzenia sędziowskie w akcie podustawowym, przez co narusza zasadę, że ustrój sądów i wydatki publiczne mogą być unormowane wyłącznie w ustawie (art. 176 ust. 2 i art. 216 ust. 1 Konstytucji), oraz wkracza w kompetencje władzy ustawodawczej w sposób sprzeczny z zasadą podziału władzy (art. 10 ust. 1 Konstytucji);

– został wydany bez precyzyjnego i szczegółowego zakresu upoważnienia ustawowego, przez co „pozostaje w kolizji z konstytucyjnym systemem źródeł prawa” i z naruszeniem art. 92 Konstytucji przyznaje Prezydentowi „nieograniczoną swobodę w kształtowaniu wysokości wynagrodzeń sędziowskich”;

– zawiera wskaźniki niedoszacowane, pomija „bardzo dobre wskaźniki ekonomiczne Państwa Polskiego” oraz „istotne obniżenie składki rentowej” po 1 lipca 2007 r.; a w rezultacie powoduje relatywne obniżenie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w porównaniu z płacami „w państwowej sferze budżetowej”, pogłębia dysproporcje między wynagrodzeniami sędziów i osób wykonujących inne zawody prawnicze; osłabia ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości i „w sposób sprzeczny z dobrem Państwa Polskiego” podaje w wątpliwość niezależność i bezstronność „sędziego kraju Unii Europejskiej” z uwagi na jego status materialny;

– jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości wobec prawa i sprawiedliwości społecznej oraz art. 7 lit. a pkt i Paktu przez to, że określa zasady wynagradzania sędziów sądów rejonowych i okręgowych na poziomie niższym niż sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych, pomimo że obie te grupy sędziów charakteryzują się tą samą cechą relewantną w równym stopniu (m.in. sprawują wymiar sprawiedliwości, orzekają jako sędziowie pierwszej instancji), a Konstytucja nie przewiduje nadrzędności sądów administracyjnych wobec sądów powszechnych; w tym kontekście sąd pytający wyraźnie zaznacza, że możliwość porównywania sytuacji płacowej różnych grup zawodowych została uznana w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości na gruncie zasady niedyskryminacji; zastrzega również, że akceptuje rozróżnienia w poziomie wynagrodzeń sędziów poszczególnych szczebli sądów powszechnych.

Zarzuty wobec pozostałych zaskarżonych przepisów są zbliżone do niektórych wątpliwości, stawianych § 2 rozporządzenia. Sąd pytający zarzuca art. 91 § 8 p.u.s.a. w związku z § 2 rozporządzenia brak precyzyjnego upoważnienia ustawowego, które skutkuje niedoszacowaniem wskaźników wynagrodzeń sędziowskich ze wszystkimi wyżej wymienionymi konsekwencjami. Wobec art. 16 ust. 1 ustaw budżetowych na 2007 i 2008 r. podnosi natomiast, że pomijają one „bardzo dobre wskaźniki ekonomiczne Państwa Polskiego” oraz „istotne obniżenie składki rentowej” po 1 lipca 2007 r.; a w rezultacie powodują relatywne obniżenie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych w porównaniu z poziomem płac w państwowej sferze budżetowej, pogłębiają dysproporcje między wynagrodzeniami sędziów i osób wykonujących inne zawody prawnicze; osłabiają ustrojowy autorytet wymiaru sprawiedliwości i „w sposób sprzeczny z dobrem Państwa Polskiego” podają w wątpliwość niezależność i bezstronność „sędziego kraju Unii Europejskiej” z uwagi na jego status materialny.

Poza tym uzasadnienie pytania prawnego (zwłaszcza pkt 1 i 4) zawiera szereg tez o charakterze ogólnym, odnoszących się do konstytucyjnych, unijnych i międzynarodowych standardów wynagrodzeń sędziowskich (w tym m.in. Paktu, Konwencji oraz Europejskiej Karty Ustawowych Zasad Dotyczących Sędziów z 1998 r.) oraz podobieństw i różnic między sędziami sądów administracyjnych i sądów powszechnych. Stwierdza m.in., że:

– kwestia wynagrodzeń sędziowskich „jest wpisana w konstrukcję ustrojowej pozycji sędziów i musi być ujmowana jako instytucja służąca dobru wymiaru sprawiedliwości w procesie wykonywania fundamentalnej dla każdego demokratycznego państwa prawnego funkcji orzeczniczej”;

– dotychczasowe orzecznictwo TK (zwłaszcza szeroko omawiane przez sąd pytający wyroki z: 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189; 18 lutego 2004 r., sygn. K 12/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 8) wskazało „obiektywne ramy” konstytucyjnej swobody prawodawcy w zakresie kształtowania wynagrodzeń sędziowskich;

– „organy powołane do kształtowania wynagrodzeń w sferze budżetowej mają konstytucyjny obowiązek troski o należyty poziom wynagrodzeń sędziowskich”, a instrumentem tej troski powinna być stosowna polityka budżetowa (w tym kontekście sąd pytający przytoczył wyrok TK z 11 września 1995 r., sygn. P 1/95, OTK w 1995 r., cz. II, poz. 26);

– „Odpowiedni poziom wynagrodzeń sędziowskich jest warunkiem właściwego działania sądownictwa i ma swój wymiar funkcjonalny, budujący autorytet władzy sądowniczej. Jest zatem związany zawsze z interesem Rzeczypospolitej, funkcjonującej od dnia 1 maja 2004 r. w strukturach Unii Europejskiej oraz z dobrem polskiego wymiaru sprawiedliwości, a w żadnym wypadku z realizacją interesu zawodowego, czy grupowego”;

– „materialna niezależność sędziego musi być traktowana jako istotny element wspomagający gwarancję niezależności […] i wzmacniający […] prawo do sądu niezawisłego i bezstronnego”.

2. Pismem z 15 grudnia 2008 r. Stowarzyszenie Sędziów Polskich Iustitia (dalej: Stowarzyszenie) wniosło – w trybie art. 38 pkt 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) w związku z § 29 ust. 2 i § 34 ust. 3 pkt 2 regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720) – o uwzględnienie przedłożonej przez to stowarzyszenie opinii prawnej na temat niekonstytucyjności przepisów płacowych sędziów oraz o wezwanie go do udziału w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Załączona do wniosku opinia Stowarzyszenia jest w znacznej mierze tożsama z uzasadnieniem pytania prawnego. Dotyczy to w szczególności rozważań na temat roli wynagrodzeń sędziowskich dla niezawisłości sędziów i autorytetu wymiaru sprawiedliwości, niedopuszczalności uregulowania zasadniczych elementów tych wynagrodzeń w akcie podustawowym, dysproporcji między wzrostem wynagrodzeń sędziowskich i podwyżkami wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej (zwłaszcza po 1 lipca 2007 r.) oraz pominięcia udziału przedstawicieli sędziów w toku prac nad ustawą budżetową.

W piśmie Stowarzyszenia podkreślono ponadto, że kontrola konstytucyjności przepisów regulujących wynagrodzenia sędziowskie „powinna dotyczyć nie pojedynczej normy, ale ich zespołu”. „Należy więc rozważać nie tylko treść pojedynczych norm, ale także ocenić, czy zespół przepisów nie prowadzi do niekonstytucyjnego skutku – w tym wypadku do zagrożenia niezawisłości sędziowskiej i w konsekwencji do naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu”.

Opinia Stowarzyszenia nie odnosi się natomiast do zarzutu nieuzasadnionego zróżnicowania wysokości wynagrodzeń sędziów powszechnych i sądów administracyjnych.

Jako załącznik do swojego wniosku Stowarzyszenie przedstawiło dane statystyczne na temat wynagrodzeń sędziów w państwach Unii Europejskiej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia we Wrocławiu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: sąd pytający), jako przedmiot zaskarżenia wskazał – w różnych konfiguracjach – następujące regulacje:

– § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2003 r. w sprawie stawek podstawowych wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych, asesorów i aplikantów sądowych oraz stawek dodatku funkcyjnego sędziów (Dz. U. Nr 83, poz. 761, ze zm.; dalej: rozporządzenie) – jako samodzielny przepis kontroli (zakresowo) oraz przepis „związkowy” (w całości);

– art. 91 § 8 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p.) w związku z § 2 rozporządzenia;

– art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 25 stycznia 2007 r. – Ustawa budżetowa na rok 2007 (Dz. U. Nr 15, poz. 90; dalej: ustawa budżetowa na 2007 r.) oraz art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 23 stycznia 2008 r. – Ustawa budżetowa na rok 2008 (Dz. U. Nr 19, poz. 117; dalej: ustawa budżetowa na 2008 r.).

Jako wzorce kontroli wymienione zostały (odpowiednio) liczne przepisy Konstytucji: art. 2 (zasada sprawiedliwości społecznej), art. 10 ust. 1, art. 32, art. 92 ust. 1, art. 176 ust. 2, art. 178 ust. 2 (samodzielnie lub w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm. ), art. 216 ust. 1 oraz art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169).

Mimo pozornie bardzo szerokiego zakresu zaskarżenia zarzuty sądu pytającego sprowadzają się w istocie do trzech zagadnień:

– nieuzasadnionej dysproporcji między wynagrodzeniami sędziów sądów powszechnych i sędziów sądów administracyjnych – jest to niewątpliwie najbardziej wyeksponowany element pytania prawnego, wiążący się również najściślej z żądaniami pozwów rozpatrywanych przez sąd pytający;

– niedopuszczalności uregulowania zasadniczych wyznaczników wynagrodzeń sędziowskich (stawek wynagrodzeń zasadniczych) w rozporządzeniu, wydanym na podstawie zbyt ogólnego (a więc niekonstytucyjnego) upoważnienia ustawowego;

– zbyt niskiego poziomu wynagrodzeń sędziowskich, które nie tylko nie odpowiadają godności urzędu sędziego, a także godzą w niezawisłość sędziowską (element prawa do sądu) i obniżają autorytet wymiaru sprawiedliwości.

2. Zarówno zakres zaskarżenia, jak i argumentacja zawarta w piśmie procesowym sądu pytającego wykazują duże podobieństwo do spraw rozpoznanych już przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku pytań prawnych innych sądów, złożonych w związku ze zbliżonymi stanami faktycznymi (pozwami sędziów sądów powszechnych o wyrównanie wynagrodzenia). Chodzi tu w szczególności o sprawy zakończone postanowieniami z: 11 marca 2009 r., sygn. P 71/08 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 34); 8 czerwca 2009 r., sygn. P 95/08 (OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 91); 15 lipca 2009 r., sygn. P 111/08 (OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 118); 2 kwietnia 2009 r., sygn. P 6/09 (OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 58). Trybunał Konstytucyjny umorzył postępowania w tych sprawach m.in. ze względu na utratę mocy obowiązującej przez niektóre zaskarżone przepisy oraz brak związku funkcjonalnego między przedmiotem pytań prawnych a postępowaniami zawisłymi przed sądami pytającymi. Rozstrzygnięcia te i uzasadniająca je argumentacja powinny zostać uwzględnione przy ocenie dopuszczalności wydania wyroku w odpowiedzi na aktualnie rozpatrywane pytanie prawne.

3. Merytoryczne rozpoznanie przez Trybunał Konstytucyjny pytania prawnego uzależnione jest od spełnienia szeregu wymogów, wynikających z Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK; por. liczne postanowienia TK, m.in. z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 12 kwietnia 2000 r., sygn. P 14/99, OTK ZU nr 3/2000, poz. 90; 10 października 2000 r., sygn. P 10/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 195; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 19 kwietnia 2006 r., sygn. P 12/05, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 49 oraz przywołana w nich literatura).

W niniejszej sprawie wątpliwości budzi spełnienie przez pytanie prawne trzech spośród tych warunków formalnych.

3.1. Przede wszystkim, podobnie jak we wspomnianych wyżej postanowieniach, należy uznać, że sąd pytający nie wykazał w przekonujący sposób związku funkcjonalnego między przedmiotem pytania prawnego a rozstrzygnięciem sprawy, w związku z którą zwrócił się on do Trybunału Konstytucyjnego. Sprawa ta została zainicjowana powództwem o zasądzenie konkretnych kwot, których wysokość wynika – jak wyraźnie zaznaczono w pozwie – z odpowiedniego zastosowania do wynagrodzeń powodów zasad określających wysokość uposażenia sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych. Uczestnicy postępowania przed sądem pytającym żądali bowiem wyrównania ich wynagrodzenia o kwotę różnicy między wypłaconym im wynagrodzeniem (obliczanym dla sędziów sądów rejonowych, zgodnie z § 2 rozporządzenia, z zastosowaniem przelicznika 3,3 kwoty bazowej) a wynagrodzeniem, które przysługiwałoby im w wypadku zastosowania przelicznika przewidzianego dla sędziów wojewódzkich sądów administracyjnych (tj. – zgodnie z art. 29 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych, Dz. U. Nr 153, poz. 1269, ze zm.; dalej: p.u.s.a., w związku z § 2 rozporządzenia – przelicznika stosowanego dla sędziów sądów apelacyjnych, czyli 4,6 kwoty bazowej). Jako dodatkowy argument za ogólnym (tzn. niekoniecznie takim, jak żądają tego powodowie) podwyższeniem wynagrodzeń sędziowskich sąd pytający wskazał, że wynagrodzenia sędziów rejonowych w latach 2007-2008 zostały ukształtowane „z pominięciem bardzo dobrych wskaźników ekonomicznych Państwa Polskiego, faktu istotnego obniżenia składki rentowej dla ogółu pracowników i związanego z tym znaczącego wzrostu przeciętnego i minimalnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej”.

Wbrew twierdzeniom sądu pytającego orzeczenie o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów (a zwłaszcza § 2 rozporządzenia) nie otworzy możliwości realizacji żądań stron postępowania przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia-Śródmieścia, tzn. przyznania im wyrównania w oczekiwanej wysokości. Pomijając już utratę mocy obowiązującej przez część zaskarżonych przepisów (por. niżej), należy przede wszystkim zauważyć, że w aktualnym stanie prawnym brak jest ogólnej normy prawnej regulującej wysokość wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych, która mogłaby w takiej sytuacji zastąpić uchylone przepisy. W żadnym wypadku nie można twierdzić, że do sędziów sądów powszechnych miałyby w takiej sytuacji odpowiednie zastosowanie przepisy o wynagrodzeniach sędziów sądów administracyjnych (w tym zwłaszcza powoływany przez powodów art. 29 p.u.s.a., wymagający zresztą współstosowania z zakwestionowanym przez sąd pytający § 2 rozporządzenia). Na skutek hipotetycznego wyroku o niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów powstawałaby luka prawna, wymagająca bezwzględnej i natychmiastowej (zwłaszcza w wypadku braku odroczenia wejścia w życie wyroku TK) interwencji legislacyjnej. Jej wypełnienie – zgodnie z zasadą swobody działania ustawodawcy w ramach przepisów Konstytucji – mogłoby przyjąć różny kształt, niekoniecznie zgodny z oczekiwaniami stron postępowania przed sądem pytającym (por. ocena dopuszczalności orzekania w zakresie „nierówności” wynagrodzeń sędziów różnych rodzajów sądów poniżej). Żądania zawarte w pozwie mają bowiem charakter „zamknięty” w tym sensie, że są pozwami o wypłatę konkretnych kwot, a nie „otwartymi” i dającymi możliwość większego manewru pozwami o ustalenie wysokości wynagrodzenia.

3.2. Niezależnie od powyższego, należy zwrócić uwagę, że niektóre zaskarżone przepisy utraciły już moc obowiązującą. Dotyczy to, po pierwsze, zakwestionowanych jednostek redakcyjnych ustawy budżetowej na 2007 r. i 2008 r., które w sposób oczywisty i nieodwracalny skonsumowały się z upływem danego roku budżetowego (por. – w kontekście wynagrodzeń sędziowskich – postanowienie z 20 listopada 2008 r., sygn. P 18/08, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 168, a także postanowienia z: 20 czerwca 2001 r., sygn. K 35/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 167; 6 lutego 2007 r., sygn. K 16/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 13). Po drugie, odnosi się także do § 2 rozporządzenia, uchylonego 22 kwietnia 2009 r. na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 56, poz. 459). Na marginesie można zauważyć, że nowela ta zrealizowała niektóre postulaty zawarte w pytaniu prawnym, bo doprowadziła do całościowego uregulowania wysokości wynagrodzeń sędziowskich w ustawie (na ten temat szerzej por. powołane postanowienie o sygn. P 95/08).

Oceniając powyższą okoliczność, należy mieć na względzie, że co do zasady utrata mocy obowiązującej przez zakwestionowane przepisy prowadzi do umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Jedyny wyjątek od tej reguły przewiduje art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który dopuszcza merytoryczną kontrolę tego typu regulacji tylko wtedy, gdy jest to „konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw” (por. szerzej postanowienia TK z: 24 marca 2009 r., sygn. U 6/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 37; 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42).

W ślad za powołanymi postanowieniami w innych sprawach dotyczących wynagrodzeń sędziowskich (por. zwłaszcza sprawa o sygn. P 95/08), Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie podtrzymuje pogląd, że w analizowanych sprawach nie ma możliwości merytorycznego zbadania zaskarżonych regulacji. Jak wskazano wyżej, hipotetyczne orzeczenie o niekonstytucyjności art. 16 ust. 1 obu zaskarżonych ustaw budżetowych, art. 91 § 8 p.u.s.a. oraz § 2 rozporządzenia nawet przy najlepszej woli sądu pytającego nie doprowadziłoby bowiem do zmiany sytuacji prawnej osób, których sprawy są rozpatrywane przez sądy pytające, w sposób przez nie oczekiwany. Nie jest więc spełniona przesłanka konieczności wydania wyroku w celu ochrony konstytucyjnych praw lub wolności.

3.3. Odrębnego komentarza wymaga dopuszczalność merytorycznego zbadania podstawowego dla pytania prawnego zarzutu niekonstytucyjności różnic między wynagrodzeniami sędziów pierwszej instancji sądów administracyjnych i sądów powszechnych. Abstrahując już od małej perswazyjności tego argumentu (sygnalizowanej m.in. w powołanych postanowieniach o sygn. P 71/08 i P 6/09), sposób jego sformułowania sprawia wrażenie, że sąd pytający domaga się od Trybunału Konstytucyjnego dokonania poziomej kontroli norm prawnych niejako „za pośrednictwem” zasady równości. Tymczasem nie ma on tego typu uprawnień, bo jego rolą jest orzekanie wyłącznie o hierarchicznej zgodności norm prawnych (tak m.in. orzeczenia TK z: 11 lutego 1992 r., sygn. K. 14/91, OTK w 1992 r., cz. I, poz. 7; 16 lutego 1993 r., sygn. K 13/92, OTK w 1993 r., cz. I, poz. 4; wyrok z 13 marca 2007 r., sygn. K 8/07, OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 26; 18 grudnia 2008 r., sygn. P 16/07, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 183; por. także wyrok z 17 maja 2005 r., sygn. P 6/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 50). Rozwiązywanie sprzeczności poziomej norm należy do organów stosujących prawo, w tym sądów, które mają możliwość samodzielnego stosowania wykładni operacyjnej, w tym odpowiednich reguł kolizyjnych (por. np. orzeczenie z 18 października 1994 r., sygn. K. 2/94, OTK w 1994 r., cz. II, poz. 36; wyroki z: 13 września 2005 r., sygn. K 38/04, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 92; 21 października 2008 r., sygn. SK 51/04, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 140; powołany wyrok w sprawie o sygn. K 8/07; postanowienie TK z 15 kwietnia 2008 r., sygn. P 26/07, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 52).

4. Kumulacja wszystkich powyższych okoliczności prowadzi do wniosku, że zarzuty sądu pytającego nie mogą zostać poddane kontroli merytorycznej, a postępowanie podlega umorzeniu.