1. Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim – postanowieniem z 24 stycznia, które zostało następnie zmienione postanowieniem z 20 lutego 2006 r. – rozpoznając sprawę o sygn. akt I Co 1486/06 zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 49 ust. 1 zdanie 1-5 w związku z art. 59 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.; dalej: ustawa o komornikach), w brzmieniu nadanym art. 1 pkt 19 i 24 lit. a ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356; dalej: ustawa nowelizująca), jest zgodny z art. 2 Konstytucji.

Powyższe pytanie prawne Sąd Rejonowy zadał w związku z rozstrzyganiem zawisłej przed nim sprawy, której stan faktyczny przedstawiał się następująco. Dłużnik w skardze na czynności komornika zarzucił, że ten ostatni wydał postanowienie o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego z naruszeniem art. 772 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.; dalej: k.p.c.) oraz art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych. Dłużnik twierdził, że naruszono przede wszystkim art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach w brzmieniu tego przepisu, które zostało ustalone mocą ustawy nowelizującej. Komornik nie powinien bowiem prowadzić postępowania i pobierać pełnej opłaty stosunkowej po cofnięciu wniosku o egzekucję przez wierzyciela, albowiem wówczas ma obowiązek umorzyć postępowanie na podstawie art. 827 § 1 k.p.c. Wysokość opłaty w takiej sytuacji powinna być uzależniona od wysokości wyegzekwowanej kwoty. Wskazując na taką wykładnię przepisów, dłużnik powołał się na ustalenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 17 maja 2005 r., który zapadł w sprawie o sygn. P 6/04.

Opierając się na powyższym stanie faktycznym Sąd Rejonowy wskazał, że zgodnie z gramatyczną wykładnią art. 45 ust. 3-5 ustawy o komornikach, podstawą obliczenia opłaty stosunkowej jest wartość rzeczywiście, faktycznie wyegzekwowanego roszczenia na skutek czynności podjętych przez komornika. Jednocześnie art. 49 ust. 1 zdanie 3 tej ustawy stanowi o opłacie stosunkowej także w wypadku umorzenia egzekucji na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 k.p.c., a zatem niezależnie od tego, czy świadczenie zostało wyegzekwowane. Taki stan prawny dowodzi niespójności analizowanych przepisów.

2. Pismem z 12 lipca 2006 r. stanowisko w sprawie zajął Prokurator Generalny, który stwierdził, że postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym z uwagi na zbędność wydania wyroku oraz częściową utratę mocy objętych pytaniem przepisów.

W uzasadnieniu stanowiska zauważono, że istota pytania prawnego Sądu dotyczy zdania 3 art. 49 ust. 1 w związku z art. 59 ust. 1 u.o.k.s.e. Z powołanej przez sąd argumentacji można bowiem wnosić, że w rozpoznawanej przez ten sąd sprawie chodzi o kontrolę czynności komornika, polegającej na ustaleniu opłaty egzekucyjnej należnej od wierzyciela, w sytuacji umorzenia egzekucji.

Tymczasem Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 8 maja 2006 r. w sprawie o sygn. P 18/05 orzekł o niezgodności art. 49 ust. 1 zdanie 3 ustawy o komornikach z art. 2 Konstytucji. W rezultacie powyższy przepis został usunięty z porządku prawnego z dniem 18 maja 2006 r. (data ogłoszenia wyroku w Dz. U. Nr 84, poz. 585). Odpada zatem potrzeba ponownego badania zgodności tego przepisu, z tym samym wzorcem kontroli, zaś w postępowaniu wywołanym skargą na czynność komornika ustalającą opłatę (bez względu na jej wysokość i kryteria ustalenia) przy umorzeniu egzekucji, będzie miał zastosowanie nowy stan prawny. Jednocześnie Trybunał Konstytucyjny stwierdził zgodność przepisu art. 49 ust. 1 zdanie 2 ustawy o komornikach z art. 2 Konstytucji.

Pomimo objęcia pytaniem prawnym także art. 49 ust. 1 zdanie 1, 4 i 5 ustawy o komornikach – w ocenie Prokuratora Generalnego – nie można się dopatrzeć związku między materią sprawy zawisłej przed Sądem Rejonowym a normami w nich wyrażonymi. Przepisów art. 49 ust. 1 zdanie 1, 4 i 5, sąd pytający nie będzie stosował przy rozpoznawaniu sprawy, w której przedstawił pytanie prawne. Prowadzi to do wniosku, że od odpowiedzi na pytanie prawne Sądu Rejonowego nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. W tej sytuacji należy uznać, że badanie zgodności z Konstytucją tych przepisów jest zbędne.

3. Stanowisko Sejmu przedstawione zostało w piśmie Marszałka Sejmu z 6 października 2006 r. Sejm wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym co do art. 49 ust. 1 zdanie 2, 4, 5 i 6 ustawy o komornikach, o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym co do art. 49 ust. 1 zdanie 3 ustawy o komornikach, oraz o stwierdzenie zgodności z Konstytucją art. 49 ust. 1 zdanie 1 ustawy o komornikach. Sejm podzielił argumentację Prokuratora Generalnego dotyczącą utraty mocy obowiązującej zdania 3 kwestionowanego przepisu oraz braku wpływu na rozstrzygnięcie Sądu kontroli konstytucyjności zdań 4 i 5. Co do zdania 1 kwestionowanego przepisu zdaniem Sejmu brak jest podstaw do stwierdzenia, że narusza ono zasadę przyzwoitej legislacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 193 Konstytucji każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Brzmienie tego przepisu powtarza art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ustawa ta precyzuje również w art. 32 ust. 1 pkt 2-4, że wniosek albo pytanie prawne powinny odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych, a ponadto m.in. zawierać określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego oraz zawierać uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie. Wskazane wymogi korespondują ściśle z art. 66 ustawy o TK, zgodnie z którym Trybunał orzekając jest związany granicami wniosku, pytania prawnego lub skargi.

Z akt sprawy Sądu Rejonowego wynika, że jej istota sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego komornik może ustalać pełną opłatę egzekucyjną – zgodnie z zasadami określonymi w art. 49 ust. 1 zdanie 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.; dalej: ustawa o komornikach) – bez względu na wysokość poniesionych przez niego rzeczywistych wydatków, nakładu pracy oraz wartości wyegzekwowanej części świadczenia (art. 49 ust. 1 zdanie 2 ustawy o komornikach). Mówiąc inaczej, istota rozstrzygnięcia sprowadza się do ustalenia dopuszczalności ustalania przez komornika pełnej opłaty w sytuacji umorzenia postępowania egzekucyjnego. Tak rozumiany zakres zaskarżenia wynika również z petitum pytania prawnego Sądu.

2. W chwili zadawania pytania prawnego art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach stanowił: „Cała opłata stosunkowa wynosi 15% wartości egzekwowanego świadczenia, jednak nie może być niższa niż 1/10 i wyższa niż trzydziestokrotna wysokość przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Opłatę ustala się w wysokości odpowiedniej do poniesionych przez komornika wydatków, nakładu jego pracy oraz wartości wyegzekwowanej części świadczenia zgłoszonego do egzekucji. Opłatę tę komornik pobiera również w wypadku umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.). W tym celu komornik wydaje postanowienie, w którym wzywa dłużnika do uiszczenia należności z tytułu opłat w terminie 14 dni od dnia doręczenia postanowienia. Postanowienie po uprawomocnieniu podlega wykonaniu w drodze egzekucji bez zaopatrywania w klauzulę wykonalności. Podstawą ustalenia wysokości opłaty są egzekwowane należności według stanu na dzień wyegzekwowania lub umorzenia postępowania egzekucyjnego”.

Przytoczony przepis wyraża szereg norm prawnych, które, pozostając ze sobą w związku, stanowią jednocześnie odrębną podstawę określonych czynności, podejmowanych w postępowaniu egzekucyjnym. W rozpoznawanej sprawie ma to istotne znaczenie, albowiem tylko zakres normatywny odpowiadający istocie rozstrzygnięcia, w związku z którym mogło zostać wniesione pytanie prawne, może być przez Trybunał rozważany jako podstawa postępowania konstytucyjnego. Zakres ten zaś wyraża tylko zdanie 3 powołanego przepisu, które brzmi: „Opłatę tę komornik pobiera również w wypadku umorzenia postępowania na wniosek wierzyciela oraz na podstawie art. 823 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.)” i tylko od odpowiedzi na pytanie dotyczące tego fragmentu przepisu zależy rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd.

3. Wyrokiem z 8 maja 2006 r. w sprawie o sygn. P 18/05 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 49 ust. 1 zdanie 3 ustawy o komornikach, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 19 ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356; dalej: ustawa nowelizująca), jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. Tym samym wyrokiem Trybunał orzekł również, że art. 49 ust. 1 zdanie 2 i 6 oraz art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 19 ustawy nowelizującej, jest zgodny z art. 2 Konstytucji (por. OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 53, s. 523). Sentencja wyroku została opublikowana w Dzienniku Ustaw z 18 maja 2006 r. Nr 84, pod poz. 585. Z tym dniem norma prawna wynikająca z art. 49 ust. 1 zdanie 3 utraciła moc obowiązującą.

W tym stanie rzeczy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w zakresie art. 49 ust. 1 zdanie 1, 2, 4 i 5 ustawy o komornikach należało umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność orzekania. Natomiast w zakresie badania zgodności art. 49 ust. 1 zdanie 3 ustawy o komornikach postępowanie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK ze względu na utratę mocy obowiązującej kontrolowanej normy.