1. W pytaniu prawnym z 3 października 2007 r. Sąd Okręgowy w Warszawie (dalej: sąd pytający) powziął wątpliwość co do konstytucyjności art. 5 ust. 1 ustawy z 12 października 1994 r. o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe (Dz. U. Nr 119, poz. 567, ze zm.; dalej: ustawa o przekazywaniu mieszkań zakładowych), zgodnie z którym przedsiębiorstwu państwowemu lub spółce, spełniającym określone w tej ustawie warunki, przysługuje w stosunku do gminy roszczenie o zawarcie umowy przekazania nieruchomości. Roszczenie to przedawnia się z upływem roku od dnia złożenia gminie oświadczenia wraz z dokumentami.

Przedstawiona w pytaniu wątpliwość prawna pojawiła się w związku z następującym stanem faktycznym:

Przedsiębiorstwo Państwowej Komunikacji Samochodowej w Warszawie (dalej: PPKS) w trybie ustawy z 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań będących własnością przedsiębiorstw państwowych, niektórych spółek handlowych z udziałem Skarbu Państwa, państwowych osób prawnych oraz niektórych mieszkań będących własnością Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 4, poz. 24, ze zm.) zbyło część lokali mieszkalnych, znajdujących się w stanowiącym jego własność budynku położonym w Warszawie na ul. Grenady 6. Następnie 6 stycznia 2005 r. złożyło oświadczenie na podstawie art. 3 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych o zamiarze przekazania pozostałych, niesprzedanych lokali Miastu Stołecznemu Warszawa. Miasto Stołeczne Warszawa odmówiło zawarcia stosownej umowy. W związku z tym na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych PPKS wystąpiło z powództwem o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli w kwestii przekazania lokali mieszkalnych wraz z odpowiadającym im udziałem we własności budynku i prawie użytkowania wieczystego gruntu, na którym położony jest budynek Miastu Stołecznemu Warszawa. Zgodnie bowiem z przepisami ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych w wypadku złożenia stosownego oświadczenia wraz ze szczegółową dokumentacją nieruchomości (m.in. odpis z ksiąg wieczystych, informacja o przeprowadzonych w 10-leciu poprzedzającym przekazanie remontach lub modernizacjach), w przypadku kiedy gmina odmówi przejęcia nieruchomości w drodze umowy, przedsiębiorstwu państwowemu przysługuje roszczenie o zawarcie takiej umowy.

Zdaniem sądu pytającego kwestionowany artykuł, nakładając na gminy obowiązek przejmowania wbrew ich woli lokali mieszkalnych, znajdujących się w zasobach przedsiębiorstw państwowych, narusza zasadę samodzielności gmin. Samodzielność ta powinna być szanowana zarówno w sferze stosunków prywatnoprawnych jak i publicznoprawnych. W płaszczyźnie prywatnoprawnej szczególnie istotne jest przyznanie jednostce samorządu terytorialnego prawa do dysponowania swoim mieniem, podlegającym takiej samej ochronie jak mienie innych podmiotów prywatnoprawnych.

Tymczasem na podstawie zaskarżonych przepisów gminom narzuca się nabycie mienia, które inny podmiot uznaje za zbędne, i przerzuca się na nie koszty remontów i ciężar odpowiedzialności za należyte jego utrzymanie. Jasne jest bowiem to, że nieruchomości te w zdecydowanej większości są zniszczone, bezwartościowe i wymagają znacznych nakładów. Zaskarżone przepisy ignorują zatem status gmin jako podmiotów prawa prywatnego i tym samym stanowią nadmierną i nieuzasadnioną ingerencję ustawodawcy w prawo własności gmin.

Sąd pytający swoją argumentację oparł na wyroku TK z 28 listopada 2006 r., sygn. P 31/05, w którym Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych, w zakresie, w jakim na podstawie art. 40a ust. 10 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2005 r. Nr 45, poz. 435; dalej: ustawa o lasach) stosuje się do roszczenia o zawarcie umowy przekazania nieodpłatnie gminie lokalu łącznie z gruntami i przynależnościami niezbędnymi do korzystania z lokalu, jest niezgodny z art. 165 ust. 1 Konstytucji (OTK ZU nr 10/A/2006, poz. 155). W uzasadnieniu wyroku Trybunał stwierdził, że konstruując art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych, ustawodawca zlekceważył podmiotowość prawną gmin i w praktyce zignorował ich status podmiotów prawa prywatnego, uczestniczących w obrocie cywilnoprawnym. Ze względu na konkretny charakter kontroli, zainicjowanej pytaniem prawnym, Trybunał mógł jednak badać zakwestionowany przepis jedynie we wskazanym w pytaniu prawnym zakresie. Skutkiem tego było pozostawienie w porządku prawnym art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych.

2. Marszałek Sejmu w swoim stanowisku z 9 października 2008 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych jest niezgodny z art. 165 Konstytucji.

W uzasadnieniu swojego stanowiska Marszałek Sejmu, podobnie jak sąd pytający, powołał się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego o sygn. P 31/05. Zdaniem Marszałka argumenty przedstawione w powyższym wyroku należy odnieść także do niniejszej sprawy.

Marszałek Sejmu zaznaczył także, że w Sejmie zakończone zostały już prace legislacyjne dotyczące usunięcia niezgodności art. 5 ust. 1 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych zgodnie z postulatami Trybunału Konstytucyjnego wyrażonymi w wyrokach: z 28 listopada 2006 r. (sygn. P 31/05), z 15 marca 2005 r. (sygn. K 9/04) oraz z 26 września 2006 r. (sygn. K 1/06). Dnia 5 września 2008 r. Sejm uchwalił ustawę o zmianie ustawy o zasadach przekazywania budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe, która uchyla zakwestionowany artykuł.

3. Prokurator Generalny w swoim stanowisku z 13 listopada 2008 r. wniósł o stwierdzenie, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) z powodu utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu.

Ustawa z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe (Dz. U. Nr 192, poz. 1182) uchyliła kwestionowany art. 5 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych w dotychczasowym brzmieniu. Według art. 2 ustawy nowelizującej, „do spraw wszczętych, a niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy o przekazywaniu mieszkań zakładowych w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”.

Oznacza to, że budzący wątpliwości Sądu Okręgowego art. 5 tej ustawy utracił moc obowiązującą, także w tym znaczeniu, że nie może być stosowany w rozpatrywanej przez ten sąd sprawie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał Konstytucyjny umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Ustawa z dnia 5 września 2008 r. o zmianie ustawy o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa państwowe (Dz. U. Nr 192, poz. 1182; dalej: ustawa zmieniająca z 2008 r.) uchyliła kwestionowany art. 5 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych w dotychczasowym brzmieniu. Ustawa zmieniająca weszła w życie 12 listopada 2008 r.

W uzasadnieniu projektu ustawy zmieniającej z 2008 r. (druk sejmowy nr 309 z 7 lutego 2008 r.) podkreślono, że niniejsza zmiana stanowi wykonanie obowiązku dostosowania systemu prawa do powoływanego już wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28 listopada 2006 r. (sygn. P 31/05).

Nie ulega wątpliwości, że art. 5 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych utracił moc obowiązującą w zakwestionowanym w niniejszej sprawie zakresie. Wystąpiła zatem przesłanka uzasadniająca umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

2. Trybunał Konstytucyjny nie uważa także, aby zachodziły przesłanki art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który przewiduje orzekanie o przepisach, które utraciły już moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jeżeli jest to konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

Zgodnie bowiem z art. 2 ustawy zmieniającej z 2008 r. do wszystkich spraw wszczętych, a niezakończonych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się przepisy ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z 2008 r. Oznacza to, że zaskarżony w pytaniu prawnym art. 5 ustawy o przekazywaniu mieszkań zakładowych, ze względu na jego uchylenie, nie może zostać zastosowany także w niniejszej sprawie. Tym samym Trybunał Konstytucyjny nie widzi podstaw, aby kontynuować postępowanie na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.