1. Postanowieniem z 6 maja 2006 r. (sygn. akt I Co 801/06) Sąd Rejonowy w Legnicy wystąpił z pytaniem prawnym, czy art. 45 ust. 3 i 4 w związku z ust. 6 i 8 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: ustawa komornicza), w części dotyczącej obowiązku uiszczania przez wierzyciela Skarb Państwa – statio fisci – sąd i prokuraturę opłaty od wniosku egzekucyjnego pod rygorem jego zwrotu, jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Wątpliwości sądu powstały na gruncie stanu faktycznego, w którym wierzyciel – Skarb Państwa (Prezes Sądu Okręgowego w Legnicy) – złożył skargę na komornicze wezwanie do uiszczenia opłaty od wniosku egzekucyjnego, a komornik wniósł o jej oddalenie.

Sąd pytający podzielił argumentację Sądu Najwyższego zawartą w uchwale z 29 września 2005 r., sygn. akt III CZP 61/05, wskazał jednak, że zgodnie z naczelną zasadą wynikającą z art. 770 k.p.c. „Dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji (...)”. Uznał, że ratio legis art. 45 ust. 4 sprowadza się do obciążenia sądu i prokuratora obowiązkiem ponoszenia opłat od wniosków egzekucyjnych, co rodzi jednak konstytucyjnoprawne wątpliwości.

Sąd za wątpliwy uznał wzajemny układ ust. 3 i 4 oraz ust. 6 i 8 ustawy komorniczej, ponieważ pomiędzy przepisami dotyczącymi zabezpieczenia zamieszczone zostały przepisy określające zasady prowadzenia egzekucji na rzecz prokuratury i sądu. Taka budowa przepisu jest nieczytelna i niespójna oraz wewnętrznie sprzeczna. Racjonalny ustawodawca winien był kwestionowaną regulację zawrzeć w ust. 1 albo 2, bo łącząc ją z unormowaniem zasad „wynagradzania” komornika za prowadzenie postępowania zabezpieczającego, zastosował niedopuszczalny „skrót legislacyjny”, budzący wiele niejasności i wątpliwości interpretacyjnych, co nasuwa wątpliwości co do zgodności regulacji z art. 2 Konstytucji.

Zdaniem sądu pytającego statio fisci Skarbu Państwa – prokuratura i sądy – są nierówno traktowane w stosunku do innych podmiotów. Nie ma uzasadnienia obciążania ich opłatami egzekucyjnymi przy składaniu wniosku egzekucyjnego, bo Skarb Państwa jest takim samym podmiotem praw i obowiązków jak inne. Nie jest więc jasne, dlaczego miałby być traktowany inaczej niż podmioty, które nie są obciążane żadnymi opłatami przy składaniu wniosków egzekucyjnych. Regulacja narusza zasadę równości, ponieważ wprowadza nierówność o dwojakim charakterze: zewnętrznym (Skarb Państwa jest traktowany „gorzej” od innych podmiotów) i wewnętrznym (jedne jednostki organizacyjne Skarbu Państwa są zwolnione z ponoszenia opłaty egzekucyjnej, gdy tymczasem inne – sądy i prokuratura – nie ).

2. Pismem z 2 stycznia 2007 r. stanowisko w sprawie przedstawił Marszałek Sejmu, stwierdzając, że art. 45 ust. 3 w związku z ust 6 i 8 ustawy komorniczej jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji, a art. 45 ust. 4 w związku z ust. 6 i 8 tej ustawy jest niezgodny z oboma wskazanymi wzorcami kontroli. Zwrócił on uwagę na zmiany stanu normatywnego, nakazujące pominąć w rozważaniach ust. 8 zaskarżonego przepisu.

Marszałek Sejmu podzielił zastrzeżenia sądu pytającego, wskazał, że o ile ustalenie znaczenia normy wynikającej z art. 45 ust. 3 i 4 in principio nie nastręcza wątpliwości (jednoznacznie odnoszą się one do opłaty za wszczęcie postępowania o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego), o tyle druga część ust. 4 nasuwa poważne trudności interpretacyjne. Uznał, że unormowanie to dotyczy opłaty inicjującej wszczęcie postępowania egzekucyjnego na polecenie sądu albo prokuratora, a nie tylko wszczęcia postępowania zabezpieczającego.

Zgodził się, że niekonstytucyjność kwestionowanego unormowania – naruszenie zasad prawidłowej legislacji – polega na wprowadzeniu do systemu prawnego regulacji nawzajem się wykluczających oraz na popełnieniu błędów w technice legislacyjnej. Jego zdaniem nałożenie na Skarb Państwa, reprezentowany przez sąd lub prokuratora, obowiązku wnoszenia opłaty egzekucyjnej, powinno nastąpić w art. 45 ust. 1 albo ust. 2.

Podzielił on również wątpliwości sądu pytającego co do zgodności regulacji z konstytucyjną zasadą równości. Zwrócił uwagę, że obowiązek wnoszenia opłaty stosunkowej spoczywa na wierzycielu wyłącznie wtedy, gdy jest nim Skarb Państwa, reprezentowany przez sąd albo prokuratora, a w pozostałych wypadkach (gdy wierzycielem jest inny podmiot albo też Skarb Państwa działający przez jednostkę niebędącą sądem bądź prokuratorem) taki obowiązek nie powstaje. Podkreślił też, że ustawodawca nie przewidział zwrotu opłaty w wypadku nieskuteczności egzekucji, co może powodować prowadzenie bezskutecznych egzekucji na koszt Skarbu Państwa.

Marszałek Sejmu stwierdził, że art. 45 ust. 3 ustawy komorniczej nie może zostać uznany za sprzeczny ze wskazanymi wzorcami kontroli. Reguluje on bowiem moment uiszczenia opłaty stosunkowej, jej wysokość oraz podmioty zobowiązane do jej uiszczenia. Przyjęte rozwiązanie jest racjonalne, gdyż nie nakłada na komornika obowiązku ponoszenia kosztów postępowania w sytuacji, gdy nie jest przesądzone, czy dane roszczenie jest rzeczywiście należne i możliwe do egzekwowania. Postępowanie zabezpieczające służy zwiększeniu bezpieczeństwa prawnego wierzyciela, a nie wyegzekwowaniu stwierdzonego prawomocnym wyrokiem roszczenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Niniejsza sprawa jest przedmiotowo tożsama z rozstrzygniętą wcześniej sprawą o sygn. P 22/06, w której wyrok, zapadły 27 lutego 2007 r., ogłoszony został w Dzienniku Ustaw z 13 marca 2007 r. Nr 44, poz. 288. Trybunał Konstytucyjny uznał art. 45 ust. 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, ze zm.; obecnie: Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: ustawa komornicza) za niezgodny z art. 2 Konstytucji.

Choć ze względu na brak tożsamości podmiotowej z wyrokiem o sygn. P 22/06 nie ziściła się w niniejszej sprawie przesłanka res iudicata (obligująca do umorzenia postępowania z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia), to uprzednie orzeczenie o niekonstytucyjności określonego przepisu prawnego rodzi konieczność wydania rozstrzygnięcia opartego na zasadzie ne bis in idem.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny, dokonując pragmatycznej oceny celowości prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta, postanowił – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) – umorzyć postępowanie ze względu na zbędność wydania orzeczenia.

W świetle uzasadnienia pytania prawnego jasne jest, że powołany wyrok, eliminując z porządku prawego część art. 45 ust. 4 ustawy komorniczej, rozstrzyga wątpliwości Sądu Rejonowego w Legnicy. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że art. 45 ust. 3 tej ustawy, stanowiący „adres” odesłania, zawartego w ust. 4 in principio, nie znajduje samoistnego zastosowania w sprawie badanej przez pytający sąd, dlatego orzekanie w jego zakresie należy umorzyć ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.