1. Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych (dalej: OPZZ) wystąpiło z wnioskiem kwestionującym konstytucyjność wskazanych powyżej przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1988 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.; dalej: ustawa o FUS), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 191, poz. 1954; dalej: ustawa nowelizująca). Wnioskodawca, omawiając kolejne regulacje dotyczące waloryzacji rent i emerytur i przedstawiając opis mechanizmu waloryzacji wynikający z nowelizacji ustawy o FUS, podnosi, że art. 88 w związku z art. 89 ust. 1 ustawy o FUS (w brzmieniu ustalonym przez ustawę nowelizującą) wprowadziły mniej korzystne zasady waloryzacji od dotychczasowych. Nie dają one gwarancji zachowania realnej wartości świadczenia pobieranego z tytułu przyznania renty lub emerytury. W opinii wnioskodawcy, w odniesieniu do świadczeniobiorców, którzy nabyli prawo do świadczeń przed wejściem w życie ustawy z 16 lipca 2004 r., regulacja ta narusza prawa słusznie nabyte (art. 2 Konstytucji), a w odniesieniu do świadczeniodawców prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 67 ust. 1 Konstytucji).

Wnioskodawca podnosi, że kwestionowane przepisy pogarszają sytuację materialną emerytów i rencistów, co w konsekwencji prowadzi do tego, iż coraz więcej świadczeniobiorców żyje na granicy ubóstwa. Jest to niezgodne z zasadą ochrony dobra rodziny, wyrażoną w art. 71 ust. 1 Konstytucji. W ocenie wnioskodawcy, ustawodawca, wprowadzając nowe zasady waloryzacji emerytur i rent, naruszył ponadto konstytucyjną zasadę sprawiedliwości społecznej i równości wobec prawa, ponieważ potraktował opisaną w uzasadnieniu wniosku grupę świadczeniobiorców w sposób dyskryminujący. Zdaniem wnioskodawcy, tego rodzaju naruszenia Konstytucji dają podstawę do uznania, że zaskarżone przepisy są również sprzeczne z wymienionymi we wniosku przepisami Europejskiej Karty Społecznej i Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, które zobowiązują między innymi do utrzymania zabezpieczenia społecznego na odpowiednim poziomie.

Podstawowy zarzut wnioskodawcy w odniesieniu do art. 194a ustawy o FUS dotyczy tego, że przepis ten (wprowadzony ustawą nowelizującą) jest niezgodny z konstytucyjną zasadą równości i sprawiedliwości społecznej z powodu wprowadzenia nieznanej dotychczas zasady, że w latach 2005-2010 na wysokość otrzymanych świadczeń będzie miała wpływ data urodzenia świadczeniobiorców, jeżeli prawo do emerytury lub renty nabyli w latach od 1 marca 1993 r. do 31 grudnia 1998 r. Zdaniem wnioskodawcy, ustawodawca, wprowadzając nowy przepis, podważył główne zasady systemu emerytalno-rentowego zawarte w ustawie o FUS. Filary te, to między innymi uzależnienie wysokości świadczeń od długości okresu opłacania składek, wysokość składek, osiągnięcie wieku emerytalnego i wysokość kwoty bazowej w relacji do przeciętnego wynagrodzenia. W obszernym uzasadnieniu wniosku OPZZ omówiło dotychczasowe regulacje prawne w zakresie waloryzacji, przypominając, iż istota waloryzacji opiera się na założeniu, że ma ona na celu dostarczenie wierzycielowi (świadczeniobiorcy) świadczenia o takiej samej wartości ekonomicznej, jaką miała wierzytelność pieniężna w chwili jej powstania. W ocenie OPZZ, wprowadzona ustawą nowelizującą nowa formuła waloryzacji świadczeń rentowych i emerytalnych nie daje gwarancji utrzymania wartości świadczenia. Jednocześnie budzi zastrzeżenia art. 194a ust. 4, 5 i 6 zmierzający do likwidacji „starego portfela”.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 22 grudnia 2005 r. wniósł o stwierdzenie, że: 1) art. 88 ust. 1 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 2, 3 i 4 oraz w związku z art. 89 ust. 1 tej ustawy jest zgodny z art. 2 Konstytucji, art. 12 ust. 2 i 3 Europejskiej Karty Społecznej oraz art. 4 i art. 5 ust. 2 w związku z art. 9 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; 2) art. 88 ust. 1 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 2 i 3 oraz w związku z art. 89 ust. 1 tej ustawy jest zgodny z art. 67 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 88 ust. 4 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 1, 2 i 3 oraz w związku z art. 89 ust. 1 tej ustawy jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji; 4) art. 194a ust. 4, 5 i 6 ustawy o FUS jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

W uzasadnieniu Prokurator Generalny wskazał, że Trybunał Konstytucyjny kilkakrotnie ustosunkowywał się do konstytucyjności przepisów dotyczących waloryzacji świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Odnosząc się do pierwszej grupy zarzutów, Prokurator Generalny, cytując treść art. 88 ustawy o FUS (przed nowelizacją i po nowelizacji), postawił pytanie, czy nowa regulacja, odchodząca od obowiązku „coroczności” waloryzacji, godzi w jej istotę. Stwierdził, że przyjęta przez ustawodawcę zasada, uzależniająca spełnienie warunku określonego wzrostu cen towarów i usług uprawniającego do waloryzacji świadczenia, gwarantuje zachowanie realnej wartości emerytur i rent. Nie narusza więc istoty waloryzacji, co daje podstawę do przyjęcia zgodności kwestionowanych przepisów z wzorcami kontroli.

Wskazane we wniosku przepisy nie naruszają także art. 67 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji. Z art. 67 ust. 1 Konstytucji nie można wyprowadzić konstytucyjnego prawa do jakiejkolwiek konkretnej postaci świadczenia na rzecz emerytów i rencistów. O naruszeniu tej normy konstytucyjnej można by mówić w szczególności, gdyby ustawodawca wydał ustawę wyłączającą prawo do emerytury lub renty określonej grupie pracowniczej. Sposób waloryzacji świadczeń nie może zatem podlegać ochronie na podstawie art. 67 ust. 1 Konstytucji. Brak także przesłanek do uznania naruszenia art. 71 ust. 1 Konstytucji, gdyż stwierdzenie, że nastąpiło pogorszenie sytuacji materialnej emerytów i rencistów wskutek wprowadzenia nowych zasad waloryzacji, nie daje podstaw do przyjęcia, że nastąpiło naruszenie przez władze publiczne obowiązku udzielania pomocy rodzinom, które znalazły się w trudnej sytuacji.

Trzecia grupa przepisów wskazana przez wnioskodawcę pozostaje również w zgodzie z art. 2 i art. 32 Konstytucji. Przedmiotem zaskarżenia jest zakres i metoda przeprowadzenia waloryzacji w aspekcie ich zgodności z zasadą równości i sprawiedliwości społecznej. Prokurator Generalny ocenił kwestionowane przepisy w aspekcie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. Stwierdził, że w odniesieniu do osób pobierających świadczenia emerytalne lub rentowe, data ich przyznania jest istotną cechą różnicującą uprawnienia ubezpieczonych. W szczególności data przyznania świadczenia decydowała o wysokości kwoty bazowej mającej wpływ na wysokość świadczenia. Analiza przepisów dotyczących ubezpieczenia społecznego nie pozwala zatem na przyjęcie, że wszyscy świadczeniobiorcy stanowią jednolitą grupę podlegającą jednakowej regulacji. Wnioskodawca zarzuca ustawodawcy nieuzasadnione zróżnicowanie świadczeniobiorców w zakresie objęcia waloryzacją, jednak nie uwzględnia faktu, że ustawodawcy przysługuje także swoboda co do określenia cechy relewantnej, według której dokonywane jest zróżnicowanie sytuacji prawnej poszczególnych adresatów.

Odnośnie do zgodności art. 194a ust. 4, 5 i 6 ustawy o FUS z art. 2 i art. 32 Konstytucji, Prokurator Generalny stwierdził, że wnioskodawca zarzuca, iż adresatami zakwestionowanych przepisów są świadczeniobiorcy, których ustawodawca różnicuje ze względu na datę urodzenia. OPZZ nie uwzględniło jednak, że ocena celowości i trafności rozstrzygnięć parlamentu wykracza poza zakres kompetencji sądownictwa konstytucyjnego. Zdaniem Prokuratora Generalnego, brak jest podstaw do uznania, że wskazane zróżnicowanie narusza zasady przewidziane w art. 2 i art. 32 Konstytucji. Zróżnicowanie to wynika z daty urodzenia, która ma wpływ na datę uzyskania uprawnień emerytalnych, co z kolei może prowadzić do powstania tzw. starego portfela. Zaskarżony przepis ma na celu jego likwidację i został wprowadzony przez Sejm do ustawy nowelizującej jako poprawka jednomyślnie przyjęta przez Sejm IV kadencji. Nie może być uznany za sprzeczny z Konstytucją tylko dlatego, że ze względu na ograniczone możliwości budżetu państwa, nie wszystkich emerytów i rencistów objęto w tym samym czasie podwyżką świadczeń. Tego rodzaju zróżnicowania nie można traktować jako niekonstytucyjnego uprzywilejowania. Z podobnych względów zaskarżone przepisy pozostają w zgodzie z Europejską Kartą Społeczną oraz z Międzynarodowym Paktem Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych.

3. Marszałek Sejmu w piśmie z 6 października 2006 r. wniósł o stwierdzenie, że: 1) art. 88 ust. 1 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 2, 3 i 4 oraz w związku z art. 89 ust. 1 tej ustawy, w brzmieniu ustalonym art. 1 pkt 3 i pkt 4 lit. a ustawy nowelizującej, jest zgodny z art. 2 Konstytucji, art. 12 ust. 2 i 3 Europejskiej Karty Społecznej oraz z art. 4 i art. 5 ust. 2 w związku z art. 9 Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych; 2) art. 88 ust. 1 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 2 i 3 oraz w związku z art. 89 ust. 1 ustawy o FUS jest zgodny z art. 67 ust. 1 i art. 71 ust. 1 Konstytucji; 3) art. 88 ust. 4 ustawy o FUS w związku z art. 88 ust. 1, 2 i 3 oraz w związku z art. 89 ust. 1 ustawy o FUS jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji; 4) art. 194a ust. 4, 5, i 6 ustawy o FUS jest zgodny z art. 2 i art. 32 Konstytucji.

Zdaniem Marszałka Sejmu, nietrafna jest opinia, iż przyjęty w art. 88 ustawy o FUS sposób waloryzacji świadczeń godzi w istotę prawa do emerytury i narusza art. 67 ust. 1 Konstytucji. Zakwestionowane przepisy w miejsce dotychczas obowiązującej corocznej waloryzacji świadczeń ustanawiają zasadę, iż emerytury i renty podlegają okresowej corocznej waloryzacji świadczeń od 1 marca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnia waloryzacja, wynosi co najmniej 105%. Kwestionowane przepisy nie ograniczają wysokości pobieranych świadczeń, co więcej – przewidują ich wzrost. Negatywna ocena mechanizmu waloryzowania świadczeń wynika z oczekiwania, że będzie ona korzystniejsza. Ochrona zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz ochrona praw nabytych nie wykluczają stanowienia regulacji mniej korzystnych dla jednostki i nie zakazują ograniczania tych praw. Odstąpienie od wymienionych zasad jest dopuszczalne, jeżeli przemawiają za tym inne zasady, normy lub wartości konstytucyjne. Do wartości takich należy zapewnienie równowagi budżetowej w państwie. Istnieją dziedziny życia i sytuacje, w których jednostka musi liczyć się z tym, że zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które znoszą lub ograniczają dotychczas zagwarantowane prawa podmiotowe. Wnioskodawca nie uwzględnił w swych rozważaniach, że budżet państwa stanowi wartość konstytucyjną. To znaczy, że ustawodawca ma nie tylko prawo, ale i obowiązek takiego stanowienia prawa, które uwzględnia możliwości finansów publicznych.

Kwestionowane przepisy wchodziły do pakietu ustaw związanych z rządowym „Programem uporządkowania i ograniczania wydatków publicznych”. Nie można zgodzić się ze stwierdzeniem wnioskodawcy, że koszty reformy finansów publicznych w sposób nadmierny dotykają emerytów i rencistów. Zaskarżone przepisy, poprzez wydłużenie okresu waloryzacji nie godzą w istotę prawa do zabezpieczenia społecznego. Ukształtowanie mechanizmu waloryzacji emerytur i rent należy zatem uznać za mieszczące się w zakresie swobody działania ustawodawcy. Przyjęty mechanizm ma na celu ochronę równowagi budżetowej i jest zgodny ze wskazanymi we wniosku wzorcami kontroli.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 194a ustawy o FUS zasady sprawiedliwości społecznej i zasady równości, Marszałek Sejmu stwierdził, że rozwiązaniem najkorzystniejszym dla świadczeniobiorców, których emerytury i renty zostałyby obliczone od kwoty bazowej niższej niż 100% przeciętnego wynagrodzenia, byłoby jednorazowe podwyższenie tej kwoty dla wszystkich do 100% tegoż wynagrodzenia już od 1 marca 2005 r. Wymagałoby to jednak znacznego zwiększenia dotacji dla Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w 2005 r. Odpowiednia kwota na ten cel musiałaby znaleźć się w uchwalonym budżecie państwa na rok 2005. Ustawodawca, ze względu na skutki finansowe, podjął decyzję o rozłożeniu podwyższonej kwoty bazowej „na raty”, wydłużając okres wyrównania tej kwoty do 100% przeciętnego wynagrodzenia do 2010 r. włącznie. Decyzja ta miała na celu zapobieżenie nagłemu wzrostowi deficytu budżetowego z tytułu jednorazowego przeliczenia emerytur i rent.

Przyjęte w art. 194a ustawy o FUS kryterium wieku, różnicujące terminy podwyższenia kwoty bazowej, nie jest kryterium doskonałym, idealnym z punktu widzenia zasady równości i sprawiedliwości społecznej. Jednak wiek świadczeniobiorców i wiążąca się z nim prognoza okresu pobierania emerytury lub renty w wysokości odpowiednio skorygowanej, w większym stopniu uwzględnia te zasady aniżeli kryterium okresu (roku) przyznania świadczenia. Dokonując wyboru takiego właśnie kryterium, ustawodawca nie naruszył zasad dopuszczalnego zróżnicowania sytuacji prawnej podmiotów podobnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w niniejszej sprawie występują dwie niezależne od siebie przesłanki uzasadniające umorzenie postępowania. Po pierwsze – niektóre przepisy wskazane we wniosku utraciły moc obowiązującą, co wypełnia dyspozycję art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm., dalej: ustawa o TK). Po drugie – inne wskazane we wniosku przepisy były już badane przez Trybunał Konstytucyjny, a więc wydanie wyroku w tym zakresie jest zbędne (przesłanka ne bis in idem – art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

2. Podstawową okolicznością, wymagającą rozważenia na wstępie, jest kwestia zmian normatywnych, jakie nastąpiły w odniesieniu do niektórych przepisów zakwestionowanych we wniosku, po złożeniu tego wniosku do Trybunału Konstytucyjnego. W wyniku nowelizacji zasadniczo zmienił się stan prawny w zakresie analizowanej sprawy. Należy zatem rozważyć, czy w tej sytuacji nie wystąpiła formalna przesłanka do umorzenia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Trzeba bowiem podkreślić, że z mocy art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK, Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał. Takie rozwiązanie prawne jest zgodne z ogólnymi funkcjami i założeniami dotyczącymi kognicji Trybunału Konstytucyjnego, jako organu powołanego przede wszystkim do badania hierarchicznej zgodności aktów normatywnych. Wyznacza też zasadę, wedle której kontroli zgodności z Konstytucją podlegają akty, które zachowują moc obowiązującą i wyznaczają określonym podmiotom (adresatom tych norm) odpowiednie reguły postępowania w oznaczonych okolicznościach (por. postanowienie z 23 października 2006 r., sygn. SK 64/05, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 138).

3. Wnioskodawca zarzucił niezgodność z Konstytucją i aktami prawa międzynarodowego, kilku wskazanych we wniosku przepisów ustawy o FUS. Wyraźnie także wskazali w petitum wniosku, iż niezgodność zaskarżonych przepisów dotyczy ich brzmienia ukształtowanego w wyniku zmiany ustawy o FUS dokonanej w roku 2004. Wskazali bowiem, że treść kwestionowanych przepisów należy rozpatrywać w brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 16 lipca 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 191, poz. 1954). Zastrzeżenie to dotyczyło wszystkich wskazanych we wniosku przepisów.

4. Art. 88 i art. 89 ust. 1 (jako przepis związkowy) ustawy o FUS obowiązywały w chwili złożenia wniosku do Trybunału w następującym brzmieniu:

Art. 88: „Emerytury i renty podlegają okresowej waloryzacji od dnia 1 marca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja, wynosi co najmniej 105,0%. 2. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. 3. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację. 4. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji. 5. Jeżeli przez okres 2 lat kalendarzowych następujących po roku kalendarzowym, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, wskaźnik, o którym mowa w ust. 1, nie osiągnął co najmniej 105,0%, waloryzację przeprowadza się od dnia 1 marca następnego roku kalendarzowego”.

Art. 89 ust. 1: „Wskaźnik waloryzacji jest równy wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, do roku poprzedzającego termin waloryzacji”.

Ustawa z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 191, poz. 1368; dalej: ustawa z 7 września 2007 r.) w art. 1 pkt 2 nadała nowe brzmienie art. 88 i – traktowanemu przez wnioskodawcę jako przepis związkowy – art. 89 ust. 1 ustawy o FUS.

Art. 88 ustawy o FUS obowiązuje od 1 stycznia 2008 r. w następującym brzmieniu: „1. Emerytury i renty podlegają corocznie waloryzacji od dnia 1 marca. 2. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. 3. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację. 4. Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji”.

Zmiana dokonana została także w treści art. 89 ust. 1 (przepisu związkowego). Przepis ten obowiązuje aktualnie w brzmieniu: „1. Wskaźnik waloryzacji to średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym zwiększony o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym”.

Zaskarżone przepisy w brzmieniu wskazanym przez wnioskodawcę utraciły zatem moc obowiązującą. Z dniem 1 stycznia 2008 r. zaczęły obowiązywać w nowym brzmieniu zasadniczo się różniącym od brzmienia zaskarżonych przepisów.

5. W świetle art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym utrata mocy obowiązującej zaskarżonego aktu normatywnego stanowi przyczynę umorzenia postępowania. Od tej zasady na tle obowiązujących przepisów prawa przewiduje się wyjątki. Orzekanie o zgodności uchylonych przepisów z Konstytucją jest dopuszczalne w dwóch przypadkach. Po pierwsze, wtedy gdy zaskarżone przepisy – pomimo ich uchylenia – mogą być nadal stosowane na podstawie normy intertemporalnej odnoszącej się do danej kwestii (por. wyrok TK z 31 stycznia 2001 r., sygn. P. 4/99, OTK ZU nr 1/2001, poz. 5). To, czy faktycznie zatem doszło do uchylenia w całości zaskarżonego przepisu, należy ustalić na podstawie treści normy derogującej lub przejściowej. Po drugie, orzekanie o zgodności uchylonych przepisów z Konstytucją jest dopuszczalne, gdy wydanie orzeczenia jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK).

W niniejszej sprawie żaden z tych dwóch wypadków nie występuje. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o TK. Zgodnie z tym przepisem, Trybunał nie umarza postępowania, jeżeli wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Zawarta w tym przepisie regulacja stanowi wyjątek od zasady kontroli konstytucyjności obowiązujących aktów normatywnych i – jak każde odstępstwo – nie może być interpretowana rozszerzająco. Dlatego też należy przyjąć, że powołany przepis określa kryterium materialnoprawne oceny aktów normatywnych, które utraciły moc obowiązującą, wyrażające się w „ochronie konstytucyjnych wolności lub praw”. Ponadto wydanie takiego orzeczenia, a więc merytorycznego rozpoznania sprawy, musi być „konieczne” dla wspomnianej ochrony (por. sygn. SK 64/05).

Zaskarżone przepisy nie mogą być także nadal stosowane na podstawie normy intertemporalnej odnoszącej się do danej kwestii Z uzasadnienia ustawy z dnia 7 września 2007 r. wynika, iż „następująca od 2005 r. poprawa kondycji gospodarki narodowej oraz stanu finansów publicznych, niższy od zakładanego deficyt budżetu państwa oraz utrzymujący się od kilku lat na niskim poziomie wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych pozwalają na powrót do formuły corocznej waloryzacji emerytur i rent”. Ustawa nowelizująca ustawę o FUS obowiązuje od 1 stycznia 2008 r. i nie zawiera przepisów przejściowych.

6. Nieco inna jest sytuacja formalnoprawna jeśli chodzi o art. 194a ust. 4, 5 i 6 ustawy o FUS. Na podstawie art. 1 pkt 4 ustawy z 7 września 2007 r. dokonano zmiany także w kwestionowanym przez wnioskodawcę art. 194a ustawy o FUS, lecz jedynie w zakresie ust. 5 tego artykułu, który otrzymał następujące brzmienie: „Dla świadczeń przysługujących emerytom i rencistom urodzonym po dniu 31 grudnia 1929 r. podwyższa się kwotę bazową do 100% przeciętnego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania – od dnia 1 marca 2008 r.”. Zmiana treści art. 194a ust. 5 mogłaby stanowić samodzielną podstawę do stwierdzenia, że art. 194a ust. 5, w brzmieniu wskazanym przez wnioskodawcę, utracił moc obowiązującą.

Dodatkowo należy wskazać, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 30 października 2007 r. (sygn. P 36/06, OTK ZU nr 9/A/2007, poz. 110), orzekł, że art. 194a ust. 4 i 5 ustawy o FUS jest zgodny z art. 32 Konstytucji. Art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK stanowi, że Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma niewątpliwie miejsce, gdy zaskarżony przepis prawny był już przedmiotem kontroli jego zgodności z Konstytucją w innej sprawie rozpoznawanej przez Trybunał (zob. postanowienia z: 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218, s. 1114-1115; 25 listopada 2002 r., sygn. SK 30/01, OTK ZU nr 6/A/2002, poz. 88, s. 1142 oraz 26 marca 2002 r., sygn. P 3/02, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 22, s. 298). Biorąc to pod uwagę, postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w zakresie badania zgodności 194a ust. 4 i 5 ustawy o FUS podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

Z formalnego punktu widzenia, w odniesieniu do art. 194a ust. 5 ustawy o FUS, występuje zatem zbieg przesłanek umorzenia postępowania (utrata mocy obowiązującej przepisu i przesłanka ne bis in idem). Wystąpienie jednej z przesłanek jest wystarczające do umorzenia postępowania przed Trybunałem. Biorąc pod uwagę treść i charakter art. 194a ust. 5, można przyjąć, że podstawowe znaczenie ma w tym przypadku okoliczność wcześniejszego orzeczenia w tym zakresie przez Trybunał Konstytucyjny (ne bis in idem).

Należy jednak zauważyć, że wnioskodawca wniósł o zbadanie zgodności z Konstytucją trzech ustępów art. 194a, tj. ustępów 4, 5 i 6 ustawy o FUS. O ile umorzenie postępowania w sprawie badania zgodności art. 194a ust. 4 i 5 ustawy o FUS z Konstytucją nie budzi wątpliwości (w odniesieniu do ust. 5 występuje także zbieg przesłanek do umorzenia), to formalnie pozostaje jeszcze do rozstrzygnięcia charakter zaskarżonego ust. 6 w art. 194a. Przepis ten nie został bowiem formalnie zmieniony przez ustawę z 7 września 2007 r., ani też nie był przedmiotem rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie o sygn. P 36/06.

Art. 194a ust. 6 ustawy o FUS obowiązuje w brzmieniu: „Przeliczona emerytura i renta podlega podwyższeniu w ramach waloryzacji przypadających do dnia, od którego przysługuje prawo do świadczenia w przeliczonej wysokości, a jeżeli wypłata była wstrzymana – z uwzględnieniem waloryzacji przypadających w okresie do dnia jej wznowienia”. Wnioskodawca w żaden sposób nie wyodrębnia ust. 6 wskazanego przepisu w argumentacji wniosku, traktując go jako przepis wchodzący w całą treść normatywną zaskarżonej części art. 194a ustawy o FUS. We wniosku brak jest też jakichkolwiek rozważań wskazujących na konieczność rozpatrywania ust. 6 jako samodzielnego przepisu podlegającego badaniu pod kątem zgodności z Konstytucją. Można zatem przyjąć, że zaskarżony art. 194a ust. 4, 5 i 6 ustawy o FUS tworzył jedną normatywną całość i, analizowany łącznie, wskazywał na nieakceptowalną przez wnioskodawcę koncepcję danej regulacji prawnej. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, łączne rozważanie konstytucyjności art. 194a ust. 4, 5 i 6 ustawy o FUS – biorąc pod uwagę charakter i istotę regulacji – byłoby właściwe. Można zatem przyjąć, że z treści zarzutów wysuniętych przez wnioskodawcę wynika, że ust. 6 w art. 194a ustawy o FUS ma charakter przepisu związkowego i pomocniczego w stosunku do wcześniejszych ustępów tego artykułu.

Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, w takim wypadku można umorzyć postępowanie ze względu na wystąpienie przesłanki ne bis in idem. Podobna sytuacja miała miejsce w postanowieniu z 3 października 2006 r. o sygn. SK 34/05 (OTK ZU nr 9/2006, poz. 130); Trybunał, pomimo wskazania przez skarżącego dodatkowych zarzutów, z których część nie była przedmiotem badania we wcześniejszym orzeczeniu Trybunału, umorzył postępowanie. Trybunał wówczas uznał, że dodatkowe zaskarżone przepisy mają charakter pomocniczy w stosunku do przepisów zaskarżonych we wcześniejszym orzeczeniu i jako takie nie powodują zmian w sytuacji skarżących z punktu widzenia naruszenia ich konstytucyjnych wolności i praw, w porównaniu z wcześniejszym orzeczeniem. Podobna sytuacja występuje w niniejszej sprawie. Biorąc pod uwagę dotychczasowe orzecznictwo Trybunału, postępowanie w zakresie samodzielnego badania ust. 6 w art. 194a ustawy o FUS podlega umorzeniu, gdyż wydanie orzeczenia w tym zakresie jest zbędne (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Z przedstawionych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.