W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 7 lutego 2013 r. (data nadania) I.S. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 81 i art. 146 ust. 3 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 r. poz. 1112, 1529; dalej: prawo upadłościowe) z art. 2, art. 32, art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującym stanem faktycznym. W dniu 23 sierpnia 2012 r. skarżąca (jako wierzyciel) złożyła wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego przez ustanowienie hipotek przymusowych na wybranych nieruchomościach dłużnika. Postanowieniem z 3 września 2012 r. (sygn. akt I Co 209/12) Sąd Okręgowy w Gdańsku – Wydział I Cywilny udzielił skarżącej zabezpieczenia jej roszczenia i wyznaczył dwa tygodnie na wniesienie przeciwko dłużnikowi pozwu o zapłatę pod rygorem upadku zabezpieczenia. W związku z orzeczeniem sądu okręgowego 6 września 2012 r. skarżąca wystąpiła do sądu wieczystoksięgowego, który 19 września 2012 r. wykonał postanowienie sądu okręgowego, tj. wpisał hipoteki przymusowe w księgach wieczystych prowadzonych dla nieruchomości wskazanych we wniosku skarżącej. W dniu 11 września 2012 r. skarżąca wniosła przeciwko dłużnikowi pozew o zapłatę. Postanowieniem z 20 września 2012 r. (sygn. akt VI GU 173/12) Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku – Wydział VI Gospodarczy ogłosił upadłość dłużnika, która obejmowała likwidację jego majątku. Na skutek zażalenia na postanowienie sądu okręgowego z 3 września 2012 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział I Cywilny postanowieniem z 16 listopada 2012 r. (sygn. akt I Acz 1075/12) zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek skarżącej o udzielenie zabezpieczenia. Postanowienie sądu apelacyjnego doręczono skarżącej 26 listopada 2012 r.

Skarżąca uważa, że art. 81 ust. 1 i 2 prawa upadłościowego narusza jej konstytucyjnie chronione prawa majątkowe (art. 64 ust. 2 Konstytucji) „w zakresie, w jakim stwarza wyłom od zasady zakazu obciążania składników masy upadłości hipoteką w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości w sytuacji, gdy wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie co najmniej na sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości”. Zdaniem skarżącej wszelkie wnioski o wpis hipoteki, złożone przed ogłoszeniem upadłości, powinny być traktowane tak samo, niezależnie od tego, w jakim terminie zostały złożone. Różnicowanie wierzycieli nie jest więc, zdaniem skarżącej, uzasadnione i prowadzi do naruszenia ich praw majątkowych (art. 32 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji). Ponadto w przekonaniu skarżącej art. 81 prawa upadłościowego jest niezgodny z zasadą demokratycznego państwa prawa, ponieważ pozbawił ją ochrony przysługującego jej roszczenia pieniężnego po uzyskaniu zabezpieczenia i jego wykonaniu, tj. powstaniu hipotek przymusowych (art. 2 w zw. z art. 64 ust. 2 Konstytucji). Oznacza to, jak twierdzi skarżąca, że wierzyciele „nie mogą być pewni swoich praw”. Skarżąca twierdzi, że art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego narusza przysługujące jej prawo do równej ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 i art. 2 Konstytucji). Jej zdaniem zaskarżony przepis prowadzi do odmiennego traktowania wierzycieli będących w tej samej sytuacji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Z art. 79 ust. 1 Konstytucji wynika, że skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które naruszono przez wydanie w sprawie skarżącego rozstrzygnięcia opartego na zaskarżonej normie. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46–48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) oraz czy zarzuty w niej zawarte nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).

W myśl zaskarżonego art. 81 ust. 1 prawa upadłościowego po ogłoszeniu upadłości nie można obciążyć składników masy upadłości hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym ani hipoteką morską w celu zabezpieczenia wierzytelności powstałej przed ogłoszeniem upadłości. Jak wynika z art. 81 ust. 2 prawa upadłościowego, zakaz ten nie dotyczy jednak sytuacji, w której wniosek o wpis hipoteki został złożony w sądzie co najmniej sześć miesięcy przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Z kolei zgodnie z art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego „po ogłoszeniu upadłości niedopuszczalne jest wykonanie, wydanego przed ogłoszeniem upadłości dłużnika, postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia wynikającego z wierzytelności podlegającej zgłoszeniu do masy upadłości, z wyjątkiem zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o rentę z tytułu odpowiedzialności za uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia albo utratę żywiciela oraz o zamianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę”.

Zdaniem skarżącej kwestionowane przepisy naruszają jej prawo do równej ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 Konstytucji) oraz zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

Odpowiadając na zarzut skarżącej, Trybunał przypomina, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK przedmiotem kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej może być tylko ten przepis, na podstawie którego sąd ostatecznie rozstrzygnął o konstytucyjnych prawach podmiotowych skarżącego. Uwzględnienie skargi konstytucyjnej i eliminacja niekonstytucyjnej normy prawnej skutkują bowiem tym, że skarżący może domagać się wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem wydanym na podstawie uchylonego przepisu (art. 190 ust. 4 Konstytucji).

Należy dodać, że w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej Trybunał Konstytucyjny kontroluje akty stanowienia prawa, nie jest zaś władny kontrolować aktów stosowania prawa, choćby były one źródłem naruszenia praw lub wolności albo obowiązków określonych w Konstytucji.

W związku z powyższym Trybunał zwraca uwagę na to, że sąd apelacyjny, z którego orzeczeniem skarżąca łączy naruszenie swoich konstytucyjnych praw, rozstrzygał na podstawie art. 7301 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Zgodnie z tym przepisem „udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania, jeżeli uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia”. W art. 7301 § 2 k.p.c. ustawodawca wyjaśnił, że „interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie”. Sąd apelacyjny stwierdził, że ze względu na ogłoszenie upadłości dłużnika skarżąca nie miała interesu prawnego w uzyskaniu zabezpieczenia. Zdaniem tego sądu nie została zatem spełniona jedna z przesłanek uzasadniających udzielenie zabezpieczenia. Przepisem, który uniemożliwił skarżącej uzyskanie zabezpieczenia był więc art. 7301 § 1 i 2 k.p.c., nie doprowadziły do tego zaś przepisy wskazane w skardze konstytucyjnej. Gdyby Trybunał Konstytucyjny stwierdził niekonstytucyjność zaskarżonych przepisów i w następstwie tego doszłoby do ich uchylenia, skarżąca i tak nie mogłaby się domagać wznowienia postępowania zabezpieczającego.

Ponadto ze stanu faktycznego sprawy skarżącej wynika jasno, że przed ogłoszeniem upadłości jej dłużnika, tj. przed 20 września 2012 r., sąd okręgowy udzielił jej zabezpieczenia, które sąd wieczystoksięgowy wykonał 19 września 2012 r. W tym dniu, zgodnie z tym, co twierdzi skarżąca, hipoteki przymusowe wpisano do ksiąg wieczystych na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 3 września 2012 r. o udzieleniu zabezpieczenia, zaopatrzonego – 11 września 2012 r. – we wzmiankę o wykonalności. Obciążenie nieruchomości upadłego, jako wykonanie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia, nastąpiło zatem przed ogłoszeniem jego upadłości. Oznacza to, że ani art. 81 prawa upadłościowego, ani tym bardziej art. 146 ust. 3 tej ustawy nie miały zastosowania w sprawie skarżącej, dotyczą bowiem hipotek ustanawianych po ogłoszeniu upadłości. To, że postanowienia dotyczące wpisów hipotek oraz postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia nie były prawomocne, nie ma w kontekście zaskarżonych przepisów znaczenia. Źródłem naruszenia majątkowych praw skarżącej mógłby być więc wyłącznie art. 7301 k.p.c., którego zastosowanie w jej sprawie doprowadziło do upadku zabezpieczenia (hipotek przymusowych) udzielonego przed ogłoszeniem upadłości dłużnika. Trybunał podkreśla, że nie ma kompetencji, by badać zasadność postanowienia sądu apelacyjnego z 16 listopada 2012 r.

Na tej podstawie Trybunał stwierdza, że skarga nie spełnia warunku określonego w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

Niezależnie od powyższego Trybunał zauważa, że zarzuty skarżącej zmierzają do abstrakcyjnej kontroli kwestionowanych przepisów, co również uniemożliwia przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania. Skarżąca zarzuca, że art. 81 prawa upadłościowego jest niekonstytucyjny, ponieważ „nie ma uzasadnionych podstaw, aby uprawiony składający wniosek o wpis w księdze wieczystej na 6 miesięcy przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości mógł uzyskać zabezpieczenie, a uprawiony który składa wniosek na miesiąc przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości nie mógł uzyskać takiego zabezpieczenia”. Trybunał podkreśla, że chwila złożenia wniosku o wpis hipoteki przymusowej nie miała w sprawie skarżącej znaczenia (hipoteki zostały wpisane przed ogłoszeniem upadłości). Oznacza to, że zarzut skarżącej nie ma odzwierciedlenia w stanie faktycznym będącym podstawą wniesionej skargi konstytucyjnej, co uniemożliwia jego merytoryczne rozpatrzenie.

W odniesieniu do art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego skarżąca twierdzi, że prowadzi on do odmiennego, „a w praktyce często skrajnie różnego”, traktowania wierzycieli będących w tej samej sytuacji. Innymi słowy, w przekonaniu skarżącej, ze względu na różne tempo wpisywania hipotek przymusowych, spośród wierzycieli, którzy uzyskali zabezpieczenie w tym samym dniu, część uzyskuje wpis hipoteki, a część nie. Trybunał ponownie jednak zauważa, że skarżącej nie odmówiono wpisu hipotek przymusowych, ponieważ jej roszczenie nie jest jednym z uprzywilejowanych roszczeń wymienionych w art. 146 ust. 3 prawa upadłościowego. Stan faktyczny, na podstawie którego wniesiono analizowaną skargę konstytucyjną, pokazuje, że skarżącej odmówiono udzielenia zabezpieczenia, a nie jego wykonania. W przedstawionym zakresie zarzut skarżącej jest więc – w ocenie Trybunału – próbą zainicjowania abstrakcyjnej kontroli zaskarżonego przepisu, niedopuszczalnej w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji.

W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu wniesionej skardze konstytucyjnej.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.