W skardze konstytucyjnej z 23 stycznia 2012 r. (data nadania) Jarosław S. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 56 § 2 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, ze zm.; dalej: k.k.s.) oraz art. 523 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) z art. 2, art. 4, art. 10, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45, art. 217 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym i prawnym. Sąd Rejonowy w Świnoujściu (wyrokiem z 14 marca 2011 r., sygn. akt II K30/10) uznał skarżącego za winnego popełnienia czynu określonego w art. 56 § 2 k.k.s. i wymierzył mu karę 50 stawek dziennych grzywny po 40 zł oraz zasądził na rzecz Skarbu Państwa koszty postępowania. Skarżący prowadził działalność gospodarczą w zakresie ogólnobudowlanym opodatkowaną zryczałtowanym podatkiem dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne. W złożonym zeznaniu podatkowym za rok 2002 (PIT-28) zaniżył wartość przychodu o kwotę 35 500 zł z tytułu wykonanych robót budowlanych oraz bezpodstawnie odliczył kwoty składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, nie przedkładając dowodów wpłat, czym naraził Skarb Państwa na uszczuplenie podatku dochodowego (ryczałtu) w wysokości 7381,60 zł. Wyrokiem z 13 lipca 2011 r. (sygn. akt IV Ka 575/11) Sąd Okręgowy w Szczecinie utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, a zarządzeniem z 28 października 2011 r. upoważniony sędzia Sądu Okręgowego w Szczecinie odmówił przyjęcia kasacji złożonej przez obrońcę skarżącego od powyższego wyroku . Sąd Najwyższy postanowieniem z 7 grudnia 2011 r. (sygn. akt V KZ 70/11) utrzymał w mocy zaskarżone zarządzenie.

W ocenie skarżącego kwestionowana regulacja jest niezgodna z wyżej wskazanymi przepisami Konstytucji, ponieważ ogranicza możliwość wniesienia kasacji „tylko do skazania za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na pozbawienie wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania”.

Trybunał Konstytucyjny zarządzeniem sędziego (z 6 marca 2012 r.) wezwał pełnomocnika skarżącego do usunięcia w terminie siedmiu dni od daty doręczenia tego zarządzenia, braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: po pierwsze, wyjaśnienie, czy przedmiotem zaskarżenia jest art. 56 § 2 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2007 r. Nr 111, poz. 765, ze zm.) czy też art. 523 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.); po drugie, dokładne wskazanie praw i wolności skarżącego wywodzonych z art. 2, art. 4, art. 10, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45, art. 217 Konstytucji, a naruszonych przez kwestionowaną regulację oraz wskazanie sposobu tego naruszenia; po trzecie, doręczenie (w pięciu egzemplarzach) kopii zarządzenia upoważnionego sędziego Sądu Okręgowego w Szczecinie z 28 października 2011 r. o odmowie przyjęcia kasacji – wraz z podaniem daty doręczenia tego rozstrzygnięcia skarżącemu; po czwarte, doręczenie (w pięciu egzemplarzach) kopii wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 13 lipca 2011 r. (sygn. akt IV Ka 575/11) – wraz z podaniem daty doręczenia tego orzeczenia skarżącemu; po piąte, doręczenie (w pięciu egzemplarzach) kopii wyroku Sądu Rejonowego w Świnoujściu z 14 marca 2011 r. (sygn. akt II K 30/10) – wraz z podaniem daty doręczenia tego orzeczenia skarżącemu.

Powyższe zarządzenie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącego 12 marca 2012 r., natomiast 15 marca 2012 r. (data nadania) wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo uzupełniające braki formalne skargi. Skarżący – w zakresie pierwszego i drugiego warunku złożył wyjaśnienia – bardzo lakoniczne i ogólnikowe. Nie wykonał natomiast zarządzenia sędziego TK z 6 marca 2012 r. w zakresie warunków: trzeciego, czwartego i piątego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z przepisami Konstytucji oraz ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) warunkiem rozpatrzenia skargi konstytucyjnej jest – w każdej sprawie będącej podstawą wniesienia skargi – wydanie na podstawie kwestionowanego przepisu ostatecznego i niezaskarżalnego w drodze zwyczajnych środków odwoławczych rozstrzygnięcia, jak również udowodnienie, że treść tego przepisu doprowadziła do naruszenia konstytucyjnego prawa lub wolności i określenie sposobu tego naruszenia. W odróżnieniu od wniosków kierowanych przez podmioty wymienione w art. 191 ust. 1 pkt 1˗5 Konstytucji skarga nie inicjuje tzw. kontroli abstrakcyjnej, czyli przeprowadzonej w oderwaniu od płaszczyzny stosowania kwestionowanych przepisów (por. postanowienie TK z 6 lipca 2005 r., SK 25/03, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 83). Tym samym nie każda skarga konstytucyjna skierowana do Trybunału Konstytucyjnego może zostać rozpoznana merytorycznie, bowiem na podstawie art. 36 w związku z art. 49 ustawy o TK podlega ona wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym przez prawo wymogom.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że analizowana skarga konstytucyjna nie spełnia konstytucyjnych i ustawowych kryteriów warunkujących jej merytoryczne rozpoznanie.

W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny rozważył kwestię dopuszczalności zaskarżenia w niniejszej sprawie art. 56 § 2 k.k.s., zgodnie z którym „Jeżeli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości, sprawca czynu zabronionego określonego w § 1 podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych”.

Należy podkreślić, że kasacja w sprawach karnych (jak i skarga kasacyjna w sprawach cywilnych) jest środkiem nadzwyczajnym, pozainstancyjnym i subsydiarnym. Notabene o powyższym świadczy także to, że – w przeciwieństwie do apelacji, która jest zwyczajnym środkiem odwoławczym – wniesienie do Sądu Najwyższego kasacji (będącej nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia) nie wzrusza prawomocności zaskarżonego orzeczenia i nie wstrzymuje jego wykonania (por. W. Grzeszczyk, op.cit., s. 600). Zaznaczyć trzeba, że tylko w wyjątkowych sytuacjach, na podstawie art. 532 k.p.k., Sąd Najwyższy w razie wniesienia kasacji może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, jak i innego orzeczenia, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacji.

Z powyższego wynika, że termin do wniesienia skargi konstytucyjnej – w odniesieniu do art. 56 § 2 k.k.s., który miał zastosowanie w postępowaniu sądowym zakończonym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 13 lipca 2011 r. (sygn. akt IV Ka 575/11) – oblicza się od daty doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji bez względu na to, czy skarżący złożył kasację, czy też zrezygnował z jej wniesienia. Niewniesienie kasacji (skargi kasacyjnej) od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji nie stanowi bowiem „niewyczerpania drogi prawnej” (por. postanowienie TK z 16 maja 2007 r., Ts 99/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 119; Z. Czeszejko-Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, „Przegląd Sejmowy” 1998, nr 1, s. 45; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 165). Podkreślenia wymaga fakt, że środki zaskarżenia wnoszone od rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji (w procedurze karnej i cywilnej) mają charakter nadzwyczajnych środków wzruszania prawomocnych orzeczeń sądowych, a ich wniesienie do Sądu Najwyższego jest irrelewantne dla biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60 oraz 14 stycznia 2009 r., Ts 260/08, OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 209).

W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w analizowanej sprawie wymóg wyczerpania drogi prawnej – odnośnie do wniesienia skargi konstytucyjnej w przedmiocie art. 56 § 2 k.k.s. – został spełniony przez skarżącego w momencie uzyskania przezeń wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 13 lipca 2011 r. (sygn. akt IV Ka 575/11). Z ustaleń Trybunału Konstytucyjnego wynika, że wyrok ten został doręczony skarżącemu 20 września 2011 r. Skarga konstytucyjna została z kolei wniesiona 23 stycznia 2011 r., a zatem fakt wniesienia tego środka prawnego przez skarżącego z wyraźnym przekroczeniem ustawowego terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, nie budzi wątpliwości. Podkreślić należy, że podjęcie przez skarżącego kroków zmierzających do pozbawienia orzeczenia Sądu Okręgowego w Szczecinie waloru ostateczności przez wniesienie kasacji od tego rozstrzygnięcia nie wpłynęło już na bieg trzymiesięcznego terminu wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Początek biegu terminu, jak była o tym mowa wyżej, nie zależy od tego, czy skarżący wystąpi z nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia, czy też takiego środka nie wniesie. Nie znajduje bowiem uzasadnienia odmienne liczenie początku tego terminu dla osób, które wniosły nadzwyczajny środek zaskarżenia i dla osób, które tego nie zrobiły. Nie ma też najmniejszych podstaw do wykładania terminu „wyczerpanie drogi prawnej” niejednolicie, w zależności od tego, czy dany podmiot skorzystał, czy też nie skorzystał z nadzwyczajnego środka zaskarżenia.

Powyższe znaczy, że skardze konstytucyjnej w zakresie, w jakim dotyczy badania zgodności art. 56 § 2 k.k.s. z art. 2, art. 4, art. 10, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45, art. 217 Konstytucji, należało – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – odmówić nadania dalszego biegu ze względu na niespełnienie przez skarżącego dyspozycji z art. 46 ust. 1 ustawy o TK.

W dalszej kolejności Trybunał Konstytucyjny odniósł się do kwestii niezgodności art. 523 § 2 k.p.k. z art. 2, art. 4, art. 10, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45, art. 217 Konstytucji. W myśl kwestionowanego przepisu kasację na korzyść można wnieść jedynie w razie skazania oskarżonego za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Zasadnicze zarzuty dotyczące art. 523 § 2 k.p.k. związane są z wyłączeniem możliwości poniesienia w kasacji każdego zarzutu naruszenia prawa. W ocenie skarżącego, kwestionowany przepis ogranicza możliwość wniesienia kasacji tylko do skazania za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na pozbawienie wolności bez warunkowego zawieszenia wykonania tej kary. Skarżący wymaga wprost zapewnienia możliwości postawienia w kasacji każdego uzasadnionego – jego zdaniem – zarzutu naruszenia prawa. Zauważyć należy jednak, że istota żądań skarżącego sprowadza się do zapewnienia środka odwoławczego od wyroku sądu drugiej instancji na zasadach obowiązujących w zakresie wyroku sądu pierwszej instancji. Musiałoby to prowadzić do wprowadzenia trzeciej instancji sądowej. Zdaniem skarżącego istniejący stan prawny, a więc de facto brak tej trójinstancyjności, prowadzi do naruszenia prawa do sądu i prawa do obrony. Tak rozumiane zarzuty muszą być uznane za oczywiście bezzasadne.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że prawo do kasacji nie jest elementem konstytucyjnego prawa do sądu (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143). Z kolei w wyroku w sprawie o sygnaturze SK 26/02 Trybunał odrzucił istnienie prawa do trzeciej instancji, wskazując, że art. 45 Konstytucji nie obejmuje ochroną konstruowanego na poziomie konstytucyjnym prawa do trzeciej instancji lub do kasacji (prawa do rozpoznania kasacji). Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 16 stycznia 2006 r. (SK 30/05, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2): „o ile strony postępowania mają pełny dostęp do rozbudowanych gwarancji procesowych w pierwszej i drugiej instancji, to kasacja jest środkiem nadzwyczajnym od prawomocnych orzeczeń wydanych przez niezawisłe sądy”. Ponadto skarżący nie wykazał naruszenia w tym zakresie praw i wolności konstytucyjnych. Podkreślić należy, ze w sprawie skarżącego zapadały dwukrotnie wyroki sądu drugiej instancji oraz dwukrotnie orzekał w niej Sąd Najwyższy. Fakt odmiennego stanowiska skarżącego w zakresie oceny przeprowadzonych dowodów i dokonanych ustaleń faktycznych nie uzasadnia żądania trójinstancyjnej kontroli wydanych rozstrzygnięć, a brak tej możliwości nie stanowi dowodu naruszenia prawa do sądu i prawa do obrony.

Z przedstawionych wyżej powodów – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie badania zgodności art. 523 § 2 k.p.k. z art. 2, art. 4, art. 10, art. 30, art. 31 ust. 1 i 3, art. 32, art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 2 i 3, art. 45, art. 217 Konstytucji.

W ocenie Trybunału zarzuty przedstawione w skardze koncentrują się na płaszczyźnie stosowania prawa. Co więcej, pełnomocnik skarżącego zdaje się nie dostrzegać funkcji Trybunału Konstytucyjnego ani też szczególnego charakteru oraz istoty skargi jako nadzwyczajnego środka ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Trybunał Konstytucyjny nie jest dodatkową instancją sądową, której zadaniem jest uchylenie lub zmiana niekorzystnego dla skarżącego rozstrzygnięcia. Trybunał – choćby w świetle art. 175 Konstytucji – nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z treścią art. 79 ust. 1 Konstytucji istotą skargi jest kontrola zgodności z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji ostatecznie orzekł o przysługujących skarżącemu konstytucyjnie gwarantowanych prawach i wolnościach. Nie jest więc dopuszczalne badanie przez Trybunał w trybie skargi konstytucyjnej prawidłowości rozstrzygnięć sądowych.

Trybunał stwierdza również, że skarżący nie wykonał zarządzenia sędziego Trybunału wzywającego do uzupełnienia braków formalnych skargi. Skarżący został wezwany między innymi do doręczenia (w pięciu egzemplarzach) kopii: zarządzenia upoważnionego sędziego Sądu Okręgowego w Szczecinie z 28 października 2011 r. o odmowie przyjęcia kasacji – oraz do podania daty doręczenia tego rozstrzygnięcia skarżącemu; wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie z 13 lipca 2011 r. (sygn. akt IV Ka 575/11) – wraz z podaniem daty doręczenia tego orzeczenia skarżącemu; (3) wyroku Sądu Rejonowego w Świnoujściu z 14 marca 2011 r. (sygn. akt II K 30/10) – oraz do podania daty doręczenia tego orzeczenia skarżącemu. Obowiązkiem skarżącego było zatem uzupełnienie wskazanych braków w zarządzeniu sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2012 r. w terminie zakreślonym w art. 36 ust. 2 w związku z art. 49 ustawy o TK. W piśmie procesowym z 15 marca 2012 r. – sporządzonym przez adwokata – skarżący nie ustosunkował się do powyższej kwestii, wskazał jedynie, że „nie są zrozumiałe te punkty odnośnie do doręczenia odpisów w 5 egzemplarzach wyroków: Sądu Okręgowego w Szczecinie oraz Sądu Rejonowego w Świnoujściu. (…) informacja o warunkach wnoszenia skargi konstytucyjnej do TK, a wydana przez biuro TK, jest informacją kazuistyczną, dowolną, nie odpowiadającą treści ustawy o TK”. Okoliczność ta – zgodnie z art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – stanowi kolejną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.