W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 14 lutego 2012 r. FORMAT Urządzenia i Montaże Przemysłowe Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) wystąpiła o zbadanie zgodności art. 3983 § 3 i art. 39813 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. W wyroku z 13 września 2011 r. (sygn. akt I UK 417/10) Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną skarżącej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 4 sierpnia 2010 r. (sygn. akt III AUa 117/10). W uzasadnieniu wyroku SN stwierdził, że część zarzutów kasacyjnych sformułowanych przez skarżącą, chociaż odnosi się do naruszenia prawa materialnego, stanowi próbę zwalczenia ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd apelacyjny. Każdy zarzut, który pod pozorem błędnej wykładni lub niewłaściwego stosowania przepisów ma na celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji jest – w opinii Sądu Najwyższego – sprzeczny z art. 3983 § 3 k.p.c. i jako taki niedopuszczalny. W rezultacie, przyjmując zgodnie z art. 39813 § 2 k.p.c. ustalenia sądu apelacyjnego za własne, Sąd Najwyższy nie stwierdził naruszenia prawa w sprawie skarżącej.

Skarżąca uważa, że zaskarżone przepisy naruszają art. 45 ust. 1 Konstytucji w aspekcie prawa każdej jednostki do sprawiedliwego rozpatrzenia jej sprawy przez właściwy sąd (w sprawie skarżącej Sąd Najwyższy). „Sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy” oznacza – jak podnosi skarżąca –rozstrzygnięcie sprawy na podstawie stanu faktycznego ustalonego zgodnie z rzeczywistym przebiegiem zdarzeń. Skarżąca twierdzi, że nie można zrozumieć motywów ustawodawcy, który, decydując się na wprowadzenie skargi kasacyjnej, ogranicza jej zakres tylko do kontroli zgodności z prawem, wykluczając możliwość stawiania zarzutów dotyczących błędnego ustalenia stanu faktycznego. Może to wywołać u strony procesu poczucie niesprawiedliwości, niepraworządności oraz braku zaufania do organów państwa i wymiaru sprawiedliwości. Ponadto, sprzyja utrwalaniu omyłek sądowych i sprowadza rozpoznanie sprawy do dysputy akademickiej. Instytucja skargi kasacyjnej nie może – w ocenie skarżącej – sprowadzać się do rozstrzygnięcia abstrakcyjnego problemu prawnego wynikającego z dowolnie ukształtowanego stanu faktycznego. Zaskarżone przepisy w konsekwencji naruszają wymogi rzetelnej procedury (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji) i następuje to wbrew zasadzie proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Wyłączenie możliwości stawiania w skardze kasacyjnej zarzutów dotyczących ustalenia stanu faktycznego nie ma bowiem żadnego znaczenia dla bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, ochrony środowiska, zdrowia, moralności, ani wolności i praw innych osób. Skarżący musi zaangażować znaczne siły i środki, by skutecznie sporządzić skargę kasacyjną. Obowiązki te powinny być przynajmniej częściowo zrównoważone przez zagwarantowanie stronie prawa do pełnego wypowiedzenia się w sprawie (również na etapie skargi kasacyjnej) i oparciu rozstrzygnięcia na ustaleniu prawdziwego stanu faktycznego przy zachowaniu zasady kontradyktoryjności. Skarżąca doszukuje się w związku z powyższym braku symetrii pomiędzy obowiązkami nakładanymi na obywatela (skarżącego w postępowaniu kasacyjnym) a uprawnieniami Sądu Najwyższego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw, który musi spełniać szereg przesłanek warunkujących jego dopuszczalność. Zasadniczo zostały one uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza realizacją wymagań stawianych pismu procesowemu, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i w stosunku do którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie skargi, z podaniem dokładnego opisu stanu faktycznego.

Zarzuty skargi muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, powołanie właściwych wzorców konstytucyjnych, zawierających prawa podmiotowe przysługujące osobom fizycznym lub prawnym, i – przez porównanie treści płynących z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej sprzeczności. Podkreślić należy, że jeżeli w sprawie nie ma naruszenia praw skarżącego lub nie potrafi on uprawdopodobnić przed Trybunałem tego naruszenia, merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne (zob. postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 05/07, OTK ZU nr 1/A/2008 poz. 19).

Skarżąca jako wzorzec konstytucyjny wskazała prawo do sądu w związku z dwoma niesamodzielnymi wzorcami w postaci zasady demokratycznego państwa prawa i zasady proporcjonalności. Trybunał Konstytucyjny przyjmuje, że na treść prawa do sądu składa się w szczególności: prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia procedury przed sądem, który ma być organem niezależnym, niezawisłym, bezstronnym; prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności oraz prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (por. wyroki TK z: 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 2 kwietnia 2001 r., SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52).

Trybunał przypomina jednak, że z art. 45 Konstytucji nie wynika prawo skarżącego do wniesienia skargi kasacyjnej, co słusznie zauważała zresztą sama skarżąca (zob. postanowienie TK z 19 lipca 2005 r., SK 37/04, OTK ZU nr 7/A/2005, poz. 87). Zgodnie z art. 183 Konstytucji funkcją Sądu Najwyższego jest generalny nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału „usytuowanie Sądu Najwyższego jako sądu kolejnej instancji, nie tylko więc nie jest wymagane przez Konstytucję RP, ale mogłoby zagrozić realizacji tej podstawowej funkcji” (zob. postanowienie TK z 2 października 2003 r., Ts 93/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 253). Wraz z wejściem w życie nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego dokonanych ustawami: z dnia 2 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 172, poz. 1804) oraz z dnia 22 grudnia 2004 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98) dotychczasowa kasacja przestała być środkiem służącym kwestionowaniu orzeczeń pozbawionych cechy prawomocności, czyli zwyczajnym środkiem zaskarżenia, i stała się środkiem nadzwyczajnym – skargą służącą inicjowaniu postępowania kontrolnego w odniesieniu do orzeczeń prawomocnych. Obowiązujące przepisy kształtują skargę kasacyjną przede wszystkim jako instrument, za pomocą którego Sąd Najwyższy sprawuje nadzór judykacyjny nad orzecznictwem sądów powszechnych. Zadaniem Sądu Najwyższego nie jest ponowna analiza oceny wiarygodności i mocy dowodów oraz ustalanego stanu faktycznego, lecz rozpatrywanie kwestii prawnych budzących spory, wątpliwości i rozbieżności w orzecznictwie sądów i w doktrynie.

W związku z powyższym, do postępowań nadzwyczajnych, takich jak postępowanie kasacyjne, odnoszą się tylko wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji gwarancje proceduralne (zob. postanowienie TK z 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53). Skarga kasacyjna winna zatem odpowiadać standardom przyzwoitej legislacji oraz standardom sprawiedliwej procedury sądowej. Różne koncepcje sprawiedliwości proceduralnej można sprowadzić do: możności bycia wysłuchanym (w kontekście jawności posiedzeń), ujawniania w czytelny sposób motywów rozstrzygnięcia, zapewnienia przewidywalności dla uczestnika postępowania przez odpowiednią spójność i wewnętrzną logikę mechanizmów, którym jest poddany (zob. m.in. postanowienie TK z 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29, postanowienie TK z 18 lipca 2007 r., SK 12/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 93).

Zaskarżone przepisy nie regulują jednak wyżej opisanych kwestii proceduralnych. Zgodnie bowiem z zaskarżonym art. 3983 § 3 k.p.c. podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. W myśl 39813 § 2 k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym nie jest dopuszczalne powołanie nowych faktów i dowodów, a Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia.

Trybunał zauważa, że żaden przepis Konstytucji nie stoi na przeszkodzie stanowieniu zredukowanych, szczególnych trybów postępowania, a takim jest ograniczenie możliwości stawiania zarzutów w skardze kasacyjnej do zarzutów naruszenia prawa procesowego i materialnego. Skoro – jak wynika z postanowienia TK z 6 października 2004 r. (SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89) – ustawodawca zwykły mógł zadecydować, że od orzeczeń w pewnych sprawach przysługuje kasacja (obecnie: skarga kasacyjna), w innych zaś nie przysługuje i jednocześnie ograniczyć prawo do jej wniesienia w sprawach o prawa majątkowe, posługując się kryterium wartości prawa majątkowego, mógł tym samym ograniczyć zakres rozpoznania skargi kasacyjnej do zarzutów dotyczących naruszenia prawa.

Podkreślić należy, że wskazane przez skarżącą przepisy Konstytucji nie determinują wcale zakresu przedmiotowego skargi kasacyjnej. Konstytucja nie gwarantuje „możliwości wszechstronnego osądu sporu przez Sąd Najwyższy” (postanowienie TK z 18 września 2006 r., Ts 36/06, OTK ZU nr 3/B/2007 poz. 110). Taka możliwość jest gwarantowana tylko w zakresie dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Zarzuty skargi konstytucyjnej skierowane przeciwko art. 3983 § 3 i art. 39813 § 2 k.p.c. nie znajdują oparcia we wskazanych przez skarżącą wzorcach konstytucyjnych tj. art. 45 ust. 1, art. 2 i art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca nie uprawdopodobniła tym samym naruszenia praw konstytucyjnych i dlatego niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie skargi.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.