Rzecznik Praw Obywatelskich wnosząc o stwierdzenie niezgodności powołanych w sentencji postanowienia przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej podniósł następujące argumenty.

Przepis art. 27 ust. 2 powołanej ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników przewiduje, że do emerytury rolniczej lub renty rolniczej przysługuje dodatek z tytułu “pracy przymusowej po 1 września 1939 r. w wysokości 2% emerytury podstawowej za każdy rok takiej pracy”. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1991 r.

Obowiązująca przed 1 stycznia 1990 r. ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 24, poz. 133 i Nr 35, poz. 190 z 1989 r. z późn. zm.) nie przewidywała dodatku z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r. Art. 18 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. dotyczy emerytur i rent ustalonych na podstawie poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Powstała więc sytuacja, w której realizowane są równolegle (i odrębnie) uprawnienia według dwóch powyższych aktów, z tym jednak, że emerytury i renty przyznane przed dniem 1 stycznia 1991 r. są na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. odpowiednio rewaloryzowane. Nie są one jednak powiększone o dodatek z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r.

Zdaniem wnioskodawcy rozwiązanie zawarte w art. 27 ust. 2 i ust. 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. stworzyło sytuację, w której poprzez odmienne uregulowanie uprawnień rolników, wykazujących się okresem pracy przymusowej po 1 września 1939 r., nastąpiło naruszenie konstytucyjnej zasady “równości w prawie”, wyrażonej w jej art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, Rzecznik Praw Obywatelskich nawiązał do orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24. X. 1989 r. (K. 6/89, Zb. Orz. TK z 1989 r., poz. 7), w którym stwierdzone zostało, że podmioty prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujące się daną cechą istotną (relewantną) w równym stopniu, mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary bez różnicowań zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących. Zdaniem wnioskodawcy nierówne uregulowanie prawne w przedmiotowym zakresie, odnosząc się do tej samej grupy społecznej, narusza również art. 26 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz. U. Nr 38, poz. 167 z 1977 r.) oraz art. 1 i art. 70 ust. 2 pkt 1 Konstytucji RP.

Przedstawiciel Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w piśmie z dnia 28 maja 1992 r. wniósł o umorzenie postępowania na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985r. o Trybunale Konstytucyjnym, ponieważ ustawą z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 103, poz. 448) Sejm znowelizował art. 27 w ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników. W art. 27 ust. 1 i 2 wyrazy “emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej” zastąpione zostały wyrazami “emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia”. Przewidziany w art. 27 ust. 2 dodatek do rent i emerytur rolniczych z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r., jak podał przedstawiciel Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, przysługuje zgodnie z brzmieniem art. 18 pkt 3 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników do emerytur i rent przyznanych rolnikom indywidualnym na podstawie wszystkich dotychczasowych rolniczych ustaw emerytalnych a nie tylko na podstawie aktualnie obowiązującej ustawy.

Prokurator Generalny w piśmie z dnia 23 grudnia 1991 r. podzielił stanowisko zawarte we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich, co do naruszenia art. 1, art. 67 ust. 2 i art. 70 ust. 2 pkt 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez nie przyznanie na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. emerytom i rencistom pobierającym już świadczenia na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin dodatku za pracę przymusową wykonywaną po 1 września 1939 r.

W piśmie z dnia 2 czerwca 1992 r. Prokurator Generalny wniósł o umorzenie postępowania o niezgodności art. 18 pkt 3 w związku z art. 27 ust. 2 i 3 oraz art. 109 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników z przepisami Konstytucji z uwagi na nowelizację art. 27 powołanej ustawy, ustawą z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. W ocenie Prokuratora Generalnego wprowadzona zmiana oznacza, że przewidziany w art. 27 ust. 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. dodatek do emerytur i rent rolniczych z tytułu pracy przymusowej po 1 września 1939 r., będzie przysługiwał rolnikom indywidualnym otrzymującym świadczenia emerytalno-rentowe na podstawie obydwu ustaw emerytalnych.

Trybunał Konstytucyjny po dokonaniu analizy tekstów prawnych ustalił, co następuje.

Przepis art. 27 ust. 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, kwestionowany w istocie przez Rzecznika Praw Obywatelskich w kontekście art. 18 pkt 3 i art. 109 tej ustawy nie przewidywał dodatku z tytułu pracy przymusowej po dniu 1 września 1939 r. do emerytury i renty z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin do których prawo powstało przed dniem wejścia w życie ustawy z 20 grudnia 1990 r., a postępowanie o ich przyznanie przed tym dniem zostało zakończone decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Uznając za niesprawiedliwy stan prawny, w którym dodatek za pracę przymusową po 1 września 1939 r. nie przysługiwał do emerytur i rent przyznanych przed wejściem w życie ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, ustawą z dnia 11 października 1991 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ogłoszoną w Dzienniku Ustaw Nr 103 pod poz. 448, który ukazał się z datą 14 listopada 1991 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej dokonał nowelizacji w art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z 20 grudnia 1990 r. Wyrazy “emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej” zastąpione zostały wyrazami “emerytury lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia”.

Jak wynika z pisma z dnia 6 czerwca 1992 r Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, od dnia 1 stycznia 1992 r. Oddziały Regionalne KRUS i Oddziały ZUS przyznają dodatki z tytułu pracy przymusowej również do emerytur i rent inwalidzkich rolniczych przyznanych na podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1991 r.

W tym stanie rzeczy, skoro utracił moc przepis art. 27 ust. 2 ustawy z 20 grudnia 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w zakresie nie przewidującym dodatku do rent i emerytur przyznanych przed 1 stycznia 1991 r. kwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich w kontekście art. 18 pkt 3 i art. 109 powołanej ustawy, Trybunał Konstytucyjny uznał za stosowne na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470) postępowanie umorzyć.