W skardze konstytucyjnej z 6 marca 2012 r. Artech-Plast Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 410 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3, a także art. 32, art. 31 ust. 3 zdanie drugie, art. 78 oraz art. 30, art. 47 i art. 64 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca złożyła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 października 2008 r. (sygn. akt I ACa 684/08). Postanowieniem z 4 stycznia 2011 r. (sygn. akt I ACa 1055/10) Sąd Apelacyjny w Łodzi odrzucił skargę o wznowienie postępowania. Zażalenie na to postanowienie Sąd Najwyższy oddalił postanowieniem z 15 września 2011 r. (sygn. akt II CZ 50/11).

Skarżąca kwestionuje konstytucyjność wskazanego przepisu w zakresie, w jakim dopuszcza on odrzucenie na posiedzeniu niejawnym skargi o wznowienie postępowania bez zbadania i uwzględnienia wszystkich zgłoszonych, zgodnie z wymaganiami art. 403 § 2 k.p.c., podstaw wznowienia. Zdaniem skarżącej narusza to prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) w związku z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji). Ponadto, skarżąca podnosi, że zakwestionowany przepis jest niezgodny z art. 32 Konstytucji (zasada równości i zakaz dyskryminacji), art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji (zakaz naruszania istoty wolności lub praw konstytucyjnych), art. 78 Konstytucji (zasada zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji), a także z art. 30 Konstytucji (zasada nienaruszalności godności człowieka), art. 47 Konstytucji (prawo do ochrony czci i dobrego imienia) oraz art. 64 Konstytucji (zasada równej ochrony praw majątkowych oraz zasada proporcjonalności ich ograniczenia).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna inicjuje procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że złożona skarga konstytucyjna nie spełnia warunków formalnych stawianych jej przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), wobec czego nie może jej zostać nadany dalszy bieg.

Zgodnie z zaskarżonym art. 410 § 1 k.p.c. sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie; postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym.

Podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest, po pierwsze, ustalenie, że podniesione zarzuty dotyczące naruszenia prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji) i zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) w związku z zasadą demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji) są oczywiście bezzasadne. Po wtóre, zarzut dotyczący naruszenia art. 78 Konstytucji (zasada zaskarżalności orzeczeń wydanych w pierwszej instancji) również jest oczywiście bezzasadny. Po trzecie, powołane w skardze art. 32 Konstytucji (zasada równości i zakaz dyskryminacji) oraz art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji (zakaz naruszania istoty wolności lub praw konstytucyjnych) nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli. Po czwarte, niezgodność zakwestionowanego przepisu z art. 30 Konstytucji (zasada nienaruszalności godności człowieka), art. 47 Konstytucji (prawo do ochrony czci i dobrego imienia) oraz art. 64 Konstytucji (zasada równej ochrony praw majątkowych oraz zasada proporcjonalności ich ograniczenia) polega – w ocenie skarżącej – na pośrednim, nie zaś bezpośrednim i aktualnym naruszeniu wskazanych praw konstytucyjnych. Ponadto, zarzuty dotyczące art. 30 i art. 47 Konstytucji są nieadekwatne, a zarzut odnoszący się do art. 64 Konstytucji – oczywiście bezzasadny.

Po pierwsze, Trybunał odniósł się do zarzutów dotyczących naruszenia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze Konstytucji. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego prezentowane jest wprawdzie niejednolite stanowisko co do adekwatności art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji do oceny konstytucyjności przepisów regulujących przesłanki dopuszczalności oraz sposób ukształtowania przez ustawodawcę procedur inicjowanych nadzwyczajnymi środkami zaskarżenia. Trybunał Konstytucyjny w niniejszej sprawie (podobnie jak w wyroku z 11 maja 2011 r., SK 11/09, OTK ZU nr 4/A/2011, poz. 32) podziela jednak tę linię orzeczniczą, która uznaje adekwatność wzorca konstytucyjnego prawa do sądu do oceny procedury wznowieniowej, choć jednocześnie przyznaje nieco niższy standard przewidzianych wówczas gwarancji prawa do sądu (wyroki z: 13 maja 2002 r., SK 32/01, OTK ZU nr 3/A/2002, poz. 31; 21 lipca 2009 r., K 7/09, OTK ZU nr 7/A/2009, poz. 113; 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143; 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89; 31 marca 2005 r., SK 26/02, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 29; 27 października 2004 r., SK 1/04, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 96; 11 czerwca 2002 r., SK 5/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 41; 15 maja 2000 r., SK 29/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 110; 2 września 2008 r., K 35/06, OTK ZU nr 7/A/2008, poz. 120).

Skarżąca kwestionuje w istocie zgodność z Konstytucją nie treści przepisu, ale zastosowania prawa w jej sprawie, i twierdzi, że sądy obu instancji, rozpoznając skargę o wznowienie postępowania, odniosły się tylko do części podstaw wznowieniowych (sąd apelacyjny) i części zarzutów podniesionych w zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi (Sąd Najwyższy). Tymczasem tak postawione zarzuty nie mają związku z treścią zaskarżonego art. 410 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie, ale dotyczą stosowania prawa przez sądy w konkretnej sprawie. Natomiast stosowanie prawa przez sądy, choćby nawet błędne, pozostaje jednak poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok TK z 21 grudnia 2004 r., SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118).

Zdaniem skarżącej „art. 410 § 1 k.p.c., odnoszący się do sądu I i II instancji spowodował pominięcie na posiedzeniu niejawnym wykrytych dowodów, które są zgodne z art. 403 § 2 k.p.c., jak i pominięcie wykrytej okoliczności także zgodnej z art. 403 § 2 k.p.c.” Trybunał podkreśla, że jawność postępowania nie jest zasadą bezwzględną i jeżeli zachowane są inne elementy składowe sprawiedliwej procedury, nie dochodzi do naruszenia konstytucyjnych praw strony postępowania. Ustawodawca posiada margines swobody w regulowaniu nadzwyczajnych środków prawnych. Zakres swobody regulacyjnej w odniesieniu do nadzwyczajnych i zwyczajnych środków jest bowiem inny (większe uprawnienia ustawodawcy kształtującego reżim prawny środka nadzwyczajnego). Tym samym także kryteria kontroli konstytucyjności w obu wypadkach są różne (zob. postanowienie TK z 7 października 2008 r., SK 55/06, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 144), a gwarancje konstytucyjne dotyczą postępowania inicjowanego za pomocą nadzwyczajnych środków prawnych w takim zakresie, w jakim jest to konieczne do zapewnienia rzetelności tej procedury.

W postępowaniu, w związku z którym została wniesiona rozpatrywana skarga konstytucyjna, skarżąca przedstawiła swoje stanowisko w skardze o wznowienie postępowania, na rozprawie przed sądem I instancji (Sądem Apelacyjnym w Łodzi) oraz we wniesionym do Sądu Najwyższego zażaleniu na postanowienie o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania. Orzeczenie Sądu Najwyższego zawiera zaś szczegółowe uzasadnienie oddalenia zażalenia. Skarżąca miała zatem zapewnioną możliwość przedstawienia swoich racji oraz poznania argumentacji obu sądów.

Po drugie, skarżąca zarzuciła naruszenie przez zakwestionowany przepis prawa do kontroli instancyjnej. Tymczasem art. 410 § 1 k.p.c. nie dotyczy prawa do zaskarżania orzeczeń wydanych w I instancji.

Oczywista bezzasadność zarzutów niezgodności art. 410 § 1 k.p.c. z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 31 ust. 3 zdanie pierwsze oraz art. 78 Konstytucji stanowi, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu we wskazanym zakresie.

Po trzecie, w skardze konstytucyjnej została zarzucona sprzeczność art. 410 § 1 k.p.c. z art. 32 oraz art. 31 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji. Wskazane przez skarżącą zasada równości i zakaz dyskryminacji, a także zakaz naruszania istoty wolności lub praw konstytucyjnych nie mogą jednak stanowić samodzielnych wzorców kontroli.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 31 ust. 3 Konstytucji nie może być samodzielną podstawą skargi, gdyż nie jest źródłem praw ani wolności (zob. wyrok TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107). Odwołanie się do zasady proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji może jedynie towarzyszyć innej podstawie prawnej skargi i służyć wykazaniu, że ograniczenie prawa lub wolności było nieproporcjonalne. Zastosowanie tego przepisu wymaga więc uprzedniego wykazania, że istnieje takie konstytucyjne prawo lub wolność. Jak wskazał Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 10 lipca 2000 r., art. 31 ust. 3 Konstytucji ma zastosowanie do oceny ograniczenia praw konstytucyjnych, a „»konstytucyjnymi« w rozumieniu tego przepisu są prawa podmiotowe, których podstawę stanowi norma rangi konstytucyjnej. Wymagania przewidziane w art. 31 ust. 3 Konstytucji nie dotyczą natomiast praw, których jedynym źródłem jest ustawa” (SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Wynikające z art. 32 Konstytucji wzorce kontroli również należy powiązać z konkretnym podmiotowym prawem, wolnością lub obowiązkiem o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których została naruszona zasada równości lub niedyskryminacji. Wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i wyznacza sposób normowania poszczególnych dziedzin życia publicznego. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość powołania się w skardze konstytucyjnej na jej naruszenie, ale tylko gdy zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona, oraz określony sposób tego naruszenia (zob. postanowienia TK z: 25 listopada 2008 r., Ts 104/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 35 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Przywołane powyżej stanowisko Trybunału należy odnieść również do wynikającej z art. 32 ust. 2 Konstytucji zasady niedyskryminacji.

W związku z powyższym, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli niniejszej skargi konstytucyjnej.

Po czwarte, zarzuty dotyczą, jak to ujęto w skardze, pośredniego naruszenia praw gwarantowanych w art. 30, art. 47 oraz art. 64 Konstytucji. Tymczasem, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wskazanie bezpośredniego, konkretnego i aktualnego, a nie jedynie pośredniego czy potencjalnego naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności przysługujących skarżącej.

Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca uwagę, że skarżąca nie wykazała sprzeczności art. 410 § 1 k.p.c. z zasadą nienaruszalności godności człowieka, prawem do ochrony czci i dobrego imienia oraz zasadami równej ochrony praw majątkowych i proporcjonalności ich ograniczenia.

Wzorce kontroli wynikające z art. 30 i art. 47 Konstytucji są nieadekwatne w niniejszej sprawie. Skarżąca wiąże naruszenie wskazanych norm konstytucyjnych z tym, że „ze względu na lakoniczną treść art. 410 § 1 k.p.c., skutkującą pominięciem dowodów, nie może przeciwstawić się prawomocnemu orzeczeniu”. Kwestionuje zatem w istocie regulację sprzeczną z prawem do sądu, nie zaś godzącą w godność człowieka oraz prawo do ochrony czci i dobrego imienia.

Sformułowany przez skarżącą zarzut naruszenia art. 64 Konstytucji nie został przez nią należycie uzasadniony. Podniesione argumenty odnoszą się do sfery stosowania prawa, a nie jego stanowienia. Trybunał przypomina, że: „skarga konstytucyjna wedle Konstytucji nie jest skargą »na rozstrzygnięcie«, lecz skargą »na przepis«. Gdy przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjne zastosowanie lub zinterpretowanie przepisu zgodnego z Konstytucją – skarga nie służy. Kształtuje to w szczególny sposób dowodowe powinności skarżącego: nawet bowiem wykazanie istnienia związku koniecznego (typu conditio sine qua non) między zarzucanym naruszeniem wolności (praw) konstytucyjnych a rozstrzygnięciem, które ów skutek spowodowało, nie jest tożsame z dowodem, że przyczyną zarzucanego naruszenia jest niekonstytucyjność samego przepisu będącego prawną podstawą rozstrzygnięcia. Niezbędne jest bowiem wykazanie, że związek ten istnieje między brakiem konstytucyjności przepisu a naruszeniem prawa lub wolności” (wyrok TK z 15 października 2002 r., SK 6/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 65). Ze względu na kognicję Trybunału Konstytucyjnego określoną w art. 188 pkt 5 w zw. z art. 79 ust. 1 Konstytucji niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie sformułowanego przez skarżącą zarzutu naruszenia art. 64 Konstytucji przez zakwestionowany art. 410 § 1 k.p.c.

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.