W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 14 sierpnia 2012 r. (data nadania) Henryk P. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 48 § 1 pkt 5 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Wyrokiem z 23 listopada 2010 r. (sygn. akt I C 983/08) Sąd Okręgowy we Wrocławiu – I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącego. Pełnomocnik skarżącego wniósł o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia tego orzeczenia. Wniosek ten został jednak odrzucony postanowieniem Sądu Okręgowego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny z 20 grudnia 2010 r. jako złożony po upływie ustawowego terminu do jego wniesienia. Następnie pełnomocnik skarżącego wniósł o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku z 23 listopada 2010 r., wyjaśniając, że niedotrzymanie terminu było spowodowane chorobą osoby odpowiedzialnej za nadanie korespondencji. Postanowieniem z 10 marca 2011 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu – I Wydział Cywilny oddalił wniosek o przywrócenie terminu i w konsekwencji ponownie odrzucił wniosek skarżącego o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku oddalającego powództwo skarżącego. Postanowienie to zostało wydane przez tego samego sędziego, który wydał wyrok z 23 listopada 2010 r. oraz postanowienie z 20 grudnia 2010 r. Zażalenie skarżącego na postanowienie z 10 marca 2011 r. zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny postanowieniem z 30 maja 2011 r. (sygn. akt I ACz 807/11).

Następnie skarżący wniósł skargę o wznowienie postępowania, powołując się na okoliczność, że wniosek o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku z 23 listopada 2010 r. został – jego zdaniem – rozpoznany przez sędziego, który na podstawie art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. podlegał wyłączeniu z mocy ustawy. Postanowieniem z 29 lutego 2012 r. (sygn. akt I C 1158/11) Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział I Cywilny odrzucił skargę o wznowienie postępowania. Postanowieniem z 16 kwietnia 2012 r. (sygn. akt I ACz 694/12), doręczonym skarżącemu 17 maja 2012 r., Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił zażalenie skarżącego na powyższe postanowienie.

Zdaniem skarżącego to, że sędzia, który wydał orzeczenie, decyduje o przywróceniu terminu do złożenia wniosku o sporządzenie jego uzasadnienia, a tym samym o możliwości wniesienia środka odwoławczego od tego orzeczenia, narusza prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez bezstronny sąd. Rodzi bowiem wątpliwości co do zachowania przynajmniej zewnętrznych znamion obiektywizmu sędziego, od którego rozstrzygnięcia zależy to, czy jego wcześniejsze orzeczenie będzie poddane kontroli instancyjnej. Tym samym – w przekonaniu skarżącego – brak uregulowania w zaskarżonym przepisie wyłączenia sędziego, który wydał orzeczenie w pierwszej instancji, od orzekania w tzw. postępowaniu międzyinstancyjnym narusza art. 45 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W myśl jej art. 46 ust. 1 skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK wynika, że na skarżącym ciąży obowiązek wskazania naruszonych wolności lub praw oraz sposobu ich naruszenia. Z kolei z art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 wynika obowiązek uzasadnienia zarzutu niekonstytucyjności zaskarżonych przepisów. Ponadto, zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, znajdującym zastosowanie do spraw rozpatrywanych w trybie skargi konstytucyjnej na podstawie art. 49 tejże ustawy, Trybunał Konstytucyjny w toku wstępnego rozpoznania wniesionej skargi konstytucyjnej odmawia nadania jej dalszego biegu, jeżeli jest ona oczywiście bezzasadna.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu, gdyż jest oczywiście bezzasadna.

2. Podniesione w skardze konstytucyjnej zarzuty dotyczą braku uregulowania w art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. wyłączenia sędziego od orzekania o przywróceniu terminu do wniesienia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wydanego przez siebie orzeczenia. Zaskarżony przepis reguluje bowiem jedynie wyłączenie sędziego z mocy ustawy w sprawie, w której w niższej instancji brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia. Nie dotyczy natomiast – jak uznały sądy orzekające w sprawie skarżącego – postępowania międzyinstancyjnego. Uzasadniając zarzut niezgodności takiego rozwiązania z art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący powołuje między innymi tezy z orzecznictwa Trybunału wskazujące na to, że bezstronność sędziego wymaga, aby w składzie sądu nie zasiadał sędzia, który uczestniczył we wcześniejszej fazie postępowania i mógł nabrać przekonania co do oceny dowodów i okoliczności faktycznych będących przedmiotem oceny w danym postępowaniu (zob. wyrok TK z 20 lipca 2004 r., SK 19/02, OTK ZU nr 7/A/2004, poz. 67). Wskazuje także, że sędzia może być uznany za nieobiektywnego w sytuacji, gdy sam rozstrzyga wniosek o przywrócenie terminu, od którego przywrócenia zależy możliwość zaskarżenia wydanego przez niego orzeczenia. Argumentacja ta nie zasługuje jednak na uwzględnienie.

Po pierwsze, rozstrzygając o przywróceniu terminu do dokonania określonej czynności procesowej (w tym wypadku złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku), sędzia nie orzeka ponownie o okolicznościach, które były przedmiotem wydanego przez niego wyroku, a jedynie ocenia, czy zaistniały przesłanki określone w art. 168 § 1 k.p.c. Ustala, czy miało miejsce uchybienie terminowi dokonania czynności procesowej i czy było one niezawinione przez stronę wnoszącą o przywrócenie terminu. W wypadku wniesienia o uzasadnienie wyroku kończącego postępowanie w pierwszej instancji dokonuje więc oceny okoliczności faktycznych zaistniałych już po wydaniu orzeczenia merytorycznego w danej sprawie.

Po drugie zaś – jak słusznie zauważył sąd apelacyjny orzekający w sprawie skarżącego – rozstrzygnięcie o odmowie przywrócenia terminu do wniesienia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku sądu pierwszej instancji, wydane przez sędziego tego sądu, nie jest ostateczne i podlega zaskarżeniu. Oznacza to, że nawet w sytuacji, w której o przywróceniu terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie orzeczenia orzekał ten sam sędzia, który wydał orzeczenie merytoryczne w sprawie, prawidłowość dokonanych przez niego ustaleń podlega ocenie sądu drugiej instancji, tak jak miało to miejsce w sprawie skarżącego. Uzyskanie uzasadnienia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji – i możliwość jego zaskarżenia – nie zależy więc wyłącznie od rozstrzygnięcia sędziego sądu pierwszej instancji – jak sugeruje skarżący – ale także od wyniku kontroli tego rozstrzygnięcia dokonywanej przez sąd drugiej instancji. Trybunał podziela pogląd wyrażony w postanowieniu Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 16 kwietnia 2012 r., zgodnie z którym rozwiązanie takie w wystarczający sposób gwarantuje prawa skarżącego wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji, a sformułowane w skardze konstytucyjnej zarzuty naruszenia tego przepisu są oczywiście bezzasadne.

3. Jednocześnie Trybunał zauważa, że pogląd o braku podstaw do wyłączenia sędziego, który brał udział w wydaniu orzeczenia w danej instancji, od orzekania w postępowaniu międzyinstancyjnym jest utrwalony zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego (np. postanowienia Sądu Najwyższego z 3 października 2001 r., sygn. akt V CZ 162/01, Lex nr 53082 oraz 22 kwietnia 2002 r., sygn. akt I PZ 21/02, OSNP z 2004 r., nr 6, poz. 103), jak i – w odniesieniu do postępowania sądowoadministracyjnego – w orzecznictwie Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 maja 2005 r., sygn. akt I OPS 3/05, ONSAiWSA z 2005 r., nr 6, poz. 110). Oba sądy przyjmują, że skoro przedmiotem orzekania w postępowaniu międzyinstancyjnym nie jest prawidłowość wydanego orzeczenia, a co najwyżej kontrola spełnienia wymogów formalnych wniesionego od niego środka zaskarżenia, czy – jak w niniejszej sprawie – spełnienie przesłanek przywrócenia terminu do dokonania czynności procesowej, to nie ma powodów do uznania, że brak wyłączenia sędziego, który wydał orzeczenie w danej sprawie, może rodzić wątpliwości co do jego bezstronności.

4. Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.