W skardze konstytucyjnej z 13 września 2011 r. Spółdzielnia Mieszkaniowa „Wola” w Warszawie (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 223, poz. 1779; dalej: ustawa z 2009 r.) z art. 2, art. 21 oraz art. 64 Konstytucji.

Skargę konstytucyjną wniesiono w związku z następującą sprawą. Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny wyrokiem z 22 czerwca 2011 r. (sygn. akt VI ACa 145/11) oddalił apelację skarżącej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – XXV Wydział Cywilny z 29 października 2010 r. (sygn. akt XXV C 914/10), który zobowiązywał skarżącą do złożenia oświadczenia woli w sprawie nieodpłatnego przeniesienia na rzecz jednego ze swoich członków własności wskazanego w tym orzeczeniu lokalu użytkowego. Niezależnie od powyższego skarżąca wskazała, że postanowieniem z 29 czerwca 2011 r. (sygn. akt I CSK 781/10) Sąd Najwyższy – Izba Cywilna odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z 5 sierpnia 2010 r. (sygn. akt VI ACa 108/10), oddalającego apelację skarżącej od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie – XXV Wydział Cywilny z 13 listopada 2009 r. (sygn. akt XXV C 1024/10), zobowiązującego skarżącą do złożenia oświadczenia woli w sprawie nieodpłatnego przeniesienia na rzecz jednego ze swoich członków własności wskazanego w tym orzeczeniu lokalu.

W ocenie skarżącej zakwestionowany art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. narusza zasadę poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji) w związku z zasadami: ochrony własności (art. 21 ust. 1 Konstytucji) oraz dopuszczalności wywłaszczenia jedynie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2 Konstytucji), a także w związku z zasadami wyrażającymi: prawo każdego do własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 1 Konstytucji), równą dla wszystkich ochronę prawną własności i innych praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji), jak również dopuszczalność ograniczenia własności tylko ustawą i tylko w zakresie, w jakim taka regulacja nie narusza istoty prawa własności (art. 64 ust. 3 Konstytucji).

Zarządzeniem sędziego TK z 5 marca 2012 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: dokładne wskazanie sposobu naruszenia przysługujących jej praw i wolności wywodzonych z art. 21 oraz art. 64 Konstytucji przez zaskarżony art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r.; doręczenie statutu skarżącej; wykazanie, że Zarząd skarżącej jest legitymowany do wystąpienia – w jej imieniu – ze skargą konstytucyjną; a także doręczenie uchwały upoważnionego statutowego organu skarżącej w sprawie wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego ze skargą konstytucyjną.

W piśmie uzupełniającym wskazane braki formalne skarżąca przytoczyła treść art. 2, art. 21 oraz art. 64 Konstytucji. Wskazała także, że „zastosowanie kwestionowanej normy prawnej stanęło w ewidentnej sprzeczności” z art. 21 ustawy zasadniczej, gdyż „w wyniku zastosowania zakwestionowanej normy Spółdzielnia utraciła własność części budynku i prawo wieczystego użytkowania części gruntu”, a „utrata w żaden sposób nie została przez Państwo Polskie zrekompensowana”. W ocenie skarżącej „kwestionowana norma prawna doprowadziła do przesunięcia majątkowego własności oraz prawa wieczystego użytkowania gruntu z majątku Spółdzielni, jako korporacyjnej osoby prawnej do indywidualnego majątku osób prywatnych. Owo przesunięcie majątkowe nie nastąpiło na zasadzie zgodnej woli tych podmiotów, lecz przymusu państwowego, co oznacza wprost, że własność i inne prawa majątkowe przysługujące Spółdzielni są nie tyle chronione słabiej, niż prawa przysługujące innym podmiotom, lecz wręcz dyskryminowane i odbierane”. Ponadto, zdaniem skarżącej, art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. wprowadził do porządku prawnego normę tożsamą z tą, którą Trybunał Konstytucyjny uznał uprzednio za niekonstytucyjną (wyrok z 17 grudnia 2008 r., P 16/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 181). Skarżąca nadesłała również swój statut, a także kopię uchwały nr 109/2011 Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej „Wola” z 29 lipca 2011 r. w sprawie skargi do Trybunału Konstytucyjnego, w której jako podstawę prawną do wystąpienia ze skargą konstytucyjną wskazano § 83 statutu skarżącej.

Zarządzeniem z 4 lipca 2012 r. Prezes Trybunału Konstytucyjnego wyłączył ze skargi konstytucyjnej wpisanej do repertorium pod sygnaturą Ts 271/11 skargę konstytucyjną w sprawie badania zgodności art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. z art. 2, art. 21 oraz art. 64 Konstytucji – w zakresie, w jakim wskazanym przez skarżącą orzeczeniem w rozumieniu art. 47 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) jest postanowienie Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2011 r. (sygn. akt I CSK 781/10). Wyłączoną skargę konstytucyjną wpisano do repertorium pod sygnaturą Ts 157/12. Podlega ona zatem odrębnemu rozpoznaniu we wstępnej kontroli przez Trybunał Konstytucyjny.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.

W skardze konstytucyjnej zakwestionowano art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. Przepis ten przewiduje, że spółdzielnia jest obowiązana, po spełnieniu warunków, o których mowa w art. 12 ust. 1, art. 1714 ust. 1 i art. 1715 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. 119, poz. 116, ze zm.; dalej: u.s.m.), o której mowa w art. 1 w brzmieniu dotychczasowym, do zawarcia umowy przeniesienia własności lokalu w terminie do 30 czerwca 2010 r. w przypadku wniosków złożonych: (pkt 1) przed dniem 31 lipca 2007 r., o których mowa w art. 111, art. 12, art. 1714, art. 1715, art. 39, art. 48 i art. 481 u.s.m. – w brzmieniu obowiązującym przed tym dniem, oraz (pkt 2) od dnia 31 lipca 2007 r. do dnia 29 grudnia 2009 r., o których mowa w art. 12, art. 1714 i art. 1715 u.s.m.

Jedną z przesłanek dopuszczalności skargi konstytucyjnej jest zaskarżenie przepisu, który był podstawą ostatecznego orzeczenia w sprawie (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarżąca w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej wyjaśniła, że ostatecznym orzeczeniem o jej prawach i wolnościach jest postanowienie Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2011 r. (sygn. akt I CSK 781/10), doręczone jej 18 lipca 2011 r. Określenie to wiąże Trybunał Konstytucyjny, ponieważ wyłącznie do skarżącej należy wskazanie ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, w związku z którą wnosi skargę konstytucyjną (por. art. 46 ust. 1 i art. 47 ustawy TK). Jednak Sąd Najwyższy wydał rozstrzygnięcie w sprawie skarżącej, opierając się na art. 3989 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), stosowanym a contrario, nie stosował zaś zakwestionowanego art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. W uzasadnieniu postanowienia z 29 czerwca 2011 r. Sąd Najwyższy wskazał bowiem, że zaprezentowane w skardze kasacyjnej zagadnienie prawne nie zostało odpowiednio skonkretyzowane, a skarżąca „nie pokusiła się nawet o powołanie przepisu prawa, na tle którego zagadnienie to powstało, ani nawet nie podjęła próby powiązania tego zagadnienia z okolicznościami faktycznymi i prawnymi sprawy”.

Zatem ani zakwestionowany art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r., ani też przepisy u.s.m., do których odsyła zaskarżony przepis, nie były stosowane w postępowaniu przed Sądem Najwyższym. Trybunał odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na niespełnienie przesłanki formalnej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu.

Objęty skargą konstytucyjną art. 4 ust. 1 ustawy z 2009 r. był natomiast podstawą wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z 5 sierpnia 2010 r. (sygn. akt VI ACa 108/10). Jednak trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej w związku z tym wyrokiem, określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, rozpoczął bieg następnego dnia po doręczeniu skarżącej wskazanego orzeczenia.

Skoro skarżąca otrzymała rozstrzygnięcie sądu II instancji 27 sierpnia 2010 r., termin ten upłynął 27 listopada 2010 r. Skargę konstytucyjną wniesiono zaś dopiero 13 września 2011 r. Trybunał przypomina, że na rozpoczęcie, bieg i upływ tego terminu nie wpływa w żaden sposób wniesienie skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego (zob. np. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60 oraz 14 stycznia 2009 r., Ts 260/08, OTK ZU nr 3/B/2009, poz. 209). Skarga kasacyjna w sprawach cywilnych (jak i kasacja w sprawach karnych) jest bowiem środkiem nadzwyczajnym, pozainstancyjnym i subsydiarnym. Świadczy o tym już sama systematyka k.p.c.: umiejscowienie działu Va („Skarga kasacyjna”) za działem V („Środki odwoławcze”). Termin do wniesienia skargi konstytucyjnej oblicza się od daty doręczenia prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji bez względu na to, czy skarżący złożył skargę kasacyjną (kasację), czy też zrezygnował z jej wniesienia. Niewniesienie skargi kasacyjnej (kasacji) od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji nie stanowi „niewyczerpania drogi prawnej (por. postanowienie TK z 16 maja 2007 r., Ts 99/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 119; Z. Czeszejko-Sochacki, Skarga konstytucyjna w prawie polskim, „Przegląd Sejmowy” 1998, nr 1, s. 45; Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 165).

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.