1. Rzecznik Praw Obywatelskich wnioskiem z 5 czerwca 2006 r. zakwestionował zgodność art. 261 § 4 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; dalej: ordynacja podatkowa) w zakresie, w jakim przewiduje trzydziestodniowy termin do wniesienia powództwa do sądu powszechnego, z art. 32 ust. 1 i art. 64 ust. 2 Konstytucji.

W ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich, przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie zamyka drogę dochodzenia roszczenia o odszkodowanie na drodze sądowej po bezskutecznym upływie trzydziestodniowego terminu zawitego do wniesienia powództwa i żądania naprawienia szkody powstałej wskutek wadliwego działania organów administracji publicznej.

Przepis ten ogranicza zatem realizację praw zagwarantowanych w Konstytucji, a zwłaszcza w art. 77 ust. 1 Konstytucji, który stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Wprowadzone przez ustawodawcę ograniczenie czasowe, zdaniem RPO, jest nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą równości oraz zasadą równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych. Prowadzi bowiem do niedopuszczalnego zróżnicowania sytuacji prawnej poszkodowanych w zakresie prawa do naprawienia szkody, w zależności od tego, czy chodzi o szkodę wyrządzoną działaniami organów podatkowych, za którą ponoszą one odpowiedzialność, czy też o szkodę powstałą z winy innej strony postępowania podatkowego. W ocenie RPO niewątpliwie w uprzywilejowanej sytuacji są poszkodowani, jeżeli winę za powstanie okoliczności stanowiącej przesłankę uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania lub stwierdzenia nieważności decyzji ponosi inna strona postępowania. Zgodnie bowiem z art. 260 § 3 ordynacji podatkowej – stronie, która poniosła szkodę, służy roszczenie o odszkodowanie od strony winnej powstania tej okoliczności. Wówczas może być ono dochodzone przed sądem powszechnym (art. 260 § 3 zdanie 2 ordynacji podatkowej) i nie podlega takiemu ograniczeniu czasowemu, jak w wypadku, gdy odpowiedzialność za powstanie szkody ponosi organ podatkowy.

RPO podkreślił, że zasada równości wobec prawa nakazuje identyczne traktowanie wszystkich adresatów norm znajdujących się w takiej samej lub podobnej sytuacji prawnie relewantnej. Sytuacja taka powinna być określana ze względu na wspólną cechę charakteryzującą, tj. fakt poniesienia szkody na skutek wydania decyzji, uchylonej następnie w wyniku wznowienia postępowania lub w stosunku do której stwierdzono nieważność. Brak jest natomiast uzasadnienia dla odmiennego, dyskryminacyjnego traktowania poszkodowanych w zależności od tego, kto ponosi odpowiedzialność za tę szkodę.

Regulacja taka powoduje obniżenie ogólnych standardów ochrony praw majątkowych poszkodowanych działaniami organów podatkowych. W konsekwencji zaś prowadzi do naruszenia zasady równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych (art. 64 ust. 2 Konstytucji).

Rzecznik Praw Obywatelskich nie znalazł żadnych racjonalnych argumentów, uzasadniających wprowadzenie tak daleko idącej w skutkach odmienności reżimów odpowiedzialności odszkodowawczej. Choć zasada ta może podlegać ograniczeniu na podstawie art. 31 ust. 3 Konstytucji, jeżeli jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia lub moralności publicznej albo wolności i praw innych osób, to, w ocenie RPO, w omawianym wypadku nie została spełniona żadna z wymienionych przesłanek.

2. Marszałek Sejmu RP pismem z 2 stycznia 2007 r. wniósł o umorzenie postępowania w sprawie, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Powołując się na wejście w życie 1 stycznia 2007 r. ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1590), która uchyliła zaskarżony art. 261 § 4 ordynacji podatkowej, stwierdził, że „zarzuty RPO podnoszone w odniesieniu do tego przepisu stają się bezzasadne”.

W ocenie Sejmu RP nie zachodzą również przesłanki z art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, których wystąpienie nakazywałoby wydanie orzeczenia ze względu na konieczność ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

3. Pismem z 18 grudnia 2006 r. Rzecznik Praw Obywatelskich cofnął wniosek na podstawie art. 31 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i wniósł o umorzenie postępowania w sprawie.

Wraz z wejściem w życie 1 stycznia 2007 r. ustawy z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 217, poz. 1590) został uchylony kwestionowany we wniosku RPO art. 261 § 4 ordynacji podatkowej.

Zgodnie z art. 1 pkt 23 tej ustawy dotychczasowy art. 260 ordynacji podatkowej otrzymał brzmienie: „Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy prawa cywilnego”. Natomiast art. 1 pkt 24 uchylono cały art. 261 ordynacji podatkowej.

Nadto RPO wskazał, że w art. 5 ustawy nowelizującej ustawodawca uregulował również skutki derogowania zaskarżonego przepisu. Zgodnie z jego brzmieniem – sprawy odszkodowań wszczęte i niezakończone przez organy podatkowe oraz przez organy kontroli skarbowej przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy podlegają umorzeniu (art. 5 ust. 1). Tym samym otwarta została droga postępowania przed sądem powszechnym w wypadkach, w których nie upłynął jeszcze termin przedawnienia roszczenia zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Poszkodowani nie ponoszą również skutków związanych z upływem terminów związanych z czasem trwania wszczętych postępowań, gdyż nie wlicza się ich do biegu okresu przedawnienia.

W związku z powyższym Rzecznik Praw Obywatelskich uznał, iż w kwestionowanym przez niego zakresie został przywrócony stan zgodności z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) wnioskodawca może do rozpoczęcia rozprawy wycofać wniosek, pytanie prawne albo skargę.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym opiera się na zasadzie dyspozycyjności, a jednym z jej przejawów jest możliwość cofnięcia wniosku, leżąca w sferze swobodnego uznania wnioskodawcy (por. np. postanowienie TK z 12 grudnia 2005 r., sygn. K. 49/05, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 142).

Cofnięcie wniosku przez Rzecznika Praw Obywatelskich jest zatem wiążące dla Trybunału Konstytucyjnego i wyklucza dalsze postępowanie w sprawie badania zgodności zaskarżonego art. 261 § 4 ordynacji podatkowej, w zakresie, w jakim przewiduje trzydziestodniowy termin do wniesienia powództwa do sądu powszechnego – ze wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. Skutkiem cofnięcia wniosku jest zaś konieczność umorzenia postępowania stosownie do art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.