W skardze konstytucyjnej z 12 listopada 2011 r. Andrzej W. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 3989 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarga została wniesiona w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z 27 maja 2011 r., sygn. akt V CSK 431/10, Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, gdyż w sprawie nie występowało istotne zagadnienie prawne, ponieważ wskazany przez skarżącego art. 4171 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93, ze zm.) był już przedmiotem wykładni w orzecznictwie Sądu Najwyższego.

W ocenie skarżącego niekonstytucyjność art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c. polega na tym, że „nie ma żadnych racjonalnych podstaw do uzależniania przyjęcia lub nie do rozpoznania kasacji od istnienia bardzo nieostrego, uznaniowego zagadnienia istotnego lub nowego”, co zamyka skarżącemu drogę do dochodzenia naruszonych wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji). Dodatkowo skarżący uważa, że zakwestionowany przepis jest niezgodny z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i niedyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji), ponieważ „jest jaskrawym przykładem jak moża ustanowić przysłowiowe sito i eliminować możliwość dochodzenia swoich praw przed sądem, pod zarzutem braku istotności”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji, skargą konstytucyjną inicjowana jest procedura zbadania zgodności z Konstytucją przepisów stanowiących podstawę ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego. Przedmiot skargi konstytucyjnej determinuje wymogi formalne, których spełnienie jest konieczne do stwierdzenia jej dopuszczalności.

Zgodnie z zaskarżonym art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne.

Chociaż zakwestionowany przepis nie był badany w postępowaniu merytorycznym przed Trybunałem Konstytucyjnym, dla oceny zarzutów skarżącego zawartych w rozpoznawanej skardze ma znaczenie orzecznictwo konstytucyjne dotyczące instytucji skargi kasacyjnej i przedsądu.

Skarżący w badanej sprawie wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności z tym, że Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia jego skargi kasacyjnej do rozpoznania, mimo wynikającego z art. 77 ust. 2 Konstytucji zakazu zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Skarżący zrealizował swoje prawo do sądu (wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji) zarówno przed sądami powszechnymi, jak i przed Sądem Najwyższym, poprzez poznanie motywów odmowy przyjęcia jego skargi kasacyjnej do rozpoznania. Powództwo skarżącego rozpoznały sądy powszechne obu instancji, a zatem jego prawo sądu zostało zrealizowane, zaś droga sądowa nie była zamknięta. Skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem prawnym, zaś Sąd Najwyższy nie jest III instancją, w której automatycznie podlega rozpoznaniu każda sprawa rozstrzygnięta w dwóch instancjach przez sądy powszechne. Dodatkowo w uzasadnieniu postanowienia z 27 maja 2011 r., sygn. akt V CSK 431/10, Sąd Najwyższy wyjaśnił, dlaczego odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, a to umożliwiło skarżącemu poznanie motywów rozstrzygnięcia.

Tym samym zarzut naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Przepis art. 77 ust. 2 Konstytucji wprowadza bowiem domniemanie drogi sądowej i wyznacza, obok art. 31 ust. 3 Konstytucji, zakres dopuszczalnych ograniczeń prawa do sądu (wyrok z 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109). Oczywista bezzasadność zarzutu zamknięcia skarżącemu drogi do dochodzenia naruszonych wolności lub praw jest zatem podstawą, w oparciu o art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, odmowy nadania dalszego biegu skardze w zakresie dotyczącym zgodności art. 3989 § 1 pkt 1 k.p.c. z art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Niezależnie od powyższego, odnosząc się do powołanych przez skarżącego innych wzorców kontroli, Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że nie ma możliwości działania ex officio, co znaczy, że nie może samodzielnie poszukiwać argumentów uzasadniających niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji. Zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK to na skarżącym ciąży obowiązek sprecyzowania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa doznały naruszenia, jak również – co stanowi najważniejszy element skargi – wskazania sposobu ich naruszenia. Ponadto należyte wypełnienie obowiązku, o którym mowa w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, polega w odniesieniu do wzorców kontroli wynikających z art. 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji na ich powiązaniu z przepisami ustawy zasadniczej statuującymi konkretne prawa lub wolności.

W niniejszej sprawie skarżący ani nie powiązał art. 2 oraz art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji z innymi wzorcami kontroli, wyrażającymi jego prawa podmiotowe, ani nie uzasadnił w tym zakresie niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu, gdyż powołane argumenty dotyczą de facto art. 77 ust. 2 Konstytucji, nie zaś pozostałych powołanych wzorców kontroli.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że wynikające z art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego i sprawiedliwości społecznej mogą zostać wyjątkowo przyjęte za samoistny konstytucyjny wzorzec kontroli kwestionowanego przepisu, jednakże tylko gdy „skarżący wskaże wynikające z tych zasad konkretne prawa lub wolności mające postać normatywnych praw podmiotowych. Normatywne prawa podmiotowe muszą precyzyjnie określać zarówno ich adresata, jak i jego sytuację prawną powiązaną z możnością wyboru sposobu zachowania się” (postanowienia TK z: 6 marca 2001 r., Ts 199/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 107 oraz 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60).

Ponadto, ustalone orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje, że wyrażona w art. 32 ust. 1 Konstytucji zasada równości jest adresowana przede wszystkim do ustawodawcy i wyznacza sposób normowania poszczególnych dziedzin życia publicznego. Wprawdzie Trybunał Konstytucyjny dopuścił możliwość powołania się w skardze konstytucyjnej na jej naruszenie, ale tylko gdy zostanie wskazane konkretne podmiotowe prawo, wolność lub obowiązek o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada ta została naruszona, a sposób tego naruszenia określony (postanowienia TK z: 25 listopada 2008 r., Ts 104/07, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 35 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Nie budzi najmniejszej wątpliwości, że wskazane powyżej stanowisko Trybunału należy odnieść również do wynikającej z art. 32 ust. 2 Konstytucji zasady niedyskryminacji, bowiem wzorzec kontroli wynikający z art. 32 ust. 2 Konstytucji należy powiązać z konkretnym podmiotowym prawem, wolnością lub obowiązkiem o charakterze konstytucyjnym, w zakresie których zasada niedyskryminacji została naruszona. W świetle stanowiska wyrażonego w postanowieniu pełnego składu TK z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01, które zgodnie z dyspozycją art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK wiąże wszystkie składy orzekające Trybunału – art. 32 ust. 2 Konstytucji w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną „winien być (…) odnoszony do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Z przedstawionych wyżej powodów, na podstawie o art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.