W skardze konstytucyjnej z 29 listopada 2011 r. (data nadania) Dorota J. (dalej: skarżąca) wniosła o zbadanie zgodności: po
pierwsze, art. 738 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej:
k.p.c.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284, ze zm.; dalej: Konwencja) w zakresie,
w jakim przewiduje zwrot wniosku o udzielenie zabezpieczenia bez wzywania wnioskodawcy o jego uzupełnienie w razie stwierdzenia,
że wniosek ten nie odpowiada wymogom formalnym; po drugie, art. 394 § 1 w związku z art. 738 k.p.c. z art. 45 ust. 1, art.
77 ust. 2 w związku z art. 78 Konstytucji oraz art. 13 Konwencji w zakresie, w jakim nie przewiduje zażalenia na zarządzenie
o zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia.
Skarga konstytucyjna została sformułowana na tle następującej sprawy. 1 sierpnia 2011 r. skarżącej został doręczony przez
Sąd Okręgowy w Krakowie pozew o rozwód. 11 sierpnia 2011 r. skarżąca wniosła odpowiedź na pozew, do której dołączono wniosek
o udzielenie na czas trwania procesu zabezpieczenia roszczenia alimentacyjnego małoletniej córki stron. Zarządzeniem z 22
sierpnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Krakowie – XI Wydział Cywilny-Rodzinny (sygn. akt XI C 2258/11) zwrócił wniosek. Na zarządzenie
to skarżąca wniosła zażalenie, które w postanowieniu z 23 września 2011 r. Sąd Okręgowy w Krakowie – XI Wydział Cywilny-Rodzinny
(doręczonym 3 października 2011 r.) odrzucił.
W skardze podniesiono, że art. 738 k.p.c. narusza prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz art. 6 Konwencji,
a także zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Zwrot wniosku o udzielenie zabezpieczenia, który nie spełnia
wymogów formalnych określonych w art. 736 § 1 k.p.c. stanowi nieproporcjonalną, zdaniem skarżącej, reakcję sądu i jest przykładem
nadmiernego rygoryzmu. Rygoryzm ten prowadzi de facto do zamknięcia stronie drogi sądowej, szczególnie w przypadku, gdy wniosek o udzielenie zabezpieczenia sporządza strona niedziałająca
przez profesjonalnego pełnomocnika. Skarżąca przyznała, że „możliwe jest co prawda (…) ponowne złożenie wniosku o zabezpieczenie
już bez braków formalnych, niemniej jednak jest to utrudnione ponad miarę, skoro sąd nie wskazuje precyzyjnie, czego brak
uprzednio wniesionemu wnioskowi”. W opinii skarżącej zastosowanie ogólnej zasady dotyczącej usuwania braków formalnych pism
procesowych zgodnie z art. 130 k.p.c. odpowiadałoby zasadzie proporcjonalności wyrażonej w art. 31 ust. 3 Konstytucji i zapobiegałoby
sytuacji nadmiernej przewlekłości postępowania wynikającej ze zwrotu wniosku i konieczności złożenia go ponownie do sądu.
Art. 394 § 1 w związku z art. 738 k.p.c. zarzucono naruszenie zasady dostępu do drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych
wolności lub praw (art. 77 ust. 2 Konstytucji) i zasady dwuinstancyjności postępowania (art. 78 Konstytucji i art. 13 Konwencji),
a także prawa do uzyskania rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie (art. 45 ust. 1 Konstytucji). W skardze wskazano, że
z powodu niedopuszczalności zaskarżenia zarządzenia o zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia niemożliwa jest instancyjna
kontrola prawidłowości postępowania sądu I instancji, co może prowadzić do arbitralności decyzji. W opinii skarżącej zakwestionowane
unormowanie sprzyja sytuacjom, w których sąd zarządza zwrot wniosku o udzielenie zabezpieczenia, uchylając się od wynikającego
z art. 737 k.p.c. obowiązku rozpoznania wniosku niezwłocznie, nie później niż w terminie tygodnia od dnia jego wpłynięcia.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 9 stycznia 2012 r. skarżąca została wezwana do usunięcia braków formalnych
skargi konstytucyjnej, w szczególności przez po pierwsze, dokładne określenie sposobu naruszenia konstytucyjnych praw lub
wolności wyrażonych w art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji przez art. 738 k.p.c.; po drugie, dokładne określenie
sposobu naruszenia praw lub wolności wyrażonych w art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 w związku z art. 78 Konstytucji przez
art. 394 § 1 w związku z art. 738 k.p.c., po trzecie, doręczenie 5 kopii wszystkich orzeczeń wraz z uzasadnieniami zapadłych
w przedstawionej TK sprawie.
W piśmie z 25 stycznia 2012 r. skarżąca odniosła się do powyższego zarządzenia, zasadniczo powtarzając argumentację zawartą
w skardze konstytucyjnej. Ponadto skarżąca wskazała, że art. 738 narusza zasadę sprawiedliwości proceduralnej wynikającą z
art. 45 ust. 1 Konstytucji, w przypadku zwrotu wniosku o udzielenie zabezpieczenia strona nie ma bowiem możliwości zapoznania
się z motywami, jakimi kierował się sąd.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Skarga konstytucyjna stanowi kwalifikowany środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności, którego wniesienie uwarunkowane
zostało uprzednim spełnieniem szeregu przesłanek wynikających bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych
w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o
TK).
W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych
w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego,
na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego
obowiązkach określonych w Konstytucji. Skarżący musi wykazać zatem, że w wyniku wydania ostatecznego rozstrzygnięcia w jego
sprawie doszło do faktycznego i aktualnego naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw (por. W. Wróbel, Skarga konstytucyjna – problemy do rozwiązania, [w:] Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, red. M. Zubik, Warszawa 2006, s. 67). Jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 14 września 2009 r., SK 51/08
(OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 127): „Celem kryterium aktualności jest zapobieżenie rozszerzeniu skargi konstytucyjnej, polegającemu
na upodobnieniu jej do skargi powszechnej (actio popularis). Wymagane jest więc wykazanie, że naruszenie ma charakter aktualny, a nie potencjalny – konieczne jest istnienie aktualnego
interesu prawnego skarżącego w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi; niekorzystne oddziaływanie obwiązujących norm prawnych
na sytuację prawną skarżącego musi mieć charakter rzeczywisty i realny, ma trwać w chwili wnoszenia skargi (por. postanowienie
Trybunału Konstytucyjnego z 3 lipca 2007 r., SK 4/07, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 83; podobnie: Z. Czeszejko-Sochacki, Formy naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw, [w:] Skarga konstytucyjna, red. J. Trzciński, Warszawa 2000, s. 79-81)”.
W niniejszej sprawie Trybunał Konstytucyjny uznaje, że naruszenie, o którym mówi skarżąca, nie ma charakteru aktualnego. Skarżąca
upatruje naruszenia swoich konstytucyjnych praw w zwrocie wniosku o udzielenie zabezpieczenia niespełniającego wymogów formalnych
określonych w art. 736 § 1 k.p.c. oraz w braku możliwości zaskarżenia zarządzenia o zwrocie. Skarżąca nie kwestionuje natomiast
faktu, że w każdej chwili może złożyć ponowny wniosek. Aktualność naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności znaczy, że
skarżący musi mieć interes prawny w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi, tymczasem w sprawie skarżącej istnienie tego interesu
nie zostało wykazane. Sytuacja, z którą skarżąca łączy naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności może bowiem zostać
zmieniona w wyniku wniesienia ponownego wniosku o udzielenie zabezpieczenia niezawierającego braków formalnych. Oznacza to,
że w niniejszej sprawie stan potencjalnego naruszenia praw może zostać usunięty przez zastosowanie środków prawnych, które
nie mają charakteru nadzwyczajnego. Wyklucza to tym samym przekazanie skargi do merytorycznego rozpoznania i stanowi o konieczności
odmowy nadania skardze dalszego biegu. Jedynie na marginesie Trybunał wskazuje również, że ze skargi konstytucyjnej wynika,
iż w sprawie skarżącej wniosek o udzielenie zabezpieczenia wniósł profesjonalny pełnomocnik, co oznacza, że z uwagi na konkretny
charakter kontroli dokonywanej w trybie skarg konstytucyjnych i konieczność istnienia aktualności naruszenia, argument skarżącej
dotyczący nadmiernego rygoryzmu w odniesieniu do stron wnoszących wniosek osobiście, a nie przez profesjonalnego pełnomocnika
nie może zostać wzięty pod uwagę przez Trybunał.
Odnosząc się do uczynienie w badanej skardze konstytucyjnej wzorcami kontroli postanowień Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności Trybunał przypomina, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nie uzasadnia przyjęcia norm prawa międzynarodowego
– w tym również Konwencji – jako podstawy kontroli aktu normatywnego w trybie skargi konstytucyjnej. Art. 79 ust. 1 ustawy
zasadniczej jednoznacznie mówi o „konstytucyjnych prawach i wolnościach” oraz wnoszeniu skargi w sprawie „zgodności z konstytucją”.
Podstawą skargi konstytucyjnej musi być zatem zarzut naruszenia tych praw i wolności, które określa Konstytucja, nawet wówczas,
gdy są one chronione także aktami prawa międzynarodowego (por. postanowienia TK z: 18 kwietnia 2000 r., SK 2/99, OTK ZU nr
3/2000, poz. 92 i 31 maja 2005 r., SK 59/03, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 61 oraz wyroki TK z: 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, OTK
ZU nr 5/1999, poz. 96; 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144 i 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004,
poz. 2).
W tym stanie rzeczy należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.