1. W skardze konstytucyjnej VVQFDE Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej z siedzibą w Malborku (dalej: skarżąca), sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 listopada 2011 r. (data nadania), zarzucono niezgodność art. 98 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 60, poz. 535, ze zm.; dalej: p.u.n.) – w zakresie, w jakim wyłącza kontrolę postanowienia sędziego-komisarza w przedmiocie wypowiedzenia umowy wzajemnej – z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 45, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 78 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z wydaniem przez sędziego-komisarza w Sądzie Rejonowym Gdańsk-Północ w Gdańsku – VI Wydział Gospodarczy postanowienia z 22 lipca 2011 r. (sygn. akt VI GUp 6/10), w którym, na wniosek syndyka masy upadłości skarżącej, na podstawie art. 98 w związku z art. 206 ust. 1 pkt 1 i art. 213 p.u.n. zezwolono syndykowi na odstąpienie od umów dzierżawy oraz użytkowania.

3. W ocenie skarżącej zakwestionowany przepis narusza prawo do sądu, a także zasady ochrony praw majątkowych, proporcjonalności i demokratycznego państwa prawnego, ponieważ (w związku z wyraźną dyspozycją art. 222 ust. 1 p.u.n.) wyklucza możliwość wniesienia środka odwoławczego od postanowienia sędziego-komisarza w przedmiocie wypowiedzenia umowy wzajemnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w analizowanej sprawie zaskarżony przepis stanowił podstawę wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącej, wskazanych przez nią w skardze konstytucyjnej.

2. Zaskarżony art. 98 p.u.n. stanowi, że: jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości zobowiązania z umowy wzajemnej nie zostały wykonane w całości lub w części, syndyk może wykonać zobowiązanie upadłego i zażądać od drugiej strony spełnienia świadczenia wzajemnego lub od umowy odstąpić (ust. 1); na żądanie drugiej strony złożone w formie pisemnej z datą pewną, syndyk w terminie trzech miesięcy oświadczy na piśmie, czy od umowy odstępuje, czy też żąda jej wykonania (ust. 2 zdanie pierwsze); niezłożenie w tym terminie oświadczenia przez syndyka uważa się za odstąpienie od umowy (ust. 2 zdanie drugie); druga strona, która ma obowiązek spełnić świadczenie wcześniej, może wstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, do czasu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wzajemnego (ust. 3 zdanie pierwsze); prawo to drugiej stronie nie przysługuje, jeżeli w czasie zawarcia umowy wiedziała lub wiedzieć powinna o istnieniu podstaw do ogłoszenia upadłości (ust. 3 zdanie drugie).

2.1. Skarżąca wskazuje, że kwestionowany przepis wyłącza – w związku z dyspozycją art. 222 ust. 1 p.u.n. – możliwość wniesienia środka zaskarżenia od rozstrzygnięcia sędziego-komisarza w przedmiocie wypowiedzenia umowy wzajemnej. W rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie ma jednak okoliczność, że treść zaskarżonego art. 98 p.u.n. pozostaje bez związku z orzeczeniem zapadłym w sprawie skarżącej w zakresie podniesionych w skardze zarzutów dotyczących niezaskarżalności tego rozstrzygnięcia.

Orzeczeniem, które wskazuje skarżąca jako ostateczne rozstrzygnięcie o jej prawach i wolnościach jest postanowienie sędziegokomisarza w Sądzie Rejonowym Gdańsk-Północ w Gdańsku – VI Wydział Gospodarczy z 22 lipca 2011 r. (sygn. akt VI GUp 6/10), w którym, na wniosek syndyka masy upadłości skarżącej, na podstawie art. 98 w związku z art. 206 ust. 1 pkt 1 i art. 213 p.u.n. zezwolono syndykowi na odstąpienie od umów dzierżawy oraz użytkowania.

2.2. Skarżąca nie wnosiła żadnych środków odwoławczych, a zatem brak możliwości ich wniesienia wywodzi wyłącznie z treści zaskarżonego przepisu. Nawet jeżeli w opinii skarżącej zakwestionowana regulacja uniemożliwia jej wniesienie środka odwoławczego, to okoliczność ta wynika jedynie z brzmienia art. 98 p.u.n. (w powiązaniu z art. 222 ust. 1 p.u.n.) i nie jest poparta treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Oczywiste jest zatem, że podstawą orzeczenia (w zakresie niedopuszczalności drogi odwoławczej od postanowienia sędziegokomisarza) w sprawie skarżącej nie mógł być zaskarżony przepis. Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony praw i wolności konstytucyjnych, w zakresie wskazanym w art. 79 ust. 1 Konstytucji; wyłącza zatem kontrolę abstrakcyjną przepisów. Trybunał wskazywał już wielokrotnie, że przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ta regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego (por. np. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., Ts 163/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 265; 28 listopada 2000 r., Ts 140/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 94 oraz 28 marca 2001 r., Ts 13/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 113). Prowadzi to do jednoznacznego wniosku, że art. 98 p.u.n. nie mógł stanowić w sprawie skarżącej podstawy wydania orzeczenia, wskazanego jako ostateczne orzeczenie o jej prawach i wolnościach (w zakresie odnoszącym się do niedopuszczalności zaskarżenia postanowienia sędziegokomisarza).

2.3. Zgodnie z art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 2 ustawy o TK w związku z art. 79 ust. 1 Konstytucji powyższe przesądza jednoznacznie o niedopuszczalności nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK.

3. Odnośnie zaś do wniosku skarżącej o wydanie „postanowienia tymczasowego w przedmiocie wstrzymania wykonania postanowienia sędziego-komisarza z 22 lipca 2011 roku w sprawie VI GUp 6/10” Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niespełnienia przepisanego prawem wymogu dotyczącego postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym uniemożliwia zastosowanie w niniejszej sprawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK. Skoro bowiem skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony praw i wolności o charakterze subsydiarnym i nadzwyczajnym, to taki charakter nadany został tym bardziej postanowieniu tymczasowemu (argumentum a maiori ad minus). Dlatego też środek ten na etapie poprzedzającym merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy powinien być wykorzystywany jedynie wyjątkowo (por. postanowienia TK z 26 września 2001 r., SK 28/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 7 oraz 14 grudnia 2004 r., SK 26/04, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 50). Rozstrzygnięcie w sprawie wydania postanowienia tymczasowego jest rozstrzygnięciem formalnym, akcesoryjnym i o ograniczonym zasięgu czasowym. Określone ustawowo przesłanki wydania postanowienia tymczasowego, ze względu na wyjątkowy charakter tego środka prawnego, muszą być interpretowane ściśle.

Wobec powyższego należało nie uwzględnić wniosku o wydanie postanowienia tymczasowego.

Z tych powodów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.