W skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 12 października 2011 r., Kopalnie Piaskowca S. A. z siedzibą w Bolesławcu (dalej: skarżąca) zakwestionowała zgodność art. 535 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.), art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. – o podatku od towarów i usług (Dz. U. Nr 54, poz. 535, ze zm.) oraz art. 485 § 1 pkt 2 i art. 47912 § 1 z ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 32 i art. 64 ust. 1 Konstytucji.

Rozpatrywana skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. Sąd Okręgowy w Poznaniu – IX Wydział Gospodarczy nakazem z 1 października 2009 r. (sygn. akt IX GNc 688/09) zobowiązał pozwaną do zapłaty kwoty wynikającej z faktury VAT, wystawionej przez skarżącą na rzecz pozwanej, z tytułu sprzedaży wyrobów z piaskowca. Na skutek sprzeciwu złożonego przez pozwaną od powyższego nakazu zapłaty, wyrokiem z 17 grudnia 2009 r., Sąd Okręgowy w Poznaniu – IX Wydział Gospodarczy oddalił powództwo skarżącej (sygn. akt IX GC 647/00). Skarżąca wniosła apelację, która została oddalona przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w wyroku z 17 czerwca 2010 r. (sygn. akt I ACa 461/10). Z kolei Sąd Najwyższy postanowieniem z 11 maja 2011 r. (sygn. akt II CSK 647/10) odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Orzeczenie to zostało doręczone skarżącej 27 września 2011 r.

Postanowieniem z 22 lutego 2012 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Podstawą odmowy było stwierdzenie, że skarga została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego po upływie trzymiesięcznego terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Skarżąca, zakładając mylnie, że ostatecznym rozstrzygnięciem w jej sprawie było postanowienie Sądu Najwyższego z 11 maja 2011 r., wskazała jako początek biegu terminu skierowania do Trybunału Konstytucyjnego skargi konstytucyjnej dzień, w którym doręczono wskazane wyżej orzeczenie, tzn. 27 września 2011 r. Jednocześnie wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydziału Cywilnego z 17 czerwca 2010 r. (sygn. I ACa 461/10) został doręczony pełnomocnikowi skarżącej 17 lipca 2010 r. (co Trybunał ustalił z urzędu) i od daty jego doręczenia rozpoczął się bieg trzymiesięcznego terminu skierowania do Trybunału skargi konstytucyjnej. W konsekwencji termin wniesienia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie ostatecznie upłynął 17 października 2010 r.

Okoliczność ta stanowiła samodzielną przesłankę odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy o TK).

Na powyższe postanowienie TK pełnomocnik skarżącej w ustawowym terminie wniósł zażalenie, zarzucając Trybunałowi, że dopuścił się naruszenia przepisów ustawy o TK. Zdaniem skarżącej niedopuszczalne jest kwestionowanie prawidłowości wniesienia skargi konstytucyjnej w ustawowym terminie trzech miesięcy od otrzymania orzeczenia Sądu Najwyższego, gdyż w niniejszej sprawie doręczenie prawomocnego wyroku Sądu Apelacyjnego nie wyczerpywało drogi prawnej.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 49 w zw. z art. 36 ust. 4 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Znaczy to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty postawione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.

Na wstępie należy podkreślić, że podstawą odmowy nadania skardze dalszego biegu było przekroczenie ustawowego terminu jej wniesienia. W świetle art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

Z analizy orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika jednoznacznie, że do wyczerpania drogi prawnej – w rozumieniu wskazanego powyżej przepisu – dochodzi w momencie uzyskania prawomocnego orzeczenia wydanego w rezultacie skorzystania z przysługujących skarżącemu zwyczajnych środków odwoławczych, przy spełnieniu wszystkich wymogów wynikających z danej procedury. Wniesienie innych środków zaskarżenia, tzw. nadzwyczajnych środków (np. skarga kasacyjna w sprawach cywilnych, kasacja w sprawach karnych, skarga o wznowienie postępowania czy też skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego rozstrzygnięcia), wykracza poza ramy „drogi prawnej”, o której mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK (zob. postanowienia TK z: 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55; 15 lutego 2007 r. i 16 maja 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129 i 130; 13 lutego 2007 r., Ts 162/06; OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 15; 4 października 2007 r., Ts 47/07, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 67; 27 listopada 2007 r., Ts 107/07, OTK ZU nr 1/B/2008, poz. 39; 27 listopada 2007 r., Ts 284/06, OTK ZU nr 2/B/2008, poz. 60). Zaznaczyć należy także, że przyjęcie odmiennego stanowiska, a zatem wprowadzenie wymogu wykorzystania wszystkich środków odwoławczych przed wniesieniem skargi konstytucyjnej, w tym nadzwyczajnych środków zaskarżenia, doprowadziłoby do przedłużania stanu naruszenia konstytucyjnego prawa lub konstytucyjnej wolności na czas nieokreślony. W tym zakresie podział na zwyczajne i nadzwyczajne środki zaskarżenia, i uzależnienie wystąpienia ze skargą wyłącznie od uprzedniego skorzystania przez skarżącego z pierwszej z wymienionych kategorii środków odwoławczych nie tylko nie koliduje z istotą skargi konstytucyjnej, lecz także służy realizacji funkcji, jakie ma ona do spełnienia (por. postanowienie TK z 12 maja 2010 r., Ts 53/10, OTK ZU nr 5/B/2010, poz. 393).

Jedynie na marginesie Trybunał przypomina, że wskazana wyżej utrwalona linia orzecznicza dotycząca wykładni art. 46 ust. 1 ustawy o TK w zakresie procedury cywilnej jest konsekwencją zmiany charakteru skargi kasacyjnej w postępowaniu cywilnym, która nastąpiła w rezultacie wejścia w życie ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98; dalej: nowelizacja). W szczególności nowelizacja ta zmieniła sposób rozumienia wymogu wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym oraz sposób liczenia terminu złożenia skargi konstytucyjnej. W poprzednim stanie prawnym, jeżeli w danej sprawie kasacja była niedopuszczalna ze względu na wystąpienie którejś z przesłanek wymienionych w art. 3921 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), Trybunał przyjmował, że dla wyczerpania drogi prawnej wystarczające jest złożenie apelacji (zażalenia), a ostatecznym rozstrzygnięciem, w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK, od którego biegnie termin na złożenie skargi konstytucyjnej, jest orzeczenie sądu II instancji. Natomiast, jeżeli w sprawie nie występowała żadna z przesłanek wymienionych w art. 3921 k.p.c., złożenie kasacji było konieczne dla wyczerpania drogi prawnej. Po wejściu w życie nowelizacji postępowanie cywilne nie jest już postępowaniem trójinstancyjnym, a charakter skargi kasacyjnej stał się zbliżony do kasacji w postępowaniu karnym. Skoro więc orzeczenie sądu drugiej instancji jest prawomocne, a skarga kasacyjna ma charakter nadzwyczajnego środka zaskarżenia, to dla wyczerpania drogi prawnej w postępowaniu cywilnym wystarczające jest złożenie apelacji (zażalenia). Tym samym skarga kasacyjna jako środek nadzwyczajny nie wchodzi w zakres pojęcia wyczerpania drogi prawnej. W konsekwencji nowelizacja spowodowała również modyfikację sposobu liczenia trzymiesięcznego terminu na złożenie skargi konstytucyjnej. Wyczerpanie drogi prawnej oznacza uzyskanie orzeczenia sądu II instancji, które stanowi ostateczne rozstrzygnięcie w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Od daty doręczenia tego orzeczenia rozpoczyna się bieg trzymiesięcznego terminu złożenia skargi konstytucyjnej. Ewentualne złożenie skargi kasacyjnej (równoczesne, wcześniejsze lub późniejsze) nie ma znaczenia dla biegu tego terminu (por. postanowienia TK z 25 lipca 2006 r., Ts 143/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 55 i z dnia 15 lutego 2007 r., Ts 144/06, OTK ZU nr 3/B/2007, poz. 129).

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 7 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia.