1. W skardze konstytucyjnej z 8 lipca 2011 r., wniesionej osobiście 11 lipca 2011 r., Cezary P. (dalej: skarżący) zarzucił,
że art. 840 § 1 pkt 2 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.;
dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 2, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Skarżący wniósł również o wydanie postanowień tymczasowych w sprawie zawieszenia postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez
komornika przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie (sygn. akt KM 620/11, KM 672/08 oraz KM 2321/11).
2. Postanowieniem z 9 grudnia 2011 r. (doręczonym 22 grudnia 2011 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu
skardze konstytucyjnej. Zdaniem Trybunału skarżący nie uprawdopodobnił, aby zarzucana w skardze niedookreśloność przepisu
naruszała jego prawa i wolności wskazane w petitum tego środka procesowego. Trybunał podkreślił, że na straży stosowania zwrotów niedookreślonych stoją odpowiednie gwarancje
proceduralne, np. jawność postępowania i obowiązek uzasadnienia orzeczenia, które ograniczają swobodę sądu posługiwania się
takimi pojęciami. Trybunał zwrócił uwagę, że w sprawie skarżącego takie gwarancje znalazły zastosowanie, a zarzuty skargi
w znacznej mierze koncentrują się na problemie zastosowania zakwestionowanego przepisu in concreto.
3. Zażaleniem z 28 grudnia 2011 r. skarżący zaskarżył postanowienie w całości, wniósł o jego uchylenie i rozpoznanie skargi
na rozprawie. Zarzucił, że wbrew przyjętemu w postanowieniu stanowisku Trybunału art. 2, jak również art. 31 ust. 3 Konstytucji
mogą stanowić samodzielne wzorce w postępowaniu skargowym. Natomiast jawność i uzasadnienie orzeczenia nie gwarantują rzetelności
rozstrzygnięcia sprawy, gdyż „w sposób znikomy eliminują możliwość prezentowania »złej woli« przez sędziowskie składy orzekające”.
Zdaniem skarżącego Trybunał „nie wykazał”, aby gwarancje proceduralne służące określeniu przesłanek, jakie legły u podstaw
zastosowanej w sprawie skarżącego normy prawnej skonstruowanej przy użyciu pojęcia nieostrego, były wystarczające. Podniósł
również, że zakres „zdarzeń, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy”, jest ograniczony, a orzecznictwo sądowe, w tym Sądu
Najwyższego, nie definiuje ich katalogu. Wskazując na art. 3853 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.) jako na przykład właściwie
ukształtowanej normy określającej niedozwolone klauzule umowne, zarzucił, że w sytuacji, „gdy możliwe jest doprecyzowanie
poprzez np. enumerację”, niedookreśloność zakwestionowanego przepisu uzasadnia stwierdzenie jego niekonstytucyjności.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz.
643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego
o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu
niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6–7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności,
czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza
to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń
przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
2. Trybunał w niniejszym składzie stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty podniesione w zażaleniu
nie zasługują na uwzględnienie.
3. Zasadniczą przesłanką odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej było niewskazanie, w jaki sposób art. 840 § 1 pkt 2 zdanie drugie k.p.c. narusza prawa i wolności skarżącego, w szczególności prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
Trybunał podkreślił, że dla oceny zgodności z Konstytucją przepisów zawierających pojęcia niedookreślone istotnego znaczenia
nabierają ustanowione gwarancje procesowe, tj. jawność postępowania i rzetelne uzasadnienie.
3.1. Skarżący zarzucił, że w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. Trybunał „nie wykazał”, aby gwarancje te były wystarczające.
Zdaniem Trybunału w obecnym składzie, tak sformułowany zarzut opiera się na nieporozumieniu. Skarżący wydaje się bowiem zapominać,
że każdy obowiązujący akt prawny cechuje domniemanie jego zgodności z Konstytucją. Z domniemaniem tym związana jest zasada,
w myśl której ciężar dowodu spoczywa na tym, kto kwestionuje konstytucyjność aktu normatywnego (por. F. Siemieński, Pozycja ustrojowa i właściwość Trybunału Konstytucyjnego, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1985, nr 4, s. 108; zob. również wyrok TK z 10 września 2001 r., SK 8/00, OTK
ZU nr 7/2001, poz. 211). W postępowaniu przed Trybunałem zaininicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej, obalenie domniemania
zgodności z ustawą zasadniczą zakwestionowanej w skardze normy wymaga – w myśl przepisów ustawy o TK – po pierwsze, właściwego
sformułowania zarzutu niekonstytucyjności (art. 49 w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK); po drugie, uzasadnienia postawionego
zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 49 w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK); po trzecie, wskazania,
jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone (art. 49 w zw. z art. 47 ust.
1 pkt 2 ustawy o TK). Skarżący winien zatem przedstawić argumenty, które przemawiają za stwierdzeniem niezgodności zaskarżonych
norm prawnych z normami powołanymi jako podstawa kontroli (zob. wyrok TK z 9 listopada 2011 r., SK 10/08, OTK ZU nr 9/A/2010,
poz. 99). W postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. Trybunał przyjął, że skarżący nie przedstawił właściwych – w myśl art. 49 w
zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – argumentów. Trybunał nie był tym samym zobowiązany do wykazania zgodności z Konstytucją
zakwestionowanego przepisu, gdyż ta – co wskazano wyżej – wynika z domniemania.
4. Podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przyjętych w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. nie podważa
powołanie się przez skarżącego na art. 3853 k.c. jako na przykład właściwie ukształtowanej normy. Skarżący zarzuca, że w sytuacji, gdy możliwe jest określenie zamkniętego
katalogu „zdarzeń, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy”, sformułowane w skardze zarzuty uzasadniają niekonstytucyjność
zakwestionowanego art. 840 § 1 pkt 2 zdanie drugie k.p.c. Trybunał Konstytucyjny zwraca jednak uwagę, że wskazany w zażaleniu
art. 3853 k.c. zawiera jedynie przykładową, nie zaś – jak przyjął skarżący – enumeratywną listę klauzul, które należy w razie wątpliwości
uznać za niedozwolone (zob. W. Popiołek, Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do artykułów 1-449
10
, red. K. Pietrzykowski, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 1444). W istocie stanowi on jedynie wskazówkę interpretacyjną dla
organów stosujących prawo. Powyższa okoliczność dowodzi, z jednej strony, że niemożliwe jest ustanowienie zamkniętego katalogu
klauzul, zdarzeń etc., z drugiej zaś, że enumeratywne wskazanie „zdarzeń, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy”, prowadziłoby do zbytniej kazuistyki
ustawy procesowej.
5. Trybunał stwierdza również, że pozostałe zarzuty wskazane w zażaleniu, dotyczące naruszenia prawa do sprawiedliwego rozpoznania
sprawy, nie dostarczają żadnych merytorycznych argumentów, które podważyłyby zasadność przyjętych w postanowieniu ustaleń.
Dlatego Trybunał nie odnosi się do tych, które w rzeczywistości stanowią dokonaną przez skarżącego ocenę jakości orzecznictwa,
jak również prawidłowości i rzetelności uzasadniania przez sądy orzeczeń.
5.1. W tej sytuacji, Trybunał ogranicza się jedynie do zaakceptowania przyjętego w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. stanowiska
oraz przypomnienia, że w świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału, pojęcia ocenne (niedookreślone) są cechą charakterystyczną
wszystkich systemów prawnych. Występują w większości przepisów tworzących normy prawne. Zwroty te są co do zasady zgodne z
Konstytucją, jeśli ich stosowaniu przez sądy towarzyszą właściwe gwarancje proceduralne. Powyższe stanowisko zostało najdobitniej
wyrażone przez Trybunał w wyroku z 16 stycznia 2006 r., w sprawie o sygn. SK 30/05, w którym podkreślił, że uzasadnienie jest
„decydującym komponentem prawa do rzetelnego sądu jako konstytucyjnie chronionego prawa jednostki. Uzasadnienie sądowe pełni
następujące funkcje: wymusza samokontrolę sądu, który musi wykazać, że orzeczenie jest materialnie i formalnie prawidłowe
oraz odpowiada wymogom sprawiedliwości; dokumentuje argumenty przemawiające za przyjętym rozstrzygnięciem; jest podstawą kontroli
zewnętrznej przez organy wyższych instancji; służy indywidualnej akceptacji orzeczenia; umacnia poczucie zaufania społecznego
i demokratycznej kontroli nad wymiarem sprawiedliwości; wzmacnia bezpieczeństwo prawne” (OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 2). Co istotne,
wyrok w sprawie SK 30/05 zapadł po rozpoznaniu skargi konstytucyjnej, której przedmiotem była norma karnoprocesowa. Przyjęty
w powyższym wyroku pogląd Trybunału znajduje zastosowanie również w postępowaniu cywilnym (zob. wyrok TK z 30 maja 2007 r.,
SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53).
Biorąc pod uwagę wskazane wyżej argumenty, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w postanowieniu z 9 grudnia 2011 r. Trybunał
słusznie przyjął, iż skarżący nie wskazał, w jaki sposób zakwestionowany w skardze art. 840 § 1 pkt 2 zdanie drugie k.p.c.
narusza jego prawa i wolności określone w art. 45 ust. 1 Konstytucji. W tej sytuacji należy przyjąć, że – wbrew zarzutom zażalenia
– jawność postępowania oraz rzetelne przedstawienie motywów rozstrzygnięcia tworzą gwarancje sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy.
6. Zażalenie nie podważa również podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej w zakresie powołanych przez
skarżącego wzorców kontroli. Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że stanowisko dotyczące zasadniczej niemożności samodzielnego
powoływania art. 2 Konstytucji jako wzorca kontroli w sprawach skargowych zostało zajęte w postanowieniu pełnego składu Trybunału
z 23 stycznia 2002 r. w sprawie o sygn. Ts 105/00 (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). Trybunał w obecnym składzie podziela przyjęte
w nim poglądy i jednocześnie przypomina, że na gruncie procesowym – zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e in fine ustawy o TK – wszystkie składy orzekające związane są zapatrywaniem prawnym wyrażonym w orzeczeniu pełnego składu, dopóki
sam pełny skład nie odstąpi od przyjętego stanowiska. Natomiast charakter art. 31 ust. 3 Konstytucji przesądza o konieczności
jego współstosowania z innymi postanowieniami Konstytucji. Zdaniem Trybunału, nawet gdyby w sprawie skarżącego hipotetycznie
przyjąć, że oba wzorce połączone zostały z prawem do sprawiedliwego rozpoznania sprawy, to z uwagi na niedopełnienie przesłanki
określonej w art. 49 w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, skardze konstytucyjnej nie mógł zostać nadany dalszy bieg.
Mając zatem na względzie, że zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, Trybunał
Konstytucyjny na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 7 ustawy o TK orzekł jak w sentencji.
Nieuwzględnienie zażalenia kończy postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, co czyni bezprzedmiotowym wydanie postanowienia
tymczasowego na podstawie art. 50 ust. 1 ustawy o TK. Postanowienie to może bowiem być wydane wyłącznie w czasie trwania postępowania
zainicjowanego złożeniem skargi konstytucyjnej.