1. Sąd Rejonowy w Starogardzie Gdańskim Wydział I Cywilny (dalej: SR) postanowieniem z 27 września 2005 r. przedstawił pytanie prawne, czy art. 49 ust. 1 zdanie drugie i art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.; dalej: ustawa o komornikach), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356; dalej: ustawa zmieniająca), są zgodne z zasadą przyzwoitej legislacji wynikającą z art. 2 Konstytucji oraz zasadą ponoszenia przez obywateli ciężarów i świadczeń publicznych wynikającą z art. 84 i art. 217 Konstytucji, w takim zakresie, w jakim wskazane przepisy ustawy o komornikach nałożyły na sąd obowiązek ustalenia wysokości opłaty egzekucyjnej, określając jednocześnie, że opłata ta wynosi 15% wartości egzekwowanego świadczenia.

Uzasadnienie pytania prawnego zostało oparte na następujących argumentach:

Art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach sądowych jest niezgodny z określoną w art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji, bowiem w zdaniu pierwszym tego przepisu kategorycznie określa się, że cała opłata egzekucyjna wynosi 15% wartości egzekwowanego świadczenia, zdanie drugie natomiast sugeruje, że w zależności od poniesionych przez komornika wydatków, jego nakładu pracy oraz wartości wyegzekwowanej części świadczenia wysokość opłaty może ulec zmianie. Przy czym przepis nie wskazuje, kto określa tę opłatę i w jakiej wysokości. Ponadto cytowana ustawa o komornikach nie zna pojęcia „wydatki komornika”.

Niezgodność wskazanych w pytaniu prawnym przepisów z art. 84 i art. 217 Konstytucji należy widzieć w kontekście charakteru opłat egzekucyjnych. Opłata egzekucyjna jest daniną publiczną prawnie określoną w ustawie co do wysokości, trybu uiszczenia i rozliczenia, niezależną od rzeczywistego nakładu pracy komornika lub jego woli oraz – wraz z podatkami i cłami – tworzy szerszą kategorię daniny publicznej. Ze wskazanych przepisów Konstytucji wynika, że stanowienie norm w sferze prawa daninowego należy wyłącznie do władzy ustawodawczej. Kompetencji takiej nie posiada ani władza wykonawcza, ani sądy. Wysokość opłaty nie została wprost uregulowana w art. 49 ustawy o komornikach. Przepis ten określa za pomocą dość nieostrych pojęć, które czynniki mają być brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości opłaty, i przyznaje sądowi prawo modyfikacji tak ustalonej opłaty. Wynika z tego wniosek, że ustawa o komornikach nie określa w sposób jednoznaczny zasad ustalania wysokości opłaty egzekucyjnej, pozostawiając sądowi uprawnienie do kształtowania tej wysokości.

2. Sejm RP, w piśmie swego Marszałka z 24 kwietnia 2006 r., wniósł o stwierdzenie, że art. 49 ust. 1 zdanie drugie i art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach są niezgodne z art. 2 Konstytucji i zgodne z art. 84 i art. 217 Konstytucji.

Uzasadnienie stanowiska Sejmu zostało oparte na następujących argumentach:

Analiza kwestionowanych przepisów wskazuje na brak ich wewnętrznej spójności – zarówno w ramach jednej jednostki redakcyjnej, jak i całej ustawy. Przepisy te są ze sobą sprzeczne, zawierają pojęcia nieostre i pozostawiają zasady trybu postępowania sądu w sprawie zmniejszenia opłaty stosunkowej i odwołań w tej sprawie poza regulacją ustawową. Takie wady kwestionowanych przepisów przemawiają za uznaniem ich za sprzeczne z zasadą przyzwoitej legislacji i określoności przepisów prawnych.

Jeśli chodzi o zarzut naruszenia przez art. 49 ust. 1 zdanie drugie i ust. 2 ustawy o komornikach art. 84 i art. 217 Konstytucji, to należy stwierdzić, że określenie wysokości daniny publicznej w sposób względny, tzn. przez wskazanie jej wysokości w art. 49 ust. 1 ustawy o komornikach za pomocą relacji do egzekwowanego świadczenia i przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, oraz zmniejszania jej wysokości w drodze orzeczenia sądu (art. 49 ust. 2) nie narusza zasady nakładania danin publicznych tylko w drodze ustawy. Naruszenie takie stanowiłaby regulacja przewidującą możliwość zwiększenia obciążenia daninowego w tym trybie.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. W wyroku z 8 maja 2006 r. w sprawie o sygn. P 18/05 (Dz. U. z 2006 r. Nr 84, poz. 585) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że: „1. Art. 49 ust. 1 zdanie drugie i szóste oraz art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 133, poz. 882, z 1999 r. Nr 110, poz. 1255, z 2000 r. Nr 48, poz. 554, z 2001 r. Nr 98, poz. 1069 i 1070 i Nr 130, poz. 1452, z 2003 r. Nr 41, poz. 361 i Nr 124, poz. 1152, z 2004 r. Nr 173, poz. 1808, Nr 202, poz. 2067 i Nr 236, poz. 2356 oraz z 2005 r. Nr 183, poz. 1538), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 19 ustawy z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356), jest zgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; 2. Art. 49 ust. 1 zdanie trzecie ustawy z 29 sierpnia 1997 r. powołanej w punkcie 1, w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 19 ustawy z 24 września 2004 r. powołanej w punkcie 1, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji”.

Wskazany wyrok zapadł po rozpoznaniu dwóch pytań prawnych: Sądu Okręgowego w Tarnowie i Sądu Okręgowego w Sieradzu. Zarzuty postawione w przedstawionych Trybunałowi Konstytucyjnemu pytaniach prawnych co do konstytucyjności art. 49 ust. 1 zdanie drugie i art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach były analogiczne do zarzutów postawionych w pytaniu prawnym SR w Starogardzie Gdańskim, na podstawie którego wszczęto postępowanie w niniejszej sprawie. Ze względu na oczywisty związek między tymi sprawami Trybunał Konstytucyjny rozważył, czy nie zachodzą w niniejszej sprawie przesłanki uzasadniające umorzenie postępowania.

2. Nie ulega wątpliwości, że w niniejszej sprawie nie zachodzi przesłanka res iudicata, a to ze względu na brak tożsamości podmiotowej ze sprawą o sygn. P 18/05. Jednak zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego brak podstaw do przyjęcia powagi rzeczy osądzonej nie oznacza, że uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu prawnego (normy prawnej) z punktu widzenia tych samych zarzutów może być uznane za prawnie obojętne. Instytucją, która ma na celu zapewnienie stabilizacji sytuacji powstałych w wyniku ostatecznego orzeczenia, jest zasada ne bis in idem, rozumiana w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (por. np. postanowienia Trybunału Konstytucyjnego z: 21 grudnia 1999 r., sygn. K. 29/98, OTK ZU nr 7/1999, poz. 172; 3 października 2001 r., sygn. SK 3/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 218; 28 lipca 2003 r., sygn. P 26/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 73; 25 lutego 2004 r., sygn. K 35/03, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 15; 9 marca 2004 r., sygn. SK 34/02, OTK ZU nr 3/A/2004, poz. 25; 22 marca 2005 r., sygn. U 4/04, OTK ZU nr 3/A/2005, poz. 33; 20 czerwca 2005 r., sygn. SK 47/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 73). O ile w wypadku zaistnienia przesłanki powagi rzeczy osądzonej Trybunał Konstytucyjny musiałby na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym) umorzyć postępowanie jako niedopuszczalne, to w wypadku przesłanki ne bis in idem Trybunał dokonuje oceny w kategoriach pragmatycznych, ocenia celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta przez ten organ. W takiej sytuacji właściwą podstawą umorzenia postępowania jest zbędność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym).

3. Trybunał Konstytucyjny w wyroku w sprawie o sygn. P 18/05 orzekł o konstytucyjności przepisów kwestionowanych w pytaniu prawnym Sądu Okręgowego w Sieradzu, tj. art. 49 ust. 1 zdanie drugie i art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach. Pewne wątpliwości może budzić kwestia tożsamości wzorca kontroli w obydwu sprawach.

W sentencji wyroku w sprawie o sygn. P 18/05 wzorcem konstytucyjnym był tylko art. 2 Konstytucji. Jednak w uzasadnieniu wyroku Trybunał Konstytucyjny badał także zgodność kwestionowanych przepisów z art. 84 i art. 217 Konstytucji, wskazanymi w pytaniu prawnym SR w Starogardzie Gdańskim. Trybunał Konstytucyjny wyraźnie stwierdził, że art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach, który przyznaje kompetencję sądowi do wyjątkowego zmniejszenia opłaty stosunkowej, nie jest sprzeczny z art. 84 i art. 217 Konstytucji, a zatem nie narusza także per se zasady demokratycznego państwa prawnego. Jakkolwiek powołana wyżej wypowiedź ma charakter obiter dicta, Trybunał Konstytucyjny, orzekając w niniejszej sprawie, podziela pogląd wyrażony na tle sprawy o sygn. P 18/05. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że mechanizm pozwalający sądowi na miarkowanie świadczenia dłużnika nie jest mechanizmem nadzwyczajnym w polskim systemie prawnym. Trzeba też uwzględnić, że art. 49 ust. 2 ustawy o komornikach nie pozwala sądowi na zwolnienie dłużnika z obowiązku uiszczenia opłaty określonej w ust. 1, a tylko na wyjątkowe zmniejszenie tej opłaty. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że niezawisłe sądy powinny być powoływane do ustalania in casu desygnatów klauzul generalnych i zwrotów niedookreślonych. Jest to swoista rękojmia sprawiedliwości proceduralnej i rządów prawa, do których art. 2 Konstytucji niewątpliwie nawiązuje.

W związku z powyższym pytający sąd może samodzielnie orzec w zawisłej sprawie bez potrzeby ponownego orzekania przez Trybunał Konstytucyjny.

Podsumowując, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że wydanie wyroku w niniejszej sprawie jest zbędne ze względu na dokonaną już ocenę sformułowanych w pytaniu prawnym SR w Starogardzie Gdańskim zarzutów dotyczących konstytucyjności wskazanych przepisów ustawy o komornikach.

Ze względu na powyższe okoliczności Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.