1. W sprawie o sygn. akt. I cz. 344/96 skład orzekający Sądu Wojewódzkiego I Wydział Cywilny w Koszalinie 16 stycznia 1997 r. postanowił na podstawie art. 11 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470 ze zm.) skierować do Trybunału Konstytucyjnego następujące pytanie prawne:

– czy przepis § 3 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 16 stycznia 1992 r. w sprawie określenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, warunków rozkładania ceny sprzedaży na raty oraz stawki szacunkowej gruntów (Dz.U. Nr 10, poz. 39) jest zgodny z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa (tekst jednolity z 1995 r. Dz.U. Nr 57, poz. 299 ze zm.).

Po zapoznaniu się z poglądem Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Sąd Wojewódzki w Koszalinie, postanowieniem z 4 kwietnia 1997 r., zmodyfikował swoje stanowisko w sprawie i stwierdził, że jego zarzuty kierowane są faktycznie do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 6 kwietnia 1994 r. w sprawie określenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych, warunków rozkładania ceny sprzedaży na raty, stawki szacunkowej gruntów oraz trybu przeprowadzania przetargów na dzierżawę (Dz.U. Nr 51, poz. 207). Sąd Wojewódzki nie przytoczył jednakże konkretnych artykułów tego rozporządzenia, wobec których sformułował pytanie prawne.

W uzasadnieniu do tego postanowienia Sąd Wojewódzki wskazał, że wątpliwości dotyczące dyspozycji § 3 ust. 1 – 3 rozporządzenia z 16 stycznia 1992 r. związane są z brakiem precyzji legislacyjnej art. 29 ust. 1 ustawy z 19 października 1991 r. Zdaniem sądu sprzedaż nieruchomości przez państwo powinna odbywać się z uwzględnieniem prawa pierwokupu przysługującego dzierżawcy sprzedawanej nieruchomości stosownie do przepisów kodeksu cywilnego, z których wynika, że zbywca nie może przenieść własności bez uprzedniego zawiadomienia tej osoby o warunkach sprzedaży osobie trzeciej i bez oświadczenia tej osoby, że z prawa tego nie skorzysta. Wobec brzmienia art. 29 ust. 2 ustawy, ust. 1 tego artykułu jawi się jako wynik “braku wymaganej precyzji legislacyjnej”, gdyż ustawodawcy chodziło o przyznanie dzierżawcy tylko prawa pierwszeństwa nabycia, “silniejszego jedynie od pierwszeństwa spółdzielni produkcji rolnej użytkującej przed 31 grudnia 1993 r. przeznaczony do sprzedaży grunt”. Natomiast z art. 29 ust. 1 ustawy wynika, że ustawodawca zróżnicował uprawnienia dzierżawcy i spółdzielni produkcji rolnej będącej użytkownikiem zbywanego gruntu przez sprzedaż nieruchomości z uwzględnieniem w stosunku do dzierżawcy “prawa pierwokupu”, a w stosunku do spółdzielni “prawa pierwszeństwa”, gdy tymczasem przepis § 3 ust. 1, 2 i 3 kwestionowanego rozporządzenia “zmienia w sposób istotny treść prawa pierwokupu i przekształca je w prawo pierwszeństwa do nabycia nieruchomości”.

Artykuł ten “nie może być rozumiany jako zwolnienie Agencji Własności Rolnej od obowiązku zorganizowania przetargu dlatego, że o nabycie ubiega się osoba, której przysługuje prawo pierwokupu i wobec tego § 3 rozporządzenia z 16 stycznia 1992 r. przyjmujący zastosowanie prawa pierwokupu bez konieczności organizowania przetargu narusza istotę instytucji pierwokupu”. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie cenę rynkową sprzedaży 1 ha ustalić można wówczas, gdy cena zastanie określona na podstawie wyników przetargu. W przeciwnym razie istnieje niebezpieczeństwo nadużyć. Norma kompetencyjna zawarta w art. 32 ustawy upoważnia Ministra Rolnictwa do określenia trybu sprzedaży w granicach wskazanych w art. 29 ust. 1 ustawy. Przepis § 3 rozporządzenia zmienia treść prawa pierwokupu powodując przekroczenie zakresu udzielonej delegacji.

2. Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej przedstawił następujące stanowisko w tej sprawie.

Sąd Wojewódzki sformułował pytanie prawne do przepisów rozporządzenia, które już nie obowiązuje, gdyż od 27 kwietnia 1994 r. obowiązuje nowe rozporządzenie z 6 kwietnia 1994 r., a umowa sprzedaży nieruchomości rolnej, której dotyczy pytanie prawne Sądu Wojewódzkiego, pomiędzy Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa i Panem Oskarem Robertem B. zawarta została 14 czerwca 1996 r. Zdaniem Ministra Rolnictwa nowe rozporządzenie w § 1 w ust. 1 – 3 “zawiera analogiczne przepisy do przepisów będących przedmiotem rozważań Sądu, przeto ...wyjaśnienia odnosić się będą do kwestii zgodności nowego rozporządzenia z art. 29 ust. 1 ustawy”. Z przedstawionej przez Ministra Rolnictwa analizy art. 29 ust. 1 ustawy z 19 października 1991 r. wynika, że Agencja może sprzedać w trybie przetargu tylko takie nieruchomości, które nie zostały wcześniej zbyte z uwzględnieniem prawa pierwokupu oraz z uwzględnieniem prawa pierwszeństwa spółdzielni produkcji rolnej do użytkowanych przez nią nieruchomości rolnych przed 31 grudnia 1993 r. Zdaniem Ministra Rolnictwa prawo pierwokupu jest to umowne albo ustawowe zastrzeżenie pierwszeństwa kupna oznaczonej rzeczy, przeto Sąd omyłkowo odnosi interpretację bezprzetargowego nabycia do ust. 2 w art. 29 ustawy, który właśnie traktuje o sprzedaży w trybie przetargu i jest przepisem szczególnym w stosunku do przepisów art. 596-602 kc, które mają zastosowanie tylko w zakresie nie uregulowanym przepisami szczególnymi. Do przepisów szczególnych należy zaliczyć regulację prawa pierwokupu określoną w omawianej ustawie z 19 października 1991 r. Zdaniem Ministra Rolnictwa rozporządzeniu z 6 kwietnia 1994 r. nie można zarzucić przekroczenia granic upoważnienia ustawowego, skoro w § 1 określił tryb bezprzetargowej sprzedaży nieruchomości w granicach nakreślonych przez art. 29 ust. 1 i art. 32 ustawy.

3. Przedmiotem stanowiska Prokuratora Generalnego jest przepis § 1 kwestionowanego rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 6 kwietnia 1994 r. odpowiadający swoją treścią § 3 nieobowiązującego już rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 16 stycznia 1992 r. (Dz.U. Nr 10, poz. 130), do którego pierwotnie swoje zarzuty skierował Sąd Wojewódzki w Koszalinie. Zdaniem Prokuratora Generalnego § 1 rozporządzenia z 6 kwietnia 1994 r. jest zgodny z art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Argumenty przytoczone przez Prokuratora Generalnego sprowadzają się do tego, że:

– rozporządzenie zostało wydane na podstawie art. 32 ustawy zobowiązującego Ministra Rolnictwa do określenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych, warunków rozkładania ceny sprzedaży na raty oraz stawki szacunkowej mnożąc stawkę szacunkową jednego hektara przez cenę jednego kwintala żyta ustaloną stosownie do przepisów o podatku rolnym i wobec tego Minister Rolnictwa umocowany był do wydania omawianego rozporządzenia,

– z art. 29 ust. 2 wynika wprost, że sprzedaży w trybie przetargu podlegają te nieruchomości, które nie zostały nabyte przez osoby mające prawo pierwokupu i z niego nie skorzystały, albo takie co do których nie ma zastosowania prawo pierwokupu.

Prokurator Generalny stoi na stanowisku, że nie sposób zgodzić się z poglądem Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie, że skorzystanie przez osobę uprawnioną z prawa pierwokupu musi być poprzedzone przetargiem i zawarciem warunkowej umowy sprzedaży z osobą trzecią. Zdaniem Prokuratora Generalnego taki tryb postępowania nie wynika z ustawy, która jest lex specialis w stosunku zarówno do ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, jak i kodeksu cywilnego. Prawo pierwokupu, o którym mowa w art. 29 ust. 1 ustawy z 19 października 1991 r., ma zastosowanie przy sprzedaży nieruchomości rolnej, gdy zaistnieją przesłanki prawne i faktyczne wymienione w art. 695 § 2 kc. Odesłanie do kodeksu cywilnego odnosi się tylko do przesłanek uprawniających do nabycia nieruchomości z zachowaniem prawa pierwokupu, nie odsyła natomiast do trybu sprzedaży i dlatego osobom korzystającym z prawa pierwokupu sprzedaje się nieruchomość rolną bezprzetargowo. Odesłanie w art. 29 ust. 1 ustawy do przepisów kodeksu cywilnego nie oznacza, że przepisy te należy stosować wprost. Stosuje się je tylko wobec braku przepisów szczególnych. Natomiast ustawa z 19 października 1991 r. reguluje tę kwestię inaczej niż kodeks cywilny z uwagi na odrębności obrotu nieruchomościami rolnymi z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. Prokurator Generalny wyjaśnił, że cenę 1 ha gruntu ustala się na podstawie cen rynkowych lub szacunkowych zgodnie z dyspozycją art. 30 ustawy.

Wobec powyższych rozważań Prokurator Generalny nie podziela wątpliwości sądu wyrażonych w uzasadnieniu postanowienia o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym.

W okresie przygotowania do rozprawy w sprawie udzielenia odpowiedzi na pytanie prawne składu orzekającego Sądu Wojewódzkiego w Koszalinie nastąpiły istotne zmiany legislacyjne w zakresie objętym tym pytaniem prawnym:

1. Na podstawie art. 78 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 roku o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej (Dz.U. Nr 106, poz. 496; zm.: Nr 156 poz. 775) z dniem 30 czerwca 1997 roku utraciły moc obowiązującą rozporządzenia wykonawcze wydane m.in. na podstawie art. 32 i 39a ustawy z 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa). Z tą datą utraciło moc obowiązującą także kwestionowane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 6 kwietnia 1994 roku w sprawie określenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości i ich części składowych, warunków rozkładania ceny sprzedaży na raty, stawki szacunkowej gruntów oraz trybu przeprowadzenia przetargów na dzierżawę.

2. Art. 51 wyżej wymienionej ustawy o zmianie niektórych ustaw normujących funkcjonowanie gospodarki i administracji publicznej wprowadza zmiany do ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa. Ustawa powierzyła Ministrowi Skarbu Państwa zwierzchni nadzór nad Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa (art. 3 ust. 2), jak też upoważniła tego ministra (art. 32 i 39a) do uregulowania w drodze rozporządzenia szczegółowego trybu sprzedaży nieruchomości rolnych Skarbu Państwa i ich ceny. Minister Skarbu Państwa działając na podstawie tego upoważnienia rozporządzeniem z dnia 8 sierpnia 1997 r. określił szczegółowy tryb sprzedaży nieruchomości i ich części składowych, rozkładanie ceny sprzedaży na raty, stawki szacunkowej gruntów oraz tryb przeprowadzania przetargu na dzierżawę (Dz.U. Nr 102, poz. 647). Stosownie do § 1 ust. 1 tego rozporządzenia Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa zawiadamia osoby, którym przysługuje prawo pierwszeństwa lub prawo pierwokupu o przeznaczeniu do sprzedaży nieruchomości i jej części składowych oraz o cenie tej nieruchomości. Osoba, której przysługuje prawo pierwszeństwa lub prawo pierwokupu w terminie 30 dni od otrzymania zawiadomienia może złożyć na piśmie oświadczenie o zamiarze nabycia nieruchomości na warunkach określonych w zawiadomieniu (§ 1 ust. 2).

Skoro zatem kwestionowane rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 6 kwietnia 1994 r. utraciło całkowicie swoją moc obowiązującą, przeto na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym należało postępowanie umorzyć.