W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 24 października 2007 r. skarżący domagał się zbadania zgodności
art. 3941 § 1 i 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.)
w zakresie, w jakim uniemożliwia zaskarżenie postanowienia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności wydanego po raz pierwszy
przez sąd drugiej instancji, z art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji, a także art. 795 § 1 k.p.c. rozumianego w ten
sposób, że postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności wydane po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji nie
podlega zaskarżeniu, z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji. Skarżący wskazywał, że odmowa zaopatrzenia tytułu egzekucyjnego
w klauzulę wykonalności pozbawia wierzyciela środków ochrony prawnej, przewidzianych w ramach postępowania egzekucyjnego.
Konsekwencją wyłączenia uprawnienia do wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego jest pozbawianie stron możliwości poddania
kontroli instancyjnej rozstrzygnięcia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. W ocenie skarżącego założenie, że sąd odwoławczy
zawsze orzeka jako sąd drugiej instancji, opiera się wyłącznie na kryterium formalnym (ustrojowym). Tymczasem – jego zdaniem
– właściwym kryterium realizacji gwarancji określonych w art. 78 w zw. z art. 176 ust. 1 Konstytucji powinno być kryterium
materialne. Skarżący podkreślał, że w licznych przypadkach sąd odwoławczy – działając formalnie jako sąd drugiej instancji
– orzeka jednak merytorycznie jako sąd pierwszej instancji, tak jak w przypadku postanowienia w przedmiocie nadania klauzuli
wykonalności. Skarżący przedstawił stanowisko, w myśl którego zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji zasada dwuinstancyjności
postępowania sądowego dotyczy także postanowienia w przedmiocie klauzuli wykonalności – jako orzeczenia sądowego. Podkreślił
przy tym, że – w przeciwieństwie do art. 78 Konstytucji – unormowanie zawarte w art. 176 ust. 1 Konstytucji nie zawiera zwrotu
„wyjątki od tej zasady określa ustawa”. Jego zdaniem oznacza to, że możliwość ustanawiania wyjątków od zasady zaskarżalności
orzeczeń, przewidziana w art. 78 Konstytucji, nie dotyczy postępowań sądowych jako objętych dyspozycją art. 176 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną skarżący wniósł w związku z następującym stanem faktycznym. Postanowieniem z dnia 7 września 2007 r.
(sygn. akt I ACa 351/07) Sąd Apelacyjny w Gdańsku oddalił wniosek skarżącego o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi Sądu
Okręgowego w Gdańsku z dnia 7 listopada 2006 r. (sygn. akt I C 356/07) wydanemu przeciwko Romanowi Daszczyńskiemu, Krzysztofowi
Wójcikowi i spółce akcyjnej Agora. Zażalenie na to postanowienie zostało odrzucone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z dnia 19 września 2007 r. (sygn. akt I ACa 351/07).
Trybunał Konstytucyjny zaskarżonym postanowieniem odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie odnoszącym
się do art. 3941 § 1 i art. 795 § 1 k.p.c., wskazując, że nie stanowiły one podstawy ostatecznego orzeczenia naruszającego konstytucyjne prawa
skarżącego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym
(Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Trybunał przyjął, że art. 3941 § 1 k.p.c. dotyczy innych środków prawnych (odrzucenie skargi kasacyjnej, odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia, rozstrzygnięcie o kosztach procesu, które nie były przedmiotem orzeczenia sądu pierwszej instancji)
niż postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, w związku z którym zostały sformułowane zarzuty skarżącego.
Skoro natomiast wątpliwości konstytucyjne skarżącego obejmują brak możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie wydane
po raz pierwszy przez sąd odwoławczy, to – jak wyjaśnił Trybunał – naruszenie jego prawa do zaskarżania orzeczeń nie może
mieć swojego źródła w normie zawartej w art. 795 § 1 k.p.c., wyraźnie taki środek przewidującej.
Skarżący w zażaleniu zarzucił powyższemu postanowieniu błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, że art. 3941 § 1 k.p.c. i art. 795 § 1 k.p.c. nie stanowiły podstawy postanowienia o odrzuceniu zażalenia skarżącego, wniesionego na postanowienie
o odmowie nadania klauzuli wykonalności. Jego zdaniem, odrzucenie zażalenia nie nastąpiło z uwagi na niedopuszczalność wniesienia
w sprawie skargi kasacyjnej, lecz interpretację wszystkich zaskarżonych przepisów w ten sposób, że wykluczają one wniesienie
zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności, jeżeli wydaje je po raz pierwszy sąd drugiej instancji. Zwraca
przy tym uwagę, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego nie ma wątpliwości co do tego, iż postanowienie w przedmiocie klauzuli
wykonalności nie stanowi postanowienia kończącego postępowanie w sprawie, gdyż dotyczy kwestii incydentalnej. Zdaniem skarżącego,
przesądza to, że zaskarżone art. 3941 § 1 i art. 795 § 1 k.p.c. stanowią element normy prawnej, w stosunku do której domaga się on zbadania zgodności z Konstytucją.
Skarżący podnosi nadto, że Trybunał zajął inne stanowisko – nadając bieg skardze konstytucyjnej w całości – w sprawie o sygn.
SK 9/09, której przedmiotem jest zgodność z Konstytucją normy wykluczającej zaskarżenie postanowienia w przedmiocie kosztów
postępowania wydanego po raz pierwszy przez sąd drugiej instancji.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie. Przedstawiony w skardze konstytucyjnej zarzut – braku środka odwoławczego od orzeczenia
wydanego przez sąd formalnie drugiej instancji, rozstrzygającego jednak określone zagadnienie po raz pierwszy – stanowiło
już przedmiot szeregu orzeczeń Trybunału. Dla zagadnienia poruszonego w zażaleniu znaczenie mają przede wszystkim wydane ostatnio
wyroki z 12 stycznia 2010 r. (SK 2/09, OTK ZU nr 1/A/2010, poz. 1) i 9 lutego 2010 r. (SK 10/09, OTK ZU nr 2/A/2010, poz.
10). W sprawie SK 10/09 Trybunał nie miał wątpliwości, że niedopuszczalność zaskarżenia orzeczenia dotyczącego kosztów postępowania
wydanego przez sąd drugiej instancji należało powiązać z treścią art. 3941 § 2 k.p.c., gdyż „istotą problemu konstytucyjnego jest (…) wynikające z zaskarżonego przepisu wyłączenie możliwości wniesienia
zażalenia na postanowienie zapadłe w sprawie kosztów procesu po raz pierwszy przed sądem formalnie (ustrojowo) drugiej instancji”.
Oceny tej nie zmieniła nawet okoliczność, że ustawodawca – odwołując się do wyroku Trybunału z 27 marca 2007 r. (SK 3/05,
OTK ZU nr 3/A/2007, poz. 32) – jeszcze przed wydaniem wyroku w sprawie SK 10/09 uregulował zagadnienie zażalenia na rozstrzygnięcie
dotyczące kosztów postępowania w art. 3941 § 1 k.p.c. Rozróżnienie między treścią art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. Trybunał podkreślił wyraźnie we wcześniejszym wyroku w sprawie SK 2/09, w uzasadnieniu którego stwierdził,
że „(…) art. 3941 § 1 k.p.c. nie mógł determinować treści ostatecznego w niniejszej sprawie orzeczenia, gdyż przepis ten dotyczy wyłącznie
postanowień wydanych w procedurze zainicjowanej skargą kasacyjną (art. 392–39320 k.p.c.) oraz procedurze ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 4241-42412 k.p.c.). Istotne dla skarżącego postanowienie zapadło zaś w procedurze zainicjowanej skargą o wznowienie postępowania”. Uwagi
te odnoszą się mutatis mutandis także do będącego przedmiotem wątpliwości konstytucyjnych skarżącego postanowienia w przedmiocie (odmowy) nadania klauzuli
wykonalności. Do takiego wniosku skłania również podniesiony przez skarżącego w zażaleniu argument, w myśl którego postanowienie
to nie kończy postępowania w sprawie; ta przesłanka została zaś ujęta właśnie w art. 3941 § 2 k.p.c., w stosunku do którego skardze konstytucyjnej został nadany dalszy bieg. Tym bardziej – zdaniem Trybunału – nie
można przyjąć, że źródłem naruszenia jest treść normatywna art. 795 § 1 k.p.c. Dopiero bowiem zasady dostępu do Sądu Najwyższego
modyfikują wynikającą z niego generalną zasadę zaskarżalności postanowienia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności w
sytuacji, gdy wydaje je sąd działający formalnie jako sąd drugiej instancji.
W polskim systemie sądownictwa w stosunku do sądu okręgowego orzekającego jako sąd odwoławczy lub – tak jak w sprawie skarżącego
– sądu apelacyjnego sądem wyższej instancji jest Sąd Najwyższy. Dlatego też – w ocenie Trybunału – zagadnienie zakresu dopuszczalności
środków odwoławczych od rozstrzygnięć tych sądów może być powiązane tylko z przepisem zawierającym generalną klauzulę określającą
przypadki, w których Sąd Najwyższy działa jako sąd rozpatrujący zażalenie, tj. sąd odwoławczy, a nie w swojej typowej funkcji
sądu kasacyjnego. W tym też zakresie skardze konstytucyjnej skarżącego został nadany dalszy bieg.
Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego
o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.