W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 stycznia 2007 r. skarżąca domaga się zbadania zgodności art. 49 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim zastosowanie przepisu o wyłączeniu sędziego jest ograniczone jedynie do przesłanki stosunku osobistego sędziego do strony z pominięciem innych okoliczności z art. 45 ust. 1 Konstytucji, a także art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości wniesienia do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie o odmowie wyłączenia sędziego wydanego w pierwszej instancji przez Sąd Apelacyjny z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji.

Uzasadniając pierwszy z podniesionych zarzutów, skarżąca wskazuje, iż art. 49 k.p.c. ogranicza możliwość wyłączenia sędziego na wniosek tylko do okoliczności, w której łączy go ze stroną (lub uczestnikiem) postępowania stosunek osobisty. W przekonaniu skarżącej przesłanka ta ujęta została zbyt wąsko, w szczególności w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, wskazującego, iż sąd musi wykazywać zewnętrzne znamiona niezawisłości, a decydujące jest znaczenie społeczne i odbiór przez opinię publiczną. Udział iudex suspectus w postępowaniu, będący skutkiem zastosowania zaskarżonej normy, narusza prawo do bezstronnego sądu zagwarantowane w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Skarżąca wskazuje przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 grudnia 2005 r. (SK 53/04, OTK ZU nr 11/A/2005, poz. 134), zgodnie z którym art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. Nr 153, poz. 1270, ze zm.) w brzmieniu pokrywającym się z art. 49 k.p.c. w zakresie, w jakim ogranicza przesłankę wyłączenia sędziego jedynie do stosunku osobistego, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Niezgodność art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. z art. 176 i art. 78 Konstytucji uzasadnia – zdaniem skarżącej – zbyt wąski zakres zastosowania tego przepisu, nieprzewidujący możliwości wniesienia zażalenia na postanowienie w sprawie wyłączenia sędziego, jeżeli orzekał o tym w pierwszej instancji sąd apelacyjny. Mimo iż orzekanie w tej sprawie stanowi jedynie kwestię wpadkową w postępowaniu, w którym złożono przedmiotowy wniosek, regulacja ta narusza prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego. Skarżąca wskazuje, że w wielu wypadkach, w tym również w odniesieniu do postępowania o wyłączenie sędziego na wniosek, przewidziana została możliwość wniesienia odrębnego zażalenia; brak go jedynie wówczas, gdy orzeczenie w tym przedmiocie wydaje sąd apelacyjny jako sąd pierwszej instancji.

W oparciu o zaskarżony art. 49 k.p.c. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, postanowieniem z 6 listopada 2006 r. (sygn. akt I ACo 22/06), oddalił wniosek skarżącej o wyłączenie wszystkich sędziów Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim od udziału w postępowaniu z wniosku upadłego „Z. Marciniak” S.A. w Gorzowie Wielkopolskim o zmianę układu (sygn. akt V GUu 2/06). W opinii skarżącej, wyłączenie wszystkich sędziów wskazanego sądu od prowadzenia postępowania upadłościowego „Z. Marciniak” S.A. uzasadnia okoliczność, że podmiot ten jest wykonawcą robót budowlanych w siedzibie tego sądu. Postanowienie to zostało wydane przez sąd apelacyjny jako sąd pierwszej instancji, a skarżąca oświadczyła, iż zgodnie z zaskarżonym art. 3941 § 1 i 2 k.p.c. nie przysługuje od niego środek odwoławczy ani środek zaskarżenia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W systemie badania zgodności ustaw i innych aktów normatywnych z Konstytucją przez Trybunał Konstytucyjny skarga konstytucyjna zajmuje miejsce szczególne. Stanowi ona bowiem szczególny środek ochrony konstytucyjnych praw i wolności o charakterze subsydiarnym. Oznacza to, że do merytorycznego rozpoznania zarzutów stawianych przez skarżącego może dojść jedynie wówczas, gdy spełnione są przesłanki zawarte w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Wynikająca z tych przepisów subsydiarność skargi konstytucyjnej charakteryzuje się tym, iż skarżący zobowiązany jest wyczerpać uprzednio przysługującą w sprawie drogę prawną (art. 46 ust. 1 ustawy o TK) w tym sensie, że orzeczenie sądu lub organu administracji winno być wydane na podstawie zaskarżonego przepisu oraz nie mogą w stosunku do niego przysługiwać żadne zwyczajne środki zaskarżenia. Jednocześnie, jego wydanie wywołuje efekt w postaci naruszenia prawa podmiotowego lub wolności gwarantowanych Konstytucją. Okoliczność, iż skarżący takiego orzeczenia nie uzyskał stanowi zaś brak formalny skargi konstytucyjnej, uzasadniający odmowę nadania jej dalszego biegu zgodnie z art. 49 w zw. z art. 39 ust. 3 ustawy o TK. W niniejszej sprawie skarżąca postawiła zarzut naruszenia prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego wskutek braku możliwości wniesienia do Sądu Najwyższego zażalenia na postanowienie w sprawie wyłączenia sędziego, jeżeli sąd apelacyjny orzekał jako sąd pierwszej instancji. Powołała się przy tym jedynie abstrakcyjnie na treść zaskarżonych art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., których regulacja w jej opinii czyniła bezprzedmiotowym wnoszenie zażalenia. Z tego względu nie przedstawiła również orzeczenia, opartego na tymże przepisie. Merytoryczne rozpoznanie zarzutów przedstawianych w skardze konstytucyjnej dopuszczalne jest zaś jedynie wówczas, gdy skarżący dochował wszystkich wymogów określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 46-48 ustawy o TK. Brak ostatecznego orzeczenia opartego na zaskarżonym art. 3941 § 1 i 2 k.p.c., wynikający z zaniechania złożenia przez skarżącą zażalenia, uniemożliwia rozpoznanie niniejszej skargi konstytucyjnej w zakreślonym w petitum zakresie.

Mając powyższe na względzie, orzeczono jak w sentencji.