1. Sąd Rejonowy w Wałczu II Wydział Karny postanowieniem z 8 grudnia 1999 r., sygn. akt II K 494/99, na podstawie art. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643), wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z następującym pytaniem prawnym: czy art. 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931) jest zgodny z art. 2 i art. 42 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 7 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), z powodu naruszenia zasady lex retro non agit.

Pytanie to zostało zadane w związku z toczącym się przed Sądem Rejonowym w Wałczu postępowaniem karno-skarbowym. W akcie oskarżenia zarzucono oskarżonemu, iż 7 maja 1999 r. na przejściu granicznym w Świecku posiadał papierosy w ilościach wskazujących na przeznaczenie do działalności handlowej, tj. o popełnienie czynu z art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 2 grudnia 1993 r. o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 ze zm.). Przepis ten został uchylony na podstawie art. 3 § 1 w zw. z art. 17 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931), z dniem 17 października 1999 r.

Jednocześnie art. 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931) przewiduje, że nowy kodeks karny skarbowy wchodzi w życie z dniem 17 października 1999 r. Art. 65 tego kodeksu przewiduje karalność czynu określonego wcześniej w uchylonym art. 22 ust. 3 ustawy o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy.

W uzasadnieniu pytania prawnego Sąd Rejonowy w Wałczu podniósł, że obydwie ustawy tj. ustawa z 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy oraz ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw Nr 83 z 15 października 1999 r. Dziennik ten dotarł do Sądu Rejonowego w Wałczu dopiero 28 października 1999 r., co zrodziło wątpliwość czy faktycznie został wydrukowany 15 października 1999 r., czy też w okresie późniejszym. Zdaniem Sądu Rejonowego fakt opublikowania powołanych ustaw po 17 października 1999 r. uzasadniałby twierdzenie, że art. 1 ustawy z 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy, narusza fundamentalną zasadę lex retro non agit. Zasada ta została wyrażona w odniesieniu do prawa karnego w art. 42 ust. 1 Konstytucji RP oraz w art. 7 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167). W konkluzji uzasadnienia Sąd Rejonowy w Wałczu podkreślił, że odpowiedź na postawione pytanie prawne jest istotna dla toczącego się postępowania, gdyż “w przypadku uznania, że wskazany przepis narusza konstytucję i ratyfikowane umowy międzynarodowe, w związku z ustaleniem, że Dziennik Ustaw Nr 83 został opublikowany po 17 października 1999 r., nastąpiłaby depenalizacja czynu zarzucanego oskarżonemu”.

2. Prokurator Generalny w pisemnym stanowisku z 29 lutego 2000 r. wyraził pogląd, iż postępowanie w przedmiotowej sprawie ulega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643) wskutek braku przesłanek do badania konstytucyjności przepisu art. 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy (Dz.U. Nr 83, poz. 931) oraz jego zgodności z art. 7 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) i z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167), gdyż od odpowiedzi na to pytanie nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed Sądem Rejonowym w Wałczu.

W uzasadnieniu stanowiska Prokurator Generalny stwierdził, iż zarzut niekonstytucyjności art. 1 przepisów wprowadzających kodeks karny skarbowy, Sąd Rejonowy w Wałczu wywodzi z założenia, że Dziennik Ustaw został opublikowany nie 15 października 1999 r., ale w okresie późniejszym. Powyższe założenie nie zostało wsparte żadnymi dowodami. To, że Dziennik Ustaw Nr 83 dotarł do Sądu Rejonowego w Wałczu z opóźnieniem nie dowodzi, że faktycznie został opublikowany po 17 października 1999 r.

Z treści art. 4 ustawy z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski” (Dz.U. Nr 58, poz. 524 ze zm.) wynika, że ustawodawca ma prawo ustalenia daty wejścia w życie aktu prawnego bez zachowania 14 dni vacatio legis. Niedopuszczalne jest jedynie – stwierdza Prokurator Generalny, naruszenie zasady określonej w art. 88 ust. 1 Konstytucji RP.

Zdaniem Prokuratora Generalnego niedopuszczalne jest abstrakcyjne stawianie pytania o datę wejścia w życie aktu prawnego, gdyż odpowiedź na nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w dniu orzekania. Sąd miał rozpoznawać sprawę po 17 października 1999 r., a więc po wejściu w życie kodeksu karnego skarbowego. W myśl art. 2 § 2 kodeksu karnego skarbowego – “jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą uprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy”. Decyduje o tym sąd orzekający w konkretnej sprawie. Dlatego też rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd Rejonowy w Wałczu nie jest uzależnione od odpowiedzi na pytanie postawione Trybunałowi Konstytucyjnemu (art. 193 Konstytucji RP i art. 32 ust. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym).

W konkluzji Prokurator Generalny zwrócił uwagę, że sformułowane w pytaniu prawnym granice zaskarżenia nie pozwalają na podjęcie rozważań co do konstytucyjności braku stosownego vacatio legis przed wejściem w życie kodeksu karnego skarbowego.

Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

1. Pytanie prawne Sądu Rejonowego w Wałczu sprowadza się do wątpliwości, czy art. 1 ustawy z 10 września 1999 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny skarbowy narusza zasadę lex retro non agit., przez to, że ustala datę wejścia w życie kodeksu karnego skarbowego na dzień 17 października 1999 r., podczas gdy Sąd wyraża przypuszczenie, że przepisy ustawy zostały faktycznie opublikowane dopiero po 17 września 1999 r. W tym miejscu należy podkreślić, że Trybunał Konstytucyjny jako “sąd prawa” bada hierarchiczną zgodność norm, podczas gdy Sąd Rejonowy kwestionuje w istocie datę publikacji Dziennika Ustaw.

Kwestionowany przepis przewiduje, że: “Kodeks karny skarbowy wchodzi w życie z dniem 17 października 1999 r.” W ocenie Sądu Rejonowego ustalenie, iż faktycznie Dziennik Ustaw Nr 83 został opublikowany po 17 października 1999 r., a nie 15 października – jak wskazuje data Dziennika Ustaw, uzasadniałoby zarzut naruszenia przez ustawodawcę zasady niedziałania prawa wstecz. Zdaniem Sądu Rejonowego stwierdzenie niekonstytucyjności art. 1 przepisów wprowadzających kodeks karny skarbowy skutkowałoby “depenalizacją czynu zarzucanego oskarżonemu”. Wniosek taki Sąd Rejonowy wyprowadza z faktu, iż z dniem 17 października 1999 r. doszło do uchylenia (na podstawie art. 3 § 1 ustawy z 10 września 1999 r. przepisów wprowadzających kodeks karny skarbowy) art. 22 ust. 3 ustawy z dnia 2 grudnia 1993 r. o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy (Dz.U. Nr 127, poz. 584 ze zm.). Gdyby jednocześnie nie wszedł w życie nowy kodeks karny skarbowy, przewidujący w art. 65 karalność czynu, objętego dotychczas hipotezą art. 22 ust. 3 ustawy z 2 grudnia 1993 r. o oznaczaniu wyrobów znakami skarbowymi akcyzy, czyn popełniony przez oskarżonego nie stanowiłby w chwili orzekania przestępstwa. Stąd “istotne znaczenie” ma dla sądu ustalenie kiedy faktycznie został wydrukowany Dziennik Ustaw Nr 83.

2. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że zasada lex retro non agit wyprowadzona z zasady państwa prawnego ma generalne znaczenie i stanowi dyrektywę dla ustawodawcy by nie nadawał normom prawnym mocy wstecznej. Jak wiadomo ustawa obowiązuje od czasu wejścia jej w życie. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenie (art. 88 ust. 1 konstytucji). Zasady i tryb ogłaszania aktów normatywnych określa ustawa, obecnie jest to ustawa z dnia 30 grudnia 1950 r. o wydawaniu Dziennika Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej i Dziennika Urzędowego Rzeczypospolitej Polskiej “Monitor Polski” (Dz.U. Nr 58, poz. 524 ze zm.), a ta przewiduje, że dzień wydania Dziennika Ustaw jest dniem prawnego ogłoszenia aktów, zamieszczonych w danym numerze (art. 3 ust. 2 ustawy).

Trybunał Konstytucyjny nie zaprzecza, że faktyczną przesłanką ogłoszenia ustawy jest terminowe wydrukowanie Dziennika Ustaw i rozesłanie jego urzędowych egzemplarzy. Jak wskazano w wyroku z 20 grudnia 1999 r. (sygn. K. 4/99, OTK ZU Nr 7/99, poz. 165, s. 896): “dopóki wydrukowany nakład Dziennika Ustaw nie zostanie skierowany do rozpowszechniania, nie można uznać, że wymaganie ustanowione (w art. 88 ust. 1 Konstytucji) zostało spełnione”. Trzeba również zwrócić uwagę, że Trybunał Konstytucyjny w swym dotychczasowym orzecznictwie wielokrotnie podkreślał konieczność oddzielenia dnia ogłoszenia aktu normatywnego od dnia jego wejścia w życie odpowiednio długim okresem czasu, w celu umożliwienia adresatom zapoznania się z treścią nowych unormowań. Jednakże ocena, czy w konkretnym przypadku długość vacatio legis jest odpowiednia zależy od całokształtu okoliczności, w szczególności zaś od przedmiotu i treści unormowań przewidzianych w nowych przepisach, w tym i od tego, jak dalece różnią się one od unormowań dotychczasowych. Powyższe zagadnienie nie ma jednak znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, będącej podstawą pytania prawnego. Dla ustalenia bowiem, jaki przepis ma być zastosowany w sprawie, decydująca jest data orzekania przez sąd. Nie ulega zaś żadnej wątpliwości, że 8 grudnia 1999 r., gdy Sąd Rejonowy wystąpił z pytaniem prawnym, nowy kodeks karny skarbowy był już prawem obowiązującym.

3. Wobec powyższych ustaleń należy stwierdzić, że pytanie prawne Sądu Rejonowego w Wałczu nie spełnia przesłanki funkcjonalnej pytania prawnego, która wynika z treści art. 193 Konstytucji RP oraz z art. 3 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym. Zgodnie z tą przesłanką przedstawienie przez sąd pytania prawnego w kwestii zgodności aktu normatywnego (przepisu prawnego) z konstytucją, z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami jest dopuszczalne i konieczne zarazem wyłącznie w sytuacji, gdy sąd powziął przekonanie, iż niezgodność ta dotyczy właśnie tego aktu normatywnego (przepisu prawnego), który ma być podstawą rozstrzygnięcia w sprawie rozpoznawanej przez ten sąd. Przedmiotem pytania prawnego sądu nie może być przeto jakikolwiek akt normatywny, a zwłaszcza akt normatywny, który nie ma bezpośredniego znaczenia dla rozstrzygnięcia w rozpoznawanej przez sąd sprawie i z tej przyczyny nie będzie podstawą prawną rozstrzygnięcia. (A. Wasilewski, Przedstawianie pytań prawnych Trybunałowi Konstytucyjnemu przez sądy (art. 193 Konstytucji RP), PiP z. 8, s. 32).

Wdrożenie kontroli konstytucyjności aktu normatywnego w trybie pytania prawnego uzależnione jest zatem od relewantności kwestii prawnej. Z reguły brak będzie podstaw do przyjęcia wystąpienia tej przesłanki wtedy, gdy rozstrzygnięcie sprawy jest możliwe bez uruchamiania instytucji pytań prawnych. Skoro w momencie wystąpienia przez Sąd Rejonowy z pytaniem prawnym obowiązywanie nowej ustawy nie budziło wątpliwości, to jedynym problemem, jaki musi rozwiązać Sąd jest ustalenie, przepisy której ustawy: dawnej, czy nowej, są korzystniejsze dla oskarżonego i w związku z tym znajdą zastosowanie w konkretnej sprawie. Ocena prawidłowości wchodzenia w życie kodeksu karnego skarbowego nie ma znaczenia dla dokonywania tego ustalenia i tym samym nie może stanowić przedmiotu pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego. Jak słusznie zauważa Prokurator Generalny, ustalenie, która ustawa znajduje zastosowanie do orzekania w sprawie należy do zakresu stosowania prawa, a nie oceny przepisów pod względem zgodności z konstytucją i ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.