W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 22 lipca 2005 r. skarżący zarzucił art. 39 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 138, poz. 882 ze zm.; dalej: ustawa o k.s.e.) sprzeczność z art. 32 i 64 Konstytucji oraz art. 45 ust. 2 tejże ustawy sprzeczność z art. 2, art. 64, art. 65 ust. 2 i art. 84 Konstytucji.

Postanowieniem Komornika Sądowego Rewiru II z 10 listopada 2004 r. ustalone zostały koszty trwającego jeszcze postępowania egzekucyjnego (II KM 1099/04). Po rozpatrzeniu wniesionej od powyższego rozstrzygnięcia skargi dłużnika na czynności Komornika Sądowego, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi postanowieniem z 2 lutego 2005 r. (sygn. akt I Co 2793/04) uchylił zaskarżoną czynność Komornika. W uzasadnieniu orzeczenia sąd przyjął, iż brak było podstaw do ustalenia kosztów egzekucji przed zakończeniem postępowania egzekucyjnego. Postanowieniem z 18 kwietnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Łodzi – Wydział III Cywilny (sygn. akt III Cz 362/05) zmienił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego i oddalił skargę dłużnika na czynności Komornika Sądowego Rewiru II z 10 listopada 2004 r. Postanowienie to zostało doręczone skarżącemu 31 maja 2005 r.

Uzasadniając niekonstytucyjność art. 39 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji skarżący wskazuje, iż zawierając taksatywne wyliczenie wydatków poniesionych przez komornika w trakcie egzekucji, które podlegają zwrotowi, prowadzi do naruszenia zasady równości i prawa do sądu. Zarówno bowiem ustawa o postępowaniu administracyjnym w administracji, jak i ustawa o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewidują pełne pokrycie przewidzianych w toku postępowania sądowego wydatków. Zdaniem skarżącego wszystkie te organy reprezentują przymus państwowy i jednakowo realizują „funkcję ochronną państwa, jaką roztacza nad obywatelami udzielając ochrony prawnej”. Przyjęcie, iż tylko niektórym z nich przysługuje 100% zwrot wydatków stanowi oczywistą nierówność wobec prawa. W dalszej kolejności wskazując na naruszenie art. 32 Konstytucji skarżący wywodzi, iż w zależności od tego, kto będzie dalej prowadził egzekucje w przypadku ich zbiegu; komornik, czy administracyjny organ egzekucyjny, obywatel zostanie obciążony obowiązkiem pokrycia odpowiednio części lub całości poniesionych wydatków.

Uzasadniając zarzut niekonstytucyjności art. 45 ust. 2 zaskarżonej ustawy skarżący wywodzi, iż pozbawienie komornika prawa pobierania opłaty egzekucyjnej z tytułu wszczęcia i prowadzenia egzekucji świadczeń pieniężnych i związanie go wyłącznie z faktem skutecznego przeprowadzenia egzekucji prowadzi do naruszenia art. 2 oraz art. 64 Konstytucji oraz pozostaje w oczywistej sprzeczności także z szeregiem przepisów ustawy o k.s.e. W uzasadnieniu swojej tezy skarżący odwołuje się do istoty opłaty egzekucyjnej, jej charakteru prawnego (rodzaj daniny publicznoprawnej) posiłkując się w tym zakresie szeroko orzecznictwem Sądu Najwyższego. Przepis ten pozostaje także – zdaniem skarżącego – sprzeczny z art. 84 Konstytucji. Dopuszcza bowiem, aby jedna grupa dłużników, wobec których toczy się egzekucja nie ponosiła wynikających z tego tytułu opłat, pomimo, iż dobrowolnie nie realizuje tytułów wykonawczych wydanych przez sąd, podczas gdy inna grupa opłatę tę musi ponosić. Tymczasem zgodnie ze wskazanym przepisem Konstytucji wszyscy obywatele mają obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, a opłata zgodnie z orzeczeniem SN jest zaś opłatą publiczną.

Na zakończenie skarżący wskazał, iż legitymacja procesowa do wniesienia skargi konstytucyjnej wynika z art. 6 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z art. 770 k.p.c. gwarantującego komornikowi prawo do złożenie zażalenia na postanowienie sądu w przedmiocie kosztów postępowania i wynikające stąd prawo do złożenia skargi konstytucyjnej.

Zarządzeniem z 29 sierpnia 2005 r. wezwano pełnomocnika skarżącego do uzupełnienia braków wniesionej skargi konstytucyjnej poprzez wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone przez wydanie rozstrzygnięcia wskazanego w skardze jako ostateczne oraz określenie sposobu ich naruszenia, a także wykazanie, iż rozstrzygnięcie wskazane w skardze zostało wydane na podstawie zaskarżonych przepisów.

W piśmie procesowym z 26 września 2005 r. nadesłanym w celu uzupełnienia braków skarżący wskazał na naruszenie prawa własności, do którego doszło poprzez pozbawienie go prawa do zwrotu wszystkich wydatków gotówkowych, jakie poniósł w związku z toczącą się egzekucją. Wskazano ponadto na naruszenie zasady równej dla wszystkich ochrony prawa własności środków pieniężnych poprzez zapewnienie przedstawicielom innych zawodów prawniczych całkowitego zwrotu wydatków gotówkowych związanych ze świadczonymi przez nich usługami, przy równoczesnej odmowie komornikowi takiego pełnego zwrotu. Skarżący podkreśla, iż jako funkcjonariusz publiczny obowiązany był stosować przepisy prawa i z tego względu nie mógł w postanowieniu zawrzeć rozstrzygnięcia o pełnym zwrocie poniesionych przez siebie wydatków gotówkowych. „Tym samym w tym zakresie komornik był pozbawiony prawa do sądu (...) i nie mógł tym samym zaskarżyć orzeczenia sądu I instancji”.

Skarżący wskazał także na naruszenie prawa do otrzymania wynagrodzenia za wykonaną pracę, chronionego na mocy art. 65 ust. 4 Konstytucji, do którego doszło na skutek pozbawienia komornika prawa do pobrania opłaty egzekucyjnej w wypadku, w którym egzekucja nie odniosła wprawdzie pozytywnego skutku, jednakże komornik dokonał szeregu czynności egzekucyjnych. Opłata egzekucyjna jest bowiem dla komornika surogatem jego wynagrodzenia. Skarżący wskazuje przy tym, iż skoro sąd powołał art. 44 ust. 2 ustawy o k.s.e. to musiał on zostać „powołany w związku z art. 45 ust. 2, gdyż opłata za dodatkowe sposoby egzekucji jest uzależniona od wysokości opłaty ustalonej na podstawie art. 45 ust. 2 ustawy o k.s.e.”. Ponadto skarżący wskazuje na naruszenie prawa do dziedziczenia na skutek pozbawienia potencjalnych spadkobierców komornika prawa do pobrania ustalonych postanowieniem komornika opłat. Skoro komornik nie miał prawa do ustalenia opłaty egzekucyjnej, to tym samym naruszono prawo jego potencjalnych spadkobierców do dziedziczenia tej opłaty na podstawie art. 63 ust. 5 ustawy o k.s.e.

W piśmie z 12 stycznia 2006 r. nadesłanym wraz z aktami postępowania egzekucyjnego wskazano raz jeszcze na brak pełnej rekompensaty poniesionych wydatków gotówkowych, co w ocenie pełnomocnika skarżącego, uzasadnia twierdzenie o niekonstytucyjności art. 39 ustawy o k.s.e. Wykazując sprzeczność z Konstytucją art. 45 ust. 2 zaskarżonej ustawy wskazano, iż nie uzależnia on wszczęcia postępowania egzekucyjnego od uiszczenia przez wierzyciela opłaty zastępującej w postępowaniu egzekucyjnym wpis sądowy. Prowadzi to także do sytuacji, w której komornik musi wykonać czynności „które wywołane być mogą jedynie pieniactwem wierzyciela i chęcią szykany dłużnika i komornika bez rzeczywistej ich przydatności dla efektywnego prowadzenia postępowania egzekucyjnego. Komornik jest bowiem bezwzględnie związany wnioskami wierzyciela i treścią tytułu wykonawczego (art. 804 k.p.c.)”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw o charakterze podmiotowym, którego rozpoznanie warunkowane jest spełnieniem szeregu przesłanek wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a skonkretyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji: „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji”. Powyższa regulacja przesądza, iż kontrola konstytucyjności przepisów dokonywana w trybie skargi konstytucyjnej ma charakter konkretny, nie zaś abstrakcyjny. Oznacza to, iż przedmiotem skargi może być tylko taki przepis, który stanowił podstawę rozstrzygnięcia, na podstawie którego ostatecznie orzeczono o przysługujących skarżącemu prawach lub wolnościach konstytucyjnych. Podkreślić przy tym należy, iż warunkiem koniecznym przekazania skargi do merytorycznego rozpoznawania jest zarówno stwierdzenie, że zaskarżony przepis stanowił podstawę wskazanego w skardze orzeczenia, jak i stwierdzenie, że orzeczenie to ostatecznie rozstrzygnęło o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach lub wolnościach.

Podstawy do wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący upatruje w naruszeniu prawa własności (prawa do równej dla wszystkich ochrony własności), do którego doszło poprzez pozbawienie go prawa do zwrotu wszystkich wydatków gotówkowych, jakie poniósł w związku z toczącą się egzekucją. Warunkiem dopuszczalności dochodzenia ochrony tak ujętego prawa w trybie skargi konstytucyjnej jest stwierdzenie, iż orzekające w sprawie organy rozstrzygnęły już ostatecznie o zwrocie wydatków poniesionych w toku egzekucji przez skarżącego. Dopiero bowiem w sytuacji, w której skarżącemu ostatecznie odmówiono pokrycia poniesionych w toku egzekucji wydatków (albo nie zostały mu one pokryte na innych zasadach) aktualizuje się prawo do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Mając na względzie etap postępowania egzekucyjnego, na którym to wydane zostało wskazane w skardze postanowienie Sądu Okręgowego w Łodzi z 18 kwietnia 2005 r. (sygn. akt III CZP 362/05), Trybunał Konstytucyjny stwierdza brak podstaw do przypisania temu orzeczeniu waloru ostatecznego rozstrzygnięcia o przysługującym skarżącemu prawie do zwrotu poniesionych w trakcie egzekucji wydatków. Wskazanym postanowieniem Sąd Okręgowy w Łodzi zmieniając zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi – Widzewa w Łodzi z 2 lutego 2005 r. (sygn. akt I Co 2793/04), stwierdził dopuszczalność ustalenia kosztów postępowania egzekucyjnego w trakcie trwania tego postępowania. Jednocześnie oddalił on zażalenie dłużnika na postanowienie Komornika Sądowego Rewiru II z 10 listopada 2004 r., na mocy którego ustalone zostały koszty trwającego jeszcze postępowania egzekucyjnego (II KM 1099/04). W uzasadnieniu wskazanego rozstrzygnięcia orzekający w sprawie Sąd Okręgowy stwierdził jednoznacznie, iż „postanowienie komornika o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego, wydane w toku egzekucji, dotyczy jedynie części kosztów, tj. kosztów dotychczas powstałych. Natomiast obliczenie całości kosztów powinno nastąpić bezzwłocznie po zakończeniu postępowania egzekucyjnego” (tak też stwierdził SN, Izba Cywilna w uchwale z 29 grudnia 1995 r., sygn. akt III CZP 182/95, OSNC 1996/6, poz. 76). Powyższe ustalenia pozwalają przyjąć, iż dopiero rozstrzygnięcie o całości poniesionych w trakcie postępowania egzekucyjnego kosztów, które zostanie wydane po zakończeniu tego postępowania, może być traktowane jako ostateczne rozstrzygnięcie o przysługującym skarżącemu prawie do rekompensaty wszystkich wydatków poniesionych w związku z wnioskowaniem przez wierzyciela czynności egzekucyjnej, które skarżący wywodzi z konstytucyjnego prawa własności. Wskazane w skardze jako ostateczne postanowienie Sądu Okręgowego nie rozstrzyga jeszcze o zwrocie wszystkich poniesionych w postępowaniu egzekucyjnym kosztów. Dochodzenie zatem na tym etapie ochrony naruszonego – zdaniem skarżącego – prawa własności w trybie skargi konstytucyjnej uznać należy za przedwczesne.

Brak jest także podstaw do przyjęcia, iż wskazanym powyżej orzeczeniem rozstrzygnięto ostatecznie o innych przywołanych w skardze prawach, w których naruszeniu upatruje skarżący podstawy do wniesienia skargi konstytucyjnej. Nie budzi wątpliwości Trybunału Konstytucyjnego, iż przedmiotem postanowienia, wskazanego w skardze jako ostateczne, nie było rozstrzyganie o przysługującym skarżącemu wynagrodzeniu za dokonane przez niego czynności egzekucyjne, co tym samym uniemożliwia przyjęcie, iż jego wydanie doprowadziło do naruszenia prawa do wynagrodzenia. Niezasadne jest także porównywanie opłaty sądowej z wpisem w sprawach cywilnych – jak czyni to skarżący w piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków skargi konstytucyjnej – i wskazywanie na naruszenie prawa do opłaty egzekucyjnej, czy tym bardziej na naruszenie prawa do dziedziczenia tej opłaty (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Opłata egzekucyjna – jak wywodzi sam skarżący we wniesionej skardze – jest daniną publiczną, co wyklucza tym samym konstruowanie konstytucyjnego prawa do takiej opłaty, którego beneficjentem miałby być komornik. Na marginesie zauważyć także należy, iż kwestia momentu uiszczania opłat za wykonaną czynność niezależnie od tego czy chodzi o postępowanie egzekucyjne czy postępowanie sądowe, mieści się w zakresie swobody ustawodawczej i nie jest zadekretowana w Konstytucji. Niezasadne jest także, w aspekcie przesłanek skargi konstytucyjnej, powoływanie się na naruszenie zasady równości w zakresie obciążeń związanych z prowadzonymi postępowaniami egzekucyjnymi, jakie spoczywają na obywatelach. Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem TK powoływanie się na naruszenie zasady równości dla uzasadnienia spełnienia przesłanek skargi konstytucyjnej dopuszczalne jest tylko w sytuacji, w której naruszenie to doprowadziło do uszczerbku na przysługującym skarżącemu konstytucyjnym prawie podmiotowym. Ponieważ obciążenia, na które powoływał się skarżący, dotykają jedynie strony postępowania egzekucyjnego (wierzycieli względnie dłużników) nie zaś skarżącego, niemożliwym jest wywodzenie z tak rozumianego naruszenia podstawy do wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Z tego samego względu nie może skarżący uprawnienia do wniesienia skargi konstytucyjnej upatrywać w naruszeniu art. 84 Konstytucji.

Niezależnie od powyższych okoliczności uzasadniających niemożność przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania wskazać należy na oczywistą bezzasadność wysuniętych w skardze zarzutów stanowiącą samodzielną podstawę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skierowany w stosunku do art. 39 ustawy k.s.e. zarzut naruszenia prawa własności jest oczywiście bezzasadny. Zaskarżony przepis znajduje się rozdziale 6 zatytułowanym „Wydatki w toku egzekucji”. Zawarty w nim został katalog wydatków gotówkowych poniesionych w trakcie egzekucji, które podlegają zwrotowi (art. 39) oraz zasady, na jakich można żądać zaliczki na ich pokrycie, uzależniając powzięcie czynności od jej uiszczenia. Niezasadne jednak, w ocenie Trybunału, jest przyjęcie – jak zdaje się czynić to skarżący – iż w pozostałym zakresie poniesione przez komornika wydatki nie podlegają rekompensacie. Zasady pokrywania ponoszonych kosztów działalności egzekucyjnej uregulowane zostały w rozdziale 5 zaskarżonej ustawy zatytułowanym „Koszty działalności egzekucyjnej komornika i zasady prowadzenia kancelarii”. Umieszczony w tym rozdziale art. 34 jednoznacznie stanowi w pkt 5, iż koszty działalności egzekucyjnej komornika obejmują także inne koszty niezbędne do wykonywania czynności egzekucyjnych oraz czynności przewidzianych przepisami ustawy, jeżeli nie są pokrywane w trybie określonym w art. 39. Koszty te pokrywane są przez komornika z uzyskanych opłat egzekucyjnych (art. 35 ustawy). Wysuwane w skardze zarzuty naruszenia prawa własności skierowane są zatem de facto przeciwko zasadom pokrywania poniesionych kosztów działalności egzekucyjnej komornika, które jednakże nie wynikają z zaskarżonego przepisu. Brak jest bowiem podstaw do przyjęcia, iż komornikowi przysługuje prawo do zwrotu poniesionych kosztów w trybie określonym w art. 39 ustawy, a ponadto, że nieuzyskanie zwrotu kosztów w tym trybie narusza prawo własności. Ostatecznie zatem o tym, czy komornikowi zostały zwrócone poniesione w toku egzekucji koszty działalności orzec będzie można dopiero po zakończeniu postępowania egzekucyjnego. Ewentualny brak pokrycia wszystkich kosztów będzie konsekwencją przyjętego w ustawie trybu pokrywania uiszczonych kosztów działalności egzekucyjnej, który jednak nie został uregulowany w zaskarżonym przepisie. Mając powyższe na względzie przyjąć należy, iż wysunięty w skardze zarzut naruszenia przez zaskarżony przepis prawa własności poprzez odmowę zwrotu w trakcie postępowania egzekucyjnego uiszczonych już przez komornika wydatków jest oczywiście bezzasadny.

Niemożność przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania w zakresie art. 45 ust. 2 ustawy o k.s.e. uzasadniona jest jeszcze niespełnieniem jednej z podstawowych przesłanek tego środka prawnego. Zgodnie z treścią powyższego przepisu za dokonaną egzekucję świadczeń pieniężnych komornik pobiera opłatę stosunkową. Naruszenia przez art. 45 ust. 2 zaskarżonej ustawy prawa własności oraz przede wszystkim prawa do wynagrodzenia upatruje skarżący zarówno w pozbawieniu komornika prawa do opłaty egzekucyjnej już z tytułu wszczęcia oraz prowadzenia egzekucji świadczeń pieniężnych, jak i w związaniu prawa do wynagrodzenia z faktem dokonania, a więc skutecznego przeprowadzenia egzekucji. Tymczasem – jak już wskazano w pierwszej części uzasadnienia – w orzeczeniu, z którego wydaniem wiąże skarżący naruszenie przysługujących mu praw, nie rozstrzygnięto o wysokości przysługującej skarżącemu opłaty egzekucyjnej z tytułu przeprowadzanej egzekucji świadczeń pieniężnych. Dotyczyło ono kosztów postępowania egzekucyjnego i to – jak wskazuje także sąd okręgowy w uzasadnieniu wydanego rozstrzygnięcia – kosztów dotychczas powstałych. Brak jest zatem podstaw do twierdzenia, że zaskarżony przepis stanowił podstawę wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. Podkreślić także należy, iż wskazanym w skardze rozstrzygnięciem nie wszczęto również postępowania egzekucyjnego, pomimo nieuiszczenia żadnych opłat zastępujących – w ocenie skarżącego – w postępowaniu egzekucyjnym wpis sądowy. Dopuszczalność takiego postępowania uzasadnia, w ocenie skarżącego, przyjęcie niekonstytucyjności zaskarżonego art. 45 ust. 2. Reasumując stwierdzić należy brak podstaw do twierdzenia, iż działając w oparciu o art. 45 ust. 2 wskazanym w skardze orzeczeniem w taki sposób rozstrzygnięto o przysługujących skarżącemu konstytucyjnych prawach lub wolnościach, że doprowadziło to do ich naruszenia w zakresie wskazanym przez skarżącego w skardze konstytucyjnej i w piśmie nadesłanym w celu uzupełnienia jej braków. Dlatego przyjąć należy, że także z tego względu wniesiona skarga w zakresie art. 45 ust. 2 ustawy o k.s.e. nie spełnia ustawowych przesłanek tego środka prawnego, co tym samym uzasadnia dodatkowo odmowę nadania jej dalszego biegu.

Na marginesie wskazać należy, iż skarżący został wezwany do wykazania, iż art. 45 ust. 2 zaskarżonej ustawy stanowił podstawę wydania wskazanego w skardze jako ostateczne rozstrzygnięcia. W piśmie procesowym nadesłanym w celu uzupełnienia braków ograniczył się jednak do nadesłania wydanych w sprawie rozstrzygnięć wskazując, iż zostały tam powołane zaskarżone przepisy. W żadnym z tych rozstrzygnięć nie został jednak powołany art. 45 ust. 2 ustawy o k.s.e. Nie przekonuje także wyrażone w tymże piśmie stanowisko, iż sąd orzekający powołał w uzasadnieniu rozstrzygnięcia implicite art. 45 ust. 2, poprzez wskazanie jako podstawy rozstrzygnięcia art. 44 ust. 2. Wprawdzie nie budzi wątpliwości, iż opłata za dodatkowe sposoby egzekucji jest uzależniona proporcjonalnie od wysokości opłaty stosunkowej, jednakże brak jest podstaw do przyjęcia – jak twierdzi skarżący – iż wysokość opłaty ustala się na podstawie art. 45 ust. 2. Sposób ustalania wysokości opłaty stosunkowej wynika z art. 49 ustawy o k.s.e., który to przepis został powołany w uzasadnieniu postanowienia z 10 listopada 2004 r., jednakże nie stanowił przedmiotu skargi konstytucyjnej.

Mając powyższe na uwadze, należało orzec jak na wstępie.