W skardze konstytucyjnej złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 11 lipca 2006 r. skarżący zakwestionował zgodność art. 8 ust. 1 zd. 2 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.) z art. 64 Konstytucji.

Skarżący złożył do Sądu Okręgowego w Bydgoszczy wniosek o uznanie za nieważny wyroku Wojskowego Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 14 czerwca 1952 r. w sprawie o sygn. akt Sr 84/52 w stosunku do jego brata – Władysława. Prawomocnym postanowieniem z 14 grudnia 2005 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy (sygn. akt III Ko un 7/05) uznał za nieważny wyrok Wojskowego Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z 14 czerwca 1952 r. w sprawie o sygn. akt Sr 84/52 w części dotyczącej skazania brata skarżącego oraz postanowienie Sądu Najwyższego w Warszawie z 29 sierpnia 1952 r. w sprawie S. 1213/52, wydane w części dotyczącej brata skarżącego.

Zgodnie z treścią zaskarżonej ustawy prawo do odszkodowania za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wynikłe z wydania uznanych za nieważne rozstrzygnięć przechodzi – w razie śmierci pokrzywdzonego – na małżonka, dzieci i rodziców. Zaskarżona ustawa dając skarżącemu – jako bratu pokrzywdzonego – prawo do wystąpienia z wnioskiem o uznanie wyroku za nieważny, jednocześnie odmówiła mu prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, które wynikły z wydania takiego orzeczenia. Zaskarżony przepis wymieniając enumeratywnie osoby uprawnione do dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia pozbawił rodzeństwo skazanego – w ocenie skarżącego – jakiejkolwiek drogi prawnej do dochodzenia wskazanego powyżej odszkodowania i zadośćuczynienia. Tym samym określił w sposób oczywisty, iż skarżącemu nie przysługuje żadna droga prawna dla dochodzenia od Skarbu Państwa roszczeń za poniesioną przez brata szkodę i zadośćuczynienia za doznaną przez niego krzywdę, stąd też wniesienie niniejszej skargi nie może zostać uznane za niedopuszczalne z uwagi na brak wyczerpania drogi prawnej, bowiem ta droga nie została dla skarżącego przewidziana.

Uzasadniając naruszenie prawa określonego w art. 64 Konstytucji skarżący wskazuje na nieuzasadnione wyróżnienie przez zaskarżoną regulację jedynie części krewnych, którym przyznano prawo dziedziczenia i tym samym zasadnego dochodzenia odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłe z wydania orzeczenia uznanego następnie za nieważne. Zdaniem skarżącego prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia jest prawem przysługującym zmarłemu i podlegającym dziedziczeniu, a zaskarżony przepis zawęża tylko zakres osób, którym to prawo przysługuje.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej jest sformalizowane i wymaga spełnienia warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a także zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). W świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna przysługuje wyłącznie podmiotom, których konstytucyjne wolności lub prawa o charakterze podmiotowym zostały naruszone na skutek wydania ostatecznego rozstrzygnięcia opartego na przepisie, którego konstytucyjność się kwestionuje. Wprowadzenie wskazanej powyżej przesłanki skargi konstytucyjnej wiąże się ściśle z konstrukcją tego środka ochrony praw i wolności, która została przyjęta w prawie polskim. Zgodnie z nią wykazanie uprawnienia do wniesienia skargi wymaga po pierwsze wystąpienia konkretnego a nie tylko abstrakcyjnego naruszenia konstytucyjnego prawa lub wolności, a po drugie uzyskania takiego rozstrzygnięcia opartego o zaskarżony przepis, poprzez wydanie którego doszło do aktualizacji (konkretyzacji) tego naruszenia. Innymi słowy wymagane jest tzw. kwalifikowane naruszenie przysługujących skarżącemu konstytucyjnych praw lub wolności (zob. np. postanowienie z 24 października 2001 r., sygn. SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

W sprawie stanowiącej przedmiot wstępnego rozpoznania Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie uzyskał żadnego rozstrzygnięcia, z którego wydaniem mógłby łączyć naruszenie przysługujących mu praw lub wolności konstytucyjnych. Nie budzi wątpliwości Trybunału, iż za takie rozstrzygnięcie nie może zostać uznane postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 14 grudnia 2005 r. stwierdzające nieważność orzeczeń wydanych w sprawie brata skarżącego. Niezasadne jest także twierdzenie skarżącego, iż zaskarżony przepis pozbawił skarżącego jakiejkolwiek drogi prawnej do dochodzenia wskazanego powyżej odszkodowania i zadośćuczynienia. W rzeczywistości zaskarżony przepis nie daje podstawy do zasądzenia na rzecz skarżącego odszkodowania i zadośćuczynienia, co jednakże nie jest jednoznaczne z niemożnością uzyskania ostatecznego rozstrzygnięcia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji.

Procedura uzyskiwania rozstrzygnięć w sprawie odszkodowań i zadośćuczynień związanych ze stwierdzeniem nieważności orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego została uregulowana w art. 8 ust. 2 zaskarżonej ustawy, według którego: Żądanie odszkodowania i zadośćuczynienia należy zgłosić odpowiednio w sądzie wojewódzkim lub wojskowym, który wydał postanowienie o stwierdzeniu nieważności orzeczenia, w terminie roku od daty jego uprawomocnienia się. Warunkiem koniecznym zatem (co nie oznacza, że wystarczającym) dla przyjęcia, iż w sprawie skarżącego doszło do konkretnego naruszenia przysługującego mu konstytucyjnego prawa o charakterze podmiotowym lub konstytucyjnej wolności, uzasadniającego wniesienie skargi konstytucyjnej, jest uzyskanie rozstrzygnięcia wydanego wskutek rozpatrzenia wniosku złożonego w trybie art. 8 ust. 2 ustawy i rozstrzygnięć wydanych wskutek wyczerpania od niego drogi prawnej (zob. art. 8 ust. 3 zaskarżonej ustawy). Raz jeszcze podkreślić należy, iż zgodnie z przyjętą przez polskiego ustrojodawcę konstrukcją skargi konstytucyjnej, instytucja ta służy uruchomieniu postępowania o charakterze nadzwyczajnym i subsydiarnym w stosunku do innych środków i procedur ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Jedna z takich procedur, w ramach której może dojść do oceny zarzutu niekonstytucyjności regulacji zawartych w kwestionowanym akcie normatywnym, wynika chociażby z art. 193 Konstytucji, który przewiduje dla orzekających w sprawie sądów kompetencje do wszczęcia przed Trybunałem Konstytucyjnym postępowania w sprawie pytania prawnego.

Mając na względzie, iż skarżący nie uzyskał jeszcze ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, należało orzec jak na wstępie.