Wnioskiem z 15 lutego 2005 r. Krajowa Rada Notarialna zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że § 7 rozporządzenia Ministra Finansów z 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (Dz. U. Nr 113, poz. 1210 ze zm.) jest niezgodny z art. 13 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) w związku z art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji, a także z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) i z art. 22 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2005 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od daty doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku poprzez: wskazanie, w jakim zakresie § 7 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (Dz. U. Nr 113, poz. 1210 ze zm.) jest niezgodny z art. 13 ustawy z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505 ze zm.) w związku z art. 7 Konstytucji.

W piśmie z 27 lipca 2005 r. Krajowa Rada Notarialna odniosła się do stwierdzonego przez Trybunał Konstytucyjny braku formalnego wniosku.

Postanowieniem z 13 września 2005 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu wnioskowi Krajowej Rady Notarialnej w zakresie stwierdzenia zgodności § 7 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 września 2001 r. w sprawie określenia wzoru rejestru transakcji, sposobu jego prowadzenia oraz trybu dostarczania danych z rejestru Generalnemu Inspektorowi Informacji Finansowej (Dz. U. Nr 113, poz. 1210 ze zm.; dalej: rozporządzenie w sprawie rejestru transakcji) z art. 22 Konstytucji.

Uzasadniając powyższe postanowienie, Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę na wyraźne oświadczenie wnioskodawcy, iż zarzut naruszenia przez § 7 zaskarżonego rozporządzenia zasady swobody prowadzenia działalności gospodarczej (art. 22 Konstytucji), nie dotyczy notariuszy. Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że wnioskowanie o zbadanie zgodności kwestionowanego przepisu z art. 22 Konstytucji, leży poza zakresem działania Krajowej Rady Notarialnej. Przedstawiona wyżej argumentacja jednoznacznie wskazywała, że wnioskodawca zmierzał do realizacji celów ogólnospołecznych – ochrony interesów każdego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą przed niekonstytucyjnym ograniczeniem tej wolności. Trybunał Konstytucyjny ustalił zatem, iż powyższa sprawa nie mieści się w zakresie działania Krajowej Rady Notarialnej, co – w konsekwencji – stanowiło przesłankę odmowy nadania dalszego biegu wnioskowi.

W zażaleniu z 26 września 2005 r. wnioskodawca zaskarżył postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 13 września 2005 r., wnosząc „o jego uchylenie oraz przekazanie przedmiotowego wniosku do rozpoznania na rozprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Podmiot legitymowany szczegółowo, który występuje do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie hierarchicznej zgodności norm, ma obowiązek wykazać, że posiada zdolność wnioskową, konieczną z punktu widzenia wszczęcia postępowania przed Trybunałem. Musi zatem udowodnić, że jest jednym z podmiotów wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, a ponadto uzasadnić, że kwestionowany akt normatywny (lub jego część) dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy (art. 191 ust. 2 Konstytucji).

Na płaszczyźnie procesowej, wnioskodawca jest zobligowany wykazać swoją legitymację nie później niż do dnia wydania przez Trybunał Konstytucyjny postanowienia o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu (por. postanowienie z 27 listopada 2002 r., sygn. Tw 25/02, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 232). Rozpatrując zażalenie, Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał na etapie rozpoznania zażalenia analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń, przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

2. Pierwszy argument zażalenia kwestionuje przedstawione przez Trybunał Konstytucyjny znaczenie terminu „sprawa”, o której stanowi art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej. Wnioskodawca twierdzi, że wyłącznie akt normatywny – jako przedmiot kontroli – winien „dotyczyć spraw objętych zakresem działania” podmiotu inicjującego postępowanie. Natomiast „wniosek może obejmować zbadanie z dowolnym wzorcem kontroli, a (...) legitymacja jest ograniczona jedynie poprzez merytoryczną zasadność”.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego powyższe wyjaśnienia cechuje nietrafność, gdyż wnioskodawca definiując, na użytek zażalenia, termin „sprawa”, przyjął takie jego rozumienie, które funkcjonuje wyłącznie na gruncie języka polskiego. Co istotne, pominął okoliczność, iż Konstytucja wielokrotnie posługuje się określeniem „sprawa” (np. art. 45 ust. 1, art. 111 ust. 1, art. 125 ust. 1, art. 191 czy art. 193), a poprzestanie na znaczeniu językowym nie wystarcza, by objaśnić, czym jest „sprawa” w znaczeniu konstytucyjnym (por. wyrok TK z 10 maja 2000 r., sygn. K. 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109). Stąd, Trybunał Konstytucyjny przypomina ponownie, że wstępne rozpoznanie wniosku obejmuje ustalenie, jakie „sprawy” objęte są zakresem działania wnioskodawcy zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, a następnie stwierdzenie, czy zarówno zaskarżony akt normatywny, jak i powołane dla jego kontroli wzorce, należą do uprzednio wyznaczonego zakresu działania podmiotu legitymowanego szczegółowo. W licznych orzeczeniach Trybunał Konstytucyjny podnosił, że o ile, na podstawie art. 191 ust. 2 Konstytucji, wnioskodawca ma zdolność kwestionowania danego przepisu, o tyle wskazane przezeń wzorce kontroli nie mieszczą się w jego zakresie działania. W tym znaczeniu zestawienie przedmiotu i wzorców kontroli pozwalało uznać, że zakres działania podmiotu, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji, nie obejmuje rozpatrywanej „sprawy” i z tego powodu Trybunał odmawiał nadania wnioskowi dalszego biegu (por. postanowienie z 18 stycznia 2005 r., sygn. akt Tw 34/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 2 i powołane tam orzecznictwo).

Krajowa Rada Notarialna dowodzi także, iż „art. 188 pkt 1 i 3 w zw. z art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji (...), byłby normą pustą, albowiem określony przez tę normę wzorzec kontroli – Konstytucja – nie mógłby zostać nigdy powołany, jako że Konstytucja nie dotyczy spraw objętych zakresem działania konkretnie określonych podmiotów”.

Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że powyższy pogląd wnioskodawcy opiera się na nieporozumieniu. Dorobek orzeczniczy Trybunału Konstytucyjnego potwierdza bowiem jednoznacznie, że adresatami wielu postanowień ustawy zasadniczej są właśnie podmioty legitymowane szczegółowo (organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych, ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych), które wskazując zakres zaskarżenia, zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, skutecznie inicjują postępowanie w sprawie hierarchicznej zgodności norm (por. wyroki TK z: 4 maja 2004 r., sygn. K 40/02, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 38; 3 listopada 2004 r., sygn. K 18/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 103; 18 stycznia 2005 r., sygn. K 15/03, OTK ZU nr 1/A/2005, poz. 5; 23 czerwca 2005 r., sygn. K 17/04, OTK ZU nr 6/A/2005, poz. 66).

Należy przy tym zwrócić uwagę na niekonsekwencję i brak spójności w argumentacji przedstawionej przez wnioskodawcę. Skoro Krajowa Rada Notarialna, będąc podmiotem legitymowanym szczegółowo, nie mogłaby – jak twierdzi – „nigdy” zarzucić naruszenia konstytucyjnego wzorca kontroli, to dlaczego nie dostrzega rozstrzygnięcia Trybunału Konstytucyjnego, który postanowił o nadaniu dalszego biegu jej wnioskowi w zakresie zbadania zgodności § 7 rozporządzenia w sprawie rejestru transakcji, w szczególności w związku z art. 92 ust. 1 i art. 7 Konstytucji.

3. W drugim argumencie zażalenia, kwestionującym odmowę nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie badania zgodności § 7 zaskarżonego rozporządzenia z art. 22 Konstytucji, Krajowa Rada Notarialna podnosi, że „w rzeczywistości notariusze są osobami prowadzącymi działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.)”. W ocenie wnioskodawcy, przedstawione wyjaśnienie wystarczająco przekonuje o prawidłowości powołania art. 22 Konstytucji jako wzorca kontroli w rozpatrywanej sprawie.

Wobec powyższego Trybunał Konstytucyjny przypomina, że intencją ustrojodawcy, na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji, było przyznanie ochrony tylko takim interesom wskazanych w nim podmiotów, które odznaczają się pewnymi wspólnymi cechami. Są to – odpowiednio – interesy pracownicze, interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Przy wyznaczeniu zakresu działania organizacji zawodowej, w rozumieniu art. 191 ust. 2 Konstytucji, należy wziąć pod uwagę to, że uprawnienie do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego zostało jej przyznane w tym samym przepisie, co uprawnienie związków zawodowych i organizacji pracodawców (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji).

Trybunał ponownie podkreśla, że użycie w przepisie konstytucyjnym zwrotów „organizacja zawodowa” oraz „organizacja pracodawców”, nie zaś „osoba prowadząca działalność gospodarczą” czy „przedsiębiorca”, ma istotne znaczenie dla wyznaczenia kręgu podmiotów uprawnionych do występowania w sprawie hierarchicznej kontroli zgodności norm. Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w postanowieniu z 7 lipca 2003 r. (sygn. Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 1), iż „racjonalny ustawodawca, który chciałby objąć interesy gospodarcze szczególną ochroną, wyrażającą się w możliwości kierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, przyznałby takie uprawnienie organizacjom powołanym do reprezentowania właśnie takich interesów swoim członkom (np. izbom gospodarczym)”. Skoro ustrojodawca nie przyjął innego rozwiązania, to „zdolność wnioskowa” organizacji zawodowej dotyczy tylko takich interesów jej członków, które związane są z wykonywaniem zawodu.

Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zarzut naruszenia przez § 7 rozporządzenia w sprawie rejestru transakcji art. 22 Konstytucji, argumentowany ochroną interesów gospodarczych członków Krajowej Rady Notarialnej jest oczywiście bezzasadny i z tego względu nie zasługuje na uwzględnienie.

W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.