1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wnioskiem z 1 października 1997 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli
uprzedniej - przed podpisaniem ustawy - o ocenę konstytucyjności wymienionych w sentencji orzeczenia przepisów ustawy z 26
czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw, zwaną dalej “ustawą
zmieniającą”, zarzucając tym przepisom naruszenie zasady równości - zdaniem wnioskodawcy - najszerzej ujętej w art. 67 ust.
2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z 17 października 1992 roku.
Zaskarżone przepisy, wymienione w pkt. 1 wniosku, w sposób pozytywny regulują skutki cywilnoprawne ślubów wyznaniowych zawieranych
w kościołach i związkach wyznaniowych, jeżeli odpowiadają wymaganiom określonym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Regulacja
ta nie obejmuje jednak wszystkich kościołów i związków wyznaniowych, które mają uregulowany ustawami stosunek prawny do państwa.
Uprawnień takich - poza Kościołem Katolickim Mariawitów, którego uprawnione organy nie wyraziły zainteresowania nadaniem skutków
cywilnych małżeństwom zawieranym w tym Kościele - nie uzyskał Kościół Katolicki, którego sytuację prawną reguluje ustawa z
dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz.U. Nr 29, poz. 154
ze zm.).
Wnioskodawca uważa, że zróżnicowana została sytuacja prawna obywateli Rzeczypospolitej Polskiej ze względu na ich wyznanie
przez to, że zaskarżone przepisy przyznają osobom określonych wyznań prawa, których nie będą miały osoby innych wyznań.
Zaskarżone przepisy, wskazane w pkt. 2 wniosku, pozbawiają niektóre kościoły i związek wyznaniowy prawa do wystawiania ocen
z religii na świadectwach szkolnych poprzez skreślenie, w ustawach regulujących stosunek Państwa do danego kościoła i związku
wyznaniowego, przepisów przyznających prawo do umieszczania ocen z religii na świadectwach szkolnych wydawanych przez szkoły
publiczne.
Wnioskodawca uważa, że kościoły działające na podstawie innych ustaw, regulujących ich sytuację prawną, będą miały możliwość
umieszczania oceny z religii na świadectwach szkolnych na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst
jednolity z 1996 r. Dz.U. Nr 67, poz. 329 ze zm.), a w szczególności dotyczy to Kościoła Katolickiego, Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.
Zdaniem wnioskodawcy przyjęcie przez ustawodawcę rozwiązania, w ramach którego część działających na podstawie ustaw kościołów
i związek wyznaniowy będą pozbawione prawa do umieszczania na świadectwach szkolnych ocen z religii, prowadzi do nie znajdującego
uzasadnienia zróżnicowania sytuacji prawnej obywateli, co w konsekwencji prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równości.
2. Do wniosku ustosunkował się Prokurator Generalny, który - w piśmie z 15 listopada 1997 r. - uznał, że zaskarżone przepisy
ustawy zmieniającej są niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 25 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Prokurator Generalny podniósł, że w dacie skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego obowiązywał wskazany przez wnioskodawcę
przepis art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, jednak po wejściu w życie 17 października 1997 r. Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. przepis ten utracił moc prawną, a jego odpowiednikiem jest art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej, a w odniesieniu do przedmiotowej problematyki także art. 25 ust. 1 konstytucji.
Odnosząc się do problematyki prawnej wniosku Prokurator Generalny podzielił pogląd wnioskodawcy, że jedną z fundamentalnych
zasad demokratycznego państwa jest zasada równości. Zarazem stwierdził, że zasada ta, wynikająca z nieobowiązującego już art.
67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, a obecnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP odnosi się do osób fizycznych, nie zaś do innych
podmiotów - osób prawnych. Osoby prawne konstytucyjnej zasady równości mogą poszukiwać w prawie poprzez nieobowiązujący już
art. 1 przepisów konstytucyjnych, a obecnie poprzez art. 2 Konstytucji RP.
Jednak - zdaniem Prokuratora Generalnego - w niniejszej sprawie uprawniona jest kontrola wszystkich zaskarżonych przepisów,
zarówno w świetle art. 25 ust. 1 jak i art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji RP, bowiem Kościoły i związek wyznaniowy mimo
że są osobami prawnymi, to jednak ze swej istoty wyrażają interesy wiernych, a więc osób fizycznych.
Na tle przepisów ustawy zmieniającej wymienionych w pkt. 1 wniosku Prokurator Generalny podnosi wątpliwość, czy zarzut niekonstytucyjności
dotyczy zaskarżonych przepisów, czy też braku przepisów podobnych do zaskarżonych w innych ustawach regulujących sytuację
prawną kościołów i stwierdza, że analiza wniosku przemawia za dopatrzeniem się przez wnioskodawcę nierówności polegającej
na braku takiej samej regulacji w stosunku do Kościoła Katolickiego, co wynika z nieratyfikowania Konkordatu zawartego między
Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską.
Prokurator Generalny stwierdza, że choć zaskarżone przepisy, nawet po podpisaniu ustawy przez Prezydenta RP, nie mogłyby być
stosowane wobec braku odpowiedniej zmiany kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w tym przedmiocie, to okoliczność ta stwarza potencjalny
stan nierówności między kościołami. Ustawodawca podejmował prace nad zmianą kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ratyfikacją
Konkordatu, jednak nie zostały one pozytywnie zakończone i podpisanie przez Prezydenta RP ustawy zmieniającej w obecnym stanie
prawnym stworzyłoby stan sprzeczny z art. 32 ust. 1 i art. 25 ust. 1 Konstytucji RP, a zwłaszcza z tym ostatnim przepisem
statuującym równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych.
W zakresie zaskarżonych przepisów regulujących problem wystawiania ocen z nauki religii w szkołach publicznych - zdaniem Prokuratora
Generalnego - występuje zróżnicowany stan prawny. Zaskarżone przepisy przewidują skreślenie przepisów ustawowych zawierających
te uprawnienia dla siedmiu kościołów i gminy wyznaniowej.
Prawo do wystawiania ocen z nauki religii w szkołach publicznych mają Kościoły i związki wyznaniowe, w tym także Kościół Katolicki,
na podstawie § 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania
nauki religii w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 36, poz. 155), wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego wynikającego z
art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity z 1996 r. Dz.U. Nr 67, poz. 329 ze zm.).
W związku z tym - stwierdza Prokurator Generalny - choć skreślenie przepisów przez ustawę zmieniającą nie pozbawia prawa tych
kościołów i związku wyznaniowego do wystawiania ocen z nauki religii, na podstawie powołanego rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej, to jednak ranga rozporządzenia jest niższa niż ustaw, na podstawie których Kościoły te i związek wyznaniowy nabyły
powyższe uprawnienia.
Zdaniem Prokuratora Generalnego w sprawie nie występują takie przesłanki, które uzasadniałyby cofnięcie uprawnień ustawowych
tym kościołom i związkowi wyznaniowemu, gdyż problematyka objęta tymi przepisami wiąże się ściśle z prawami i wolnościami
obywatelskimi regulowanymi przez Konstytucję RP jak i ratyfikowanymi przez Polskę międzynarodowymi paktami i konwencjami.
Powołując się na art. 31 ust. 3 Konstytucji RP - w myśl którego ograniczenie w zakresie korzystania z wolności i praw może
nastąpić w drodze ustawy - Prokurator Generalny wyraził pogląd, że nie tyle zaskarżone przepisy są niekonstytucyjne, co brak
odpowiedniego przepisu w ustawie o systemie oświaty, regulującego wprost i całościowo omówioną problematykę, pozostaje w kolizji
z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Akt prawny rangi rozporządzenia ministra nie stanowi zadość tym wymogom.
W podsumowaniu stanowiska Prokurator Generalny stwierdził, że obecny stan prawny - przed zaskarżoną nowelizacją - wynikający
z ustaw regulujących stosunki między Państwem a Kościołami i związkiem wyznaniowym, w zakresie będącym przedmiotem wniosku,
należy ocenić jako konstytucyjny. Są to bowiem prawa słusznie nabyte przez te Kościoły i związek wyznaniowy i bez wyraźnych,
ważnych przyczyn, nie powinny być cofnięte.
5 maja 1998 r. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej pismem z 4 maja 1998 r. wycofał wniosek z 1 października 1997 r. o stwierdzenie
zgodności z konstytucją ustawy z 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie
niektórych ustaw w części dotyczącej punktu 1.
Postępowanie w sprawie wniosku Prezydenta RP o zbadanie w trybie kontroli prewencyjnej przepisów ustawy z 26 czerwca 1997
r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw, wymienionych w pkt 1 zostało
umorzone na podstawie art. 39 ust. 2 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym wobec cofnięcia wniosku Prezydenta
w tej części.
Wskazane w pkt. 2 wniosku Prezydenta przepisy zaskarżonej ustawy skreśliły z ustaw: z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa
do Kościoła Ewangelicko-Metodystycznego w Rzeczypospolitej Polskiej, z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Chrześcijan
Baptystów w Rzeczypospolitej Polskiej, z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej
Polskiej, z 30 czerwca 1995 r .o stosunku Państwa do Kościoła Polskokatolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, z 20 lutego
1997 r. o stosunku Państwa do Kościoła Starokatolickiego Mariawitów w Rzeczypospolitej, z 20 lutego 1997 r. o stosunku Państwa
do Kościoła Zielonoświątkowego w Rzeczypospolitej Polskiej - jednobrzmiące przepisy, przyznające tym kościołom i związkowi
wyznaniowemu prawo do umieszczania ocen z religii wystawianych w punktach katechetycznych na świadectwach szkolnych wydawanych
przez szkoły publiczne.
Skreślenie przepisów przyznających kościołom i związkowi wyznaniowemu prawa do umieszczania ocen z religii na świadectwach
szkolnych wydawanych przez szkoły publiczne uzasadniano celowością wprowadzenia jednolitej regulacji w tej dziedzinie. Zagadnienie
to ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity z 1996 r. Dz.U. Nr 67, poz. 329 ze zm.) reguluje w
art. 12 ust. 1 następująco: uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci zobowiązuje szkoły publiczne podstawowe
do organizowania nauki religii na życzenie rodziców, a szkoły ponadpodstawowe na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów,
zastrzegając, iż po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. Ustawa upoważniła zarazem Ministra
Edukacji Narodowej do określenia w drodze rozporządzenia, w porozumieniu z władzami Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego
Kościoła Prawosławnego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych warunków i sposobów wykonywania przez szkoły tych zadań
związanych z organizacją nauczania religii. Nie ma zatem podstaw by sądzić, że skreślenie wskazanych przepisów z ustaw regulujących
stosunek państwa do poszczególnych kościołów miało na celu wyeliminowanie możliwości wystawiania na świadectwie szkolnym ocen
z religii nauczanej w punktach katechetycznych.
Skreślenie wspomnianych przepisów sprawia, że wystawianie ocen z religii na świadectwach szkolnych szkół publicznych nie będzie
uregulowane w ustawach dotyczących stosunku państwa do poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych, ani w Konkordacie.
Z normy art. 12 ust. 1 ustawy o systemie oświaty wynika, że kwestia wystawiania ocen z religii na świadectwach szkolnych szkół
publicznych nie jest traktowana przez ustawodawcę samoistnie, lecz stanowić ma element obowiązku szkół organizowania religii
na życzenie rodziców bądź rodziców i dzieci.
Jedynie określenie sposobu i warunków realizacji tego zadania szkół publicznych powierza ustawa Ministrowi Edukacji Narodowej,
upoważniając go do wydania stosownego rozporządzenia w porozumieniu z władzami kościołów i związków wyznaniowych, których
stosunki z państwem regulują ustawy.
Do zakresu ustawowego pojęcia warunków realizacji przez szkoły publiczne organizowania nauki religii na życzenie rodziców
lub rodziców i dzieci należy także kwestia wystawiania ocen z religii na świadectwie szkolnym.
Stopień szczegółowości ustawowej regulacji związanych z organizowaniem obowiązku szkół publicznych nauki religii nie jest
konstytucyjnie wyznaczony. Konstytucja nie precyzuje jakie zagadnienia z tego zakresu wymagają regulacji ustawowej.
Artykuł 53 ust. 1 konstytucji zapewnia każdemu wolność sumienia i religii, a ust. 3 tegoż artykułu gwarantuje rodzicom prawo
do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Podobnie art. 48 ust. 1 konstytucji
zapewnia rodzicom prawo do wychowania dzieci zgodnie w własnymi przekonaniami. Stanowi też, że wychowanie to powinno uwzględniać
stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Zadość tym wymogom konstytucyjnym czyni omawiana regulacja art. 12 ust. 1 ustawy z 7 września 1991 r. o systemie oświaty.
Bardziej szczegółowych regulacji w tym przedmiocie nie zawiera też Konkordat zawarty między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą
Polską, który w art. 12 ust. 1 stwierdza, że rodzice mają prawo do religijnego wychowania dzieci oraz, że szkoły publiczne
podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują
zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych. Skreślenie z ustaw, regulujących
stosunki państwa z poszczególnymi kościołami, przepisów dotyczących wystawiania ocen z religii na świadectwie szkolnym nie
powoduje przeniesienia na poziom aktu wykonawczego materii konstytucyjnie zastrzeżonej do regulacji w drodze ustawowej, ani
też nie narusza zasady równouprawnienia kościołów. Wskazana regulacja prawna - ustawy o systemie oświaty - dotyczy bowiem
wszystkich kościołów i związków wyznaniowych, których stosunki z państwem uregulowane są w drodze ustawowej. Za celowy uznać
wszakże należy postulat pełniejszej regulacji w ramach prac nad nowelizacją ustawy o systemie oświaty warunków nauczania religii.
Projekt zaskarżonej ustawy został poddany konsultacji z kościołami i związkami wyznaniowymi. Spełnione więc zostały wymogi
trybu legislacyjnego wprowadzania zmian w ustawach regulujących stosunki państwa z poszczególnymi kościołami i związkami wyznaniowymi,
obowiązujące w dacie uchwalenia tej ustawy, a więc przed wejściem w życie Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. Choć większość
kościołów wyraziła stanowisko krytyczne wobec projektu wykreślenia z poszczególnych ustaw, regulujących stosunki państwa z
tymi kościołami, przepisów dotyczących wystawiania na świadectwie szkolnym ocen z religii, prowadzonej w punktach katechetycznych,
to nie było ono wiążące dla ustawodawcy.
Po wejściu w życie zaskarżonej ustawy kościoły i związki wyznaniowe nie utraciły prawa umieszczania ocen z religii, prowadzonej
w punktach katechetycznych na świadectwach szkolnych. Spełniać jednak muszą warunki skonkretyzowane w sposób jednolity dla
wszystkich kościołów i związków wyznaniowych w akcie wykonawczym do ustawy o systemie oświaty.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii
w szkołach publicznych (Dz.U. Nr 36, poz. 155, ze zm.) wydane na podstawie delegacji z art. 12 ust. 1 ustawy o systemie oświaty
stanowi w § 9 ust. 4, iż uczniowie korzystający z nauki religii lub etyki organizowanej przez organy prowadzące szkoły według
zasad określonych w § 2 ust. 2 - 4 otrzymują ocenę z religii lub etyki na świadectwie wydanym przez szkołę do której uczęszczają,
na podstawie zaświadczenia katechety lub nauczyciela etyki.
W § 2 tego rozporządzenia szkoły zostały zobowiązane do organizowania lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów
danej klasy, a dla mniejszej liczby uczniów w grupie międzyklasowej. W przypadkach, gdy na lekcje religii danego wyznania
zgłosi się w szkole mniej niż siedmiu uczniów, organ prowadzący szkołę - w porozumieniu z rodzicami oraz właściwym kościołem
lub związkiem wyznaniowym - organizuje naukę religii w grupie międzyszkolnej lub w pozaszkolnym punkcie katechetycznym. Liczba
uczniów w grupie lub w punkcie katechetycznym nie powinna być mniejsza niż trzech. Nawet i w takim przypadku przewiduje się
możliwość zorganizowania lekcji religii, jeżeli ze stosownym wnioskiem do organu prowadzącego szkoły wystąpi kościół lub związek
wyznaniowy - i tym samym wpisywania ocen z religii na świadectwie wydawanym przez szkołę (§ 9 ust. 4 w zw. z § 2 cyt. rozporządzenia).
Regulacja ta wychodzi w szerokim zakresie na przeciw potrzebom zapewnienia nauczania religii w ramach systemu oświaty przez
mniejsze kościoły i związki wyznaniowe. Zapewnia im prawo umieszczania ocen z religii prowadzonej w punkcie katechetycznym
na świadectwie szkolnym wystawianym przez szkołę publiczną, jeżeli nauczana jest ona w ramach systemu oświaty, a więc w porozumieniu
ze szkołą do której uczęszcza uczeń. Wymóg organizowania lekcji religii w punktach katechetycznych dla co najmniej trzech
uczniów nie jest wymogiem nadmiernie rygorystycznym, zważywszy w szczególności, że nie muszą to być uczniowie jednej klasy
czy jednej szkoły.
Z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych jest istotne, aby sfera uprawnień
przysługujących poszczególnym kościołom i związkom wyznaniowym była poddana jednolitej regulacji.
Sfera uprawnień poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych nie jest wyczerpująco uregulowana ustawami o stosunku państwa
do poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych. Uzupełniają je akty prawne regulujące różne przejawy życia społecznego,
związane z działalnością kościołów i związków wyznaniowych.
Takie rozumienie zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych przemawia dodatkowo za stanowiskiem, iż samo skreślenie
z ustaw o stosunku państwa z poszczególnymi kościołami i związkami wyznaniowymi przepisów, dotyczących umieszczania na świadectwach
szkół publicznych ocen z religii prowadzonej w punktach katechetycznych, nie narusza zasady równouprawnienia kościołów wyrażonej
w art. 25 konstytucji, ani sformułowanej w art. 32 konstytucji zasady równego traktowania obywateli.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
Strona korzysta z plików cookies w celu realizacji usług. Możesz określić warunki przechowywania lub dostępu do plików cookies w Twojej przeglądarce.