Polska Unia Właścicieli Nieruchomości wnioskiem z 4 stycznia 2005 r. zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 281, poz. 2783), a także art. 9 ust. 1a ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 281, poz. 2786) z art. 20, art. 21, art. 31, art. 32, art. 64 i art. 75 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 15 lutego 2005 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku, poprzez: wskazanie umocowanego przedstawiciela do sporządzenia wniosku i reprezentowania Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości przed Trybunałem Konstytucyjnym; jednoznaczne sprecyzowanie przedmiotu zaskarżenia wniosku skierowanego do Trybunału Konstytucyjnego; powołanie przepisu prawa lub statutu stwierdzającego, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy; wskazanie decyzji lub uchwały uprawnionego organu wnioskodawcy stanowiących podstawę sporządzenia i wniesienia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego wraz z dokumentami uwierzytelniającymi (5 egzemplarzy); doręczenie: wyciągu z protokołu pozwalającego stwierdzić, że uchwała została podjęta zgodnie z prawem (5 egzemplarzy), aktualnego wyciągu z rejestru sądowego (5 egzemplarzy), aktualnego statutu (5 egzemplarzy), kopii wniosku (4 egzemplarze).

W dniu 28 lutego 2005 r. r. dostarczono do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez podmiot, o którym mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy złożony wniosek odpowiada wymogom formalnym, czy nie jest oczywiście bezzasadny, a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu.

2. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 ustawy zasadniczej prawo wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie hierarchicznej zgodności aktów normatywnych w trybie tzw. kontroli abstrakcyjnej przysługuje ogólnokrajowym organom związków zawodowych, ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych.

Rozpoznając wstępnie wniosek Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości, Trybunał Konstytucyjny zbadał przede wszystkim, czy z punktu widzenia ustaleń faktycznych i orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, wnioskodawca może być zaliczony do kategorii organizacji zawodowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

2.1. Trybunał Konstytucyjny za istotne uznał przypomnienie, że po wejściu w życie nowej ustawy zasadniczej (17 października 1997 r.), Polska Unia Właścicieli Nieruchomości wystąpiła 13 lipca 2001 r. z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie hierarchicznej kontroli norm (sygn. T 30/01). Postanowieniem z 5 września 2001 r. (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 42) Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu, uzasadniając, iż w świetle art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, Polska Unia Właścicieli Nieruchomości nie jest podmiotem uprawnionym do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Postanowieniem z 13 listopada 2001 r. (OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 43) Trybunał nie uwzględnił również zażalenia wniesionego przez Polską Unię Właścicieli Nieruchomości na postanowienie z 5 września 2001 r.

2.2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie, w pełni podtrzymując stanowisko przedstawione w powołanych wyżej postanowieniach, stwierdza, że Polska Unia Właścicieli Nieruchomości nie spełnia kryteriów, sprecyzowanych w odniesieniu do organizacji zawodowych, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji (por. postanowienie z 30 maja 2000 r. U 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114).

Zgodnie z odpisem aktualnym (na dzień 23 lutego 2005 r.) Krajowego Rejestru Sądowego z Rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, forma prawna Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości została oznaczona jako „inna organizacja podmiotów gospodarczych”, które działają na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców (Dz. U. Nr 35, poz. 194 ze zm.). Wbrew twierdzeniu wnioskodawcy, okoliczność, iż Polska Unia Właścicieli Nieruchomości ma status, „samorządu zawodowego przedsiębiorców”, nie przesądza automatycznie o tym, że należy ona do kategorii podmiotów uprawnionych do występowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Jak wyjaśnił Trybunał Konstytucyjny, podmiot, któremu można przypisać cechy organizacji zawodowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, winien spełniać określone kryteria.

Analiza statutu Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości wykazała, po pierwsze, że członkami Unii „mogą być organizacje zrzeszające właścicieli nieruchomości oraz inne organizacje właścicieli, których cele są zbliżone z celami Unii” (§ 4 ust. 1). Wnioskodawca nie spełnia zatem kryterium podmiotowego, cechującego organizację zawodową, którym jest członkostwo osób fizycznych.

Po drugie, ze statutu Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości nie wynika, że jej członkowie stale i w celach zarobkowych wykonują jedno lub kilka wyodrębnionych zajęć, które mogą być uznane za zawód (kryterium przedmiotowe). Trybunał Konstytucyjny przypomina, że na poziomie wykładni językowej pojęcie zawodu jest z reguły związane z posiadaniem określonych umiejętności lub kwalifikacji. Na ogół zawód jest wykonywany w ramach stosunku pracy albo – w przypadkach tzw. wolnych zawodów – w ramach innych stosunków prawnych (umowa o dzieło, umowa zlecenia). Tymczasem własność – jako kategoria prawna – jest prawem rzeczowym, podmiotowym o charakterze bezwzględnym, mającym w zasadzie za przedmiot rzecz; daje najpełniejszą władzę nad rzeczą; w kategorii ekonomicznej – właścicielem jest osoba faktycznie władającą rzeczą w interesie określonym dobrem majątkowym. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że na gruncie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 10 grudnia 2002 r. w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz. U. Nr 222, poz. 1868) nie występuje ani zawód ani specjalność oznaczona jako „właściciel nieruchomości”. Klasyfikacja ta rozstrzyga jednocześnie, że „zarządca nieruchomości” jest zawodem. Zdaniem wnioskodawcy okoliczność powyższa stanowi wystarczającą podstawę dla uznania, że Polska Unia Właścicieli Nieruchomości spełnia kryterium przedmiotowe organizacji zawodowej, skoro jej statutowym celem jest „reprezentowania interesów organizacji właścicieli nieruchomości i zarządców będących członkami Unii Właścicieli, zwanych dalej organizacjami właścicieli” (§ 3 ust. 1 pkt 1). Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że argumentacja przedstawiona przez wnioskodawcę nie zasługuje na uwzględnienie. Polska Unia Właścicieli Nieruchomości pomija w niej wyjaśnienie problemu natury podstawowej, z punktu widzenia kryterium przedmiotowego, tzn. uzasadnienie istnienia zawodu „właściciel nieruchomości”. Abstrahuje przy tym od kryterium podmiotowego, odnosząc się do osoby fizycznej wykonującej zawód zarządcy nieruchomości, która w myśl statutu Unii nie może być jej członkiem, gdyż status taki mają wyłącznie „organizacje zrzeszające właścicieli nieruchomości oraz inne organizacje właścicieli, których cele są zbliżone z celami Unii” (§ 4 ust. 1).

Po trzecie, celem statutowym Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości jest (m.in.) „reprezentowanie interesów organizacji właścicieli nieruchomości i zarządców będących członkami Unii Właścicieli, zwanych dalej organizacjami właścicieli” (§ 3 ust. 1 pkt 1). Oznacza to, że wnioskodawca nie spełnia również kryterium funkcjonalnego, cechującego organizację zawodową, którym jest reprezentowanie interesów całego środowiska, całej grupy zawodowej, a nie tylko członków zrzeszonych w organizacji.

2.3. W związku z powołanym przez Polską Unię Właścicieli Nieruchomości postanowieniem Trybunału Konstytucyjnego z 19 marca 1997 r. (T 6/97), Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie w pełni podtrzymuje stanowisko przedstawione w postanowieniach Trybunału Konstytucyjnego z 5 września 2001 r. (T 30/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 42) i 13 listopada 2001 r. (T 30/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 43). Trybunał Konstytucyjny wyraża przekonanie, że treść uzasadnień powołanych postanowień jest znana Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości, która w obu sprawach występowała w charakterze wnioskodawcy.

3. Trybunał Konstytucyjny zwraca również uwagę, iż w odniesieniu do podmiotów określonych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną), tj. wymaga wykazania, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania (art. 191 ust. 2 Konstytucji). Można więc twierdzić, że prawo tych podmiotów do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego nie ma charakteru ogólnej zasady, ale winno być ujmowane jako ich szczególne (wyjątkowe) uprawnienie. Dlatego zakres tego uprawnienia nie powinien być interpretowany rozszerzająco (por. postanowienie z 30 maja 2000 r., U 5/99, OTZ ZU nr 4/2000, poz. 114).

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego przepisy zakwestionowane we wniosku Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości, tzn. art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 281, poz. 2783), a także art. 9 ust. 1a ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733 ze zm.) w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 281, poz. 2786) z całą pewnością wiążą się z ochroną interesu prawnego właścicieli oraz lokatorów, nie pozostają natomiast w bezpośrednim związku z interesami prawnymi zarządców nieruchomości.

Trybunał Konstytucyjny, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, stwierdza niedopuszczalność wniosku Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości, która w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z ust. 2 Konstytucji, nie jest podmiotem legitymowanym do wszczęcia postępowania w sprawie abstrakcyjnej kontroli zgodności norm.

4. Należy na koniec przypomnieć, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 19 kwietnia 2005 r. (K 4/05) orzekł o niezgodności art. 1 pkt 9 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 281, poz. 2783) z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji, a także o niezgodności art. 1 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 281, poz. 2786) z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że w tym zakresie zagadnienie będące przedmiotem wniosku Polskiej Unii Właścicieli Nieruchomości zostało już poddane kontroli konstytucyjności i dlatego, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, „ponowne rozpatrywanie tej samej kwestii czyni postępowanie zbędnym” (por. postanowienie z 21 stycznia 1998 r., K. 33/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 8).

Mając na uwadze powyższe, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.