W dniu 11 lipca 2005 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Górniczej Izby Przemysłowo-Handlowej o stwierdzenie zgodności rozdziału 3, a zwłaszcza § 8 ust. 5 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 25 lutego 1997 r. w sprawie przewozu przesyłek towarowych (Dz. U. Nr 26, poz. 142 ze zm.) z art. 4 i art. 56 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (Dz. U. z 2000 r. Nr 50, poz. 601 ze zm.) z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 179, poz. 1807 ze zm.), z art. 353 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) oraz z art. 20 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, jeżeli pochodzą one od „uprawnionego podmiotu”. Wyliczenie podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, zawarte jest w art. 191 ust. 1 Konstytucji. Odnośnie do podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną). Mogą one występować z wnioskami do TK jedynie wówczas, gdy akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.

W myśl art. 36 ustawy o TK wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Wstępne rozpoznanie wniosku zapobiega nadaniu mu biegu w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia spowodowanej brakiem legitymacji do złożenia wniosku (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Tym samym procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych pismom procesowym, ale także – a nawet przede wszystkim – kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające jego zakwalifikowanie do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji oraz czy wskazane przez ten podmiot przepisy prawa lub postanowienia statutu rzeczywiście uzasadniają związek między zakresem działania danego podmiotu i regulacją przewidzianą w tym akcie normatywnym. Ponadto wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek uzasadnia nadanie wnioskowi dalszego biegu.

Wnioskodawca twierdzi, że jako organizacja zawodowa, na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji jest uprawniony do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego. Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa działa na podstawie ustawy z dnia 30 maja 1989 r. o izbach gospodarczych (Dz. U. Nr 35, poz. 195 ze zm.) i zgodnie z art. 2 tej ustawy reprezentuje wspólne interesy gospodarcze zrzeszonych członków. Trybunał Konstytucyjny zajmował się już zagadnieniem zakresu pojęcia „organizacja zawodowa”. W uzasadnieniu postanowienia z 8 stycznia 2002 r. (sygn. T 64/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 58) Trybunał podtrzymał pogląd wyrażony w uzasadnieniu postanowienia z 30 maja 2000 r. (sygn. U. 5/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 114, pkt II. 4), w którym zwrócił uwagę, że Konstytucja wyraźnie odróżnia wolność podejmowania działalności gospodarczej i wolność wykonywania zawodu (art. 17 ust. 2 zd. 2). Ochrona interesów gospodarczych i ochrona interesów zawodowych odbywa się na różnych płaszczyznach, choć płaszczyzny te mogą mieć pewne punkty styczne. Konstytucja wyróżnia – oprócz samorządu terytorialnego (art. 163-172) – samorząd zawodowy, reprezentujący osoby wykonujące zawody zaufania publicznego (art. 17 ust. 1), a także inne rodzaje samorządu (art. 17 ust. 2), w tym – samorząd gospodarczy (o którym wspomina art. 61 ust. 1). Mimo podobieństwa nazwy, konstytucyjny status tych samorządów nie jest tożsamy. Choć organom samorządu zawodowego, będącym „organizacjami zawodowymi” w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, przysługuje uprawnienie do kierowania do Trybunału Konstytucyjnego wniosków w sprawach związanych z zakresem ich działania, to nie oznacza jeszcze, że analogiczne uprawnienie przysługuje organom innych samorządów. Użycie trzech różnych pojęć w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji dowodzi, że pozostają one w ścisłej relacji. Związki zawodowe i organizacje pracodawców są organizacjami zrzeszającymi osoby będące jedną ze stron stosunku pracy. Organizacje zawodowe z kolei zrzeszają osoby wykonujące stale i w celach zarobkowych wyodrębniony zawód (tzw. wolny), a więc osoby, które także świadczą pracę, nie pozostając jednak w stosunku podporządkowania. Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje w obecnym składzie twierdzenie, że brak jest podstaw do objęcia zakresem działania art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji organów samorządu gospodarczego.

W tym świetle należy zatem stwierdzić, że Górnicza Izba Przemysłowo-Handlowa nie jest organizacją zawodową w rozumieniu art. 191 ust. 4 Konstytucji, a zatem nie jest podmiotem uprawnionym do złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.