W dniu 19 lipca 2004 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Rady Miejskiej w Strzegomiu o stwierdzenie niezgodności art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 2001 r. o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości (Dz. U. Nr 113, poz. 1209 ze zm.; dalej: ustawa o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości) z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 2, art. 32, art. 64 i art. 167 Konstytucji, art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.; dalej: ustawa o finansach publicznych) oraz art. 3 ust. 1 pkt 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. f i art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966 ze zm.; dalej: ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 13 września 2004 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku, poprzez: wskazanie umocowanego przedstawiciela do sporządzenia wniosku i reprezentowania Rady Miejskiej w Strzegomiu przed Trybunałem Konstytucyjnym; wskazanie, w jakim zakresie art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 2001 r. o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości (Dz. U. Nr 113, poz. 1209 ze zm.) jest niezgodny z art. 2 i art. 21 ust. 2 Konstytucji oraz z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2003 r. Nr 15, poz. 148 ze zm.) i art. 3 ust. 1 pkt 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. f, art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Nr 203, poz. 1966 ze zm.); doręczenie trzech kopii wniosku oraz czterech egzemplarzy uchwały Rady Miejskiej w Strzegomiu z 24 czerwca 2004 r. (Nr 61/04).

W dniu 24 września 2004 r. skierowano do Trybunału Konstytucyjnego pismo, w którym wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał braków formalnych wniosku.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez organ stanowiący samorządu terytorialnego podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy złożony wniosek odpowiada wymogom formalnym, czy nie jest oczywiście bezzasadny, a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu.

Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego przysługuje kompetencja do inicjowania kontroli konstytucyjności norm. Wola rady gminy (powiatu) jako organu kolegialnego znajduje wyraz w podejmowanych przez niego uchwałach. Tryb podjęcia uchwały regulują właściwe przepisy, zaś treść podjętej uchwały zostaje zapisana w protokole z sesji rady. Zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego uchwała organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego stanowi conditio sine qua non wszczęcia postępowania z wniosku tego organu (por. postanowienia TK z: 16 stycznia 2001 r., T 55/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 29; 10 października 2001 r., T 41/01, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 51; 10 marca 2004 r., Tw 30/03, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 9). Uchwała ta powinna wyrażać wolę wyeliminowania z porządku prawnego przepisu, który – zdaniem tego organu – jest niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Eliminacja taka następuje w wyniku wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia stwierdzającego niezgodność danego przepisu z przepisem o wyższej mocy prawnej, co implikuje uprzednie wszczęcie i przeprowadzenie stosownego postępowania.

Trybunał Konstytucyjny wszczyna postępowanie na podstawie wniosku pochodzącego od uprawnionego podmiotu. Wniosek taki spełnia dwojaką funkcję. Po pierwsze, inicjuje postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym, a przynajmniej – w przypadku wniosku pochodzącego od podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji – tzw. wstępne rozpoznanie (art. 36 ustawy o TK). Po drugie, wyznacza granice orzekania (art. 66 ustawy o TK). Wymagania formalne, jakie musi spełniać wniosek, określa art. 32 ustawy o TK, a w zakresie w nim nieuregulowanym – przepisy kodeksu postępowania cywilnego (art. 20 ustawy o TK). W konsekwencji wniosek powinien zawierać: 1) wskazanie organu, który wydał kwestionowany akt normatywny, 2) określenie kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, 3) sformułowanie zarzutu niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą kwestionowanego aktu normatywnego lub jego części, 4) uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie. Kwestia, czy wniosek odpowiada wymaganiom ustawowym i czy pochodzi od uprawnionego podmiotu, podlega badaniu w postępowaniu przed Trybunałem już w fazie wstępnego rozpoznania (art. 36 ustawy o TK). Dla ustalenia, że wniosek pochodzi od organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a nie od osoby fizycznej, która go podpisała, potrzebny jest dowód, że został on wniesiony na podstawie uchwały uprawnionego organu. Treść uchwały i wniosku musi być zbieżna, ale to nie oznacza, że sprecyzowane w ustawie o TK wymagania co do treści wniosku odnoszą się także do uchwały. Zbieżność treściowa uchwały i wniosku nie oznacza wymagania całkowitego pokrywania się ich treści. Minimalna zbieżność, która musi cechować wniosek i uchwałę, dotyczy wskazania: przedmiotu postępowania (kwestionowanego przepisu) przez odpowiednie oznaczenie aktu normatywnego, woli wyeliminowania tego przepisu z porządku prawnego oraz zarzutu niezgodności z przepisem aktu normatywnego wyższego rzędu, którym w przypadku ustawy może być Konstytucja lub ratyfikowana umowa międzynarodowa (por. postanowienie TK z 10 marca 2004 r., Tw 30/03, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 9).

2. Rada Miejska w Strzegomiu podjęła 24 czerwca 2004 r. uchwałę Nr 61/04 „w sprawie wyrażenia zgody na wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie zgodności z Konstytucją ustawy o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości”.

2.1. W § 1 uchwały Rada Miejska w Strzegomiu wyraziła zgodę na wystąpienie z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, wskazując jako przedmiot kontroli art. 1 ust. 1 ustawy o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości i określając wzorce kontroli jako art. 2, art. 21 ust. 2, art. 64 ust. 2 oraz art. 167 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz art. 3 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, a także art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

W § 2 uchwały Rada Miejska w Strzegomiu wykonanie uchwały powierzyła Burmistrzowi Strzegomia. 19 lipca 2004 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek z 7 lipca 2004 r. podpisany przez Burmistrza Strzegomia.

2.2 Trybunał Konstytucyjny ustalił, że złożony wniosek w sposób zasadniczy zmienia (modyfikuje) wzorce kontroli, określone przez Radę Miejską w Strzegomiu w uchwale z 24 czerwca 2004 r. (Nr 61/04).

Podmiot sporządzający wniosek rozszerzył bowiem podstawy kontroli o art. 7, art. 32, art. 64 ust. 1 oraz art. 167 ust. 3 i 4 Konstytucji. Podobnie, Rada Miejska w Strzegomiu wskazała jako wzorzec kontroli zaskarżonego przepisu wyłącznie art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, natomiast we wniosku podstawę tę zmieniono na art. 3 ust. 1 pkt 1, uznając za wzorce kontroli także art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. f oraz art. 4 ust. 1 pkt 4 tejże ustawy.

2.3. Trybunał Konstytucyjny stwierdza zatem, że wniosek w zakresie, w jakim samoistnie kształtuje podstawy kontroli kwestionowanego przepisu, abstrahując od woli wyrażonej w uchwale Rady Gminy w Strzegomiu, pochodzi od podmiotu, któremu nie przysługuje legitymacja do wszczęcia postępowania w sprawie kontroli hierarchicznej zgodności norm. Uzasadnia to odmowę nadania dalszego biegu wnioskowi w odniesieniu do badania zgodności art. 1 ust. 1 ustawy o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości z art. 7, art. 32, art. 64 ust. 1 oraz art. 167 ust. 3 i 4 Konstytucji, a także z art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. f i art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

3. Przepisowi objętemu wnioskiem (art. 1 ust. 1 ustawy o nabywaniu przez użytkowników wieczystych prawa własności nieruchomości) postawiono także zarzut niezgodności z art. 3 ust. 2 ustawy o finansach publicznych oraz art. 3 ust. 1 pkt 1, art. 4 ust. 1 pkt 2 lit. f i art. 4 ust. 1 pkt 4 ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że istota kontroli norm (art. 188 pkt 1-3 ustawy zasadniczej) polega na orzekaniu o hierarchicznej (pionowej) zgodności aktów normatywnych (norm prawnych) niższego rzędu z aktami normatywnymi (normami prawnymi) wyższego rzędu i – w razie stwierdzenia braku tej zgodności – na eliminowaniu tych pierwszych z systemu obowiązującego prawa. Żądanie wnioskodawcy, by Trybunał Konstytucyjny rozstrzygał w sprawie poziomej zgodności art. 1 ust. 1 zaskarżonej ustawy z przepisami ustawy o finansach publicznych i ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, nie mieści się zatem w konstytucyjnie wyznaczonej kognicji Trybunału.

Na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, okoliczność powyższa stanowi przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie orzekania o zgodności kwestionowanego przepisu ustawy z przepisami wskazanych ustaw.

W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.