1. Rzecznik Praw Obywatelskich 27 lutego 2006 r. złożył wniosek o stwierdzenie niezgodności: 1) § 4 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 października 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz. U. Nr 136, poz. 884, ze zm.; dalej: rozporządzenie o aktach stanu cywilnego) z art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1986 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz. U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688, ze zm.; dalej: prawo o aktach stanu cywilnego), a tym samym z art. 92 ust. 1 Konstytucji, oraz 2) § 4 ust. 4 w związku z ust. 2 i 3 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego, nakazującego, przy dokonywaniu wpisu do polskich ksiąg stanu cywilnego zagranicznych aktów stanu cywilnego, dotyczących obywateli polskich, wpisywanie nazwisk zakończonych na -ski, -cki, -dzki oraz w postaci przymiotnika z zachowaniem rodzaju żeńskiego lub męskiego w zależności od tego, czy nazwisko dotyczy kobiety, czy mężczyzny – z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji oraz z art. 8 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Zgodnie z art. 27 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji został upoważniony do określenia m.in. szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego; sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego i wzorów odpisów aktów. Zdaniem RPO, ustawodawca ograniczył zakres materii przekazanej do uregulowania w drodze rozporządzenia jedynie do zagadnień proceduralnych, związanych ze sporządzaniem aktów stanu cywilnego. Nie udzielił upoważnienia organowi wykonawczemu do określenia pisowni nazwiska przy wpisywaniu go do aktu stanu cywilnego, a także przy transkrypcji zagranicznych aktów stanu cywilnego. Kwestie te dotyczą prawa materialnego, odnoszą się do praw osobistych jednostki, które nie mogą być regulowane aktem podustawowym. W opinii RPO upoważnienie nie może opierać się na domniemaniu objęcia swoim zakresem materii w nim niewymienionych. Dlatego też należy uznać, że § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego wykracza poza materię określoną w art. 27 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego.

Wnioskodawca uważa także, że nazwisko, rozumiane w kategoriach dobra osobistego, stanowi element życia prywatnego i rodzinnego jednostki. Wprowadzenie w akcie wykonawczym konieczności dostosowania brzmienia nazwiska, często używanego poza krajem przez wiele lat, do pisowni polskiej, uzależnionej od płci, należy uznać za nieuzasadnioną ingerencję w tę sferę życia prywatnego i rodzinnego, a tym samym za naruszenie art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Na skutek bowiem kwestionowanego przepisu § 4 ust. 4 w związku z ust. 2 i 3 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego przy dokonywaniu transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego do polskich ksiąg stanu cywilnego, nazwiska zakończone na -ski, -cki, -dzki podlegają obligatoryjnemu dostosowaniu do pisowni zgodnej z rodzajem żeńskim lub męskim. Przepis ten prowadzi faktycznie do przymusowej zmiany brzmienia nazwiska, a tym samym „pozbawia obywateli prawa decydowania o istotnym elemencie swego życia osobistego”. Zdaniem RPO kwestionowana regulacja nie jest konieczna w demokratycznym państwie, a za jej wprowadzeniem nie przemawia żadna z wartości określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

2. Prokurator Generalny w piśmie z 19 czerwca 2006 r. poparł wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich w zakresie oceny niezgodności § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego z art. 27 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego, a także z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

Ponadto Prokurator Generalny wniósł o umorzenie sprawy w pozostałym zakresie wobec zbędności orzekania. Jego zdaniem uznanie, że kwestionowany przepis rozporządzenia wykracza poza granice przepisu upoważniającego, przemawia za odstąpieniem od badania zgodności zaskarżonego przepisu z pozostałymi wzorcami kontroli wymienionymi we wniosku, a w konsekwencji – za umorzeniem postępowania w tym zakresie.

3. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji w piśmie z 2 kwietnia 2007 r. zgodził się z wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich w kwestii niezgodności zakwestionowanych przepisów ze wskazanymi wzorcami kontroli. Podzielił także zarzuty i argumentację zawartą w uzasadnieniu wniosku RPO.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) Trybunał Konstytucyjny „umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał”.

Z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpoznawanej sprawie. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 grudnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad sporządzania aktów stanu cywilnego, sposobu prowadzenia ksiąg stanu cywilnego, ich kontroli, przechowywania i zabezpieczenia oraz wzorów aktów stanu cywilnego, ich odpisów, zaświadczeń i protokołów (Dz. U. Nr 235, poz. 1732; dalej: rozporządzenie zmieniające) uchyliło kwestionowany § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego w dotychczasowym brzmieniu. Rozporządzenie zmieniające weszło w życie 2 stycznia 2008 r.

Nie ulega wątpliwości, że § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego utracił moc obowiązującą w zakwestionowanym w niniejszej sprawie zakresie. Wystąpiła zatem przesłanka uzasadniająca umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.

2. Trybunał Konstytucyjny nie uważa także, aby zachodziły przesłanki z art. 39 ust. 3 ustawy o TK, który przewiduje orzekanie o przepisach, które utraciły już moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jeżeli jest to „konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw”. W uzasadnieniu projektu rozporządzenia zmieniającego (Biuletyn Informacji Publicznej MSWiA, http://bip.mswia.gov.pl) została przedstawiona argumentacja zgodna z wnioskiem Rzecznika Praw Obywatelskich w kwestii niekonstytucyjności kwestionowanego § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego. Stwierdzono bowiem, że przepis ten wykracza poza upoważnienie ustawowe określone w art. 27 ust. 1 prawa o aktach stanu cywilnego, a także że, określając reguły pisowni nazwiska przy dokonywaniu transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego obywateli polskich do polskich ksiąg stanu cywilnego, stanowi przejaw nieuzasadnionej ingerencji organu administracji publicznej w sferę życia prywatnego i rodzinnego. Z tych też racji, na mocy rozporządzenia zmieniającego, został uchylony § 4 rozporządzenia o aktach stanu cywilnego.

Spełnienie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji postulatów zawartych we wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich powoduje, że Trybunał Konstytucyjny nie widzi podstaw, aby kontynuować postępowanie na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK.