W skardze konstytucyjnej z 27 kwietnia 2007 r. zarzucono, że art. 17² ust. 6 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1116, ze zm.; dalej: ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych) przez ograniczenie możliwości przeniesienia własności ułamkowej części spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu w drodze darowizny – jako umowy bezwarunkowej – jest niezgodny z art. 2, art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna sformułowana została w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 29 września 2006 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku (sygn. akt I C 782/06) orzekł o nieważności umowy darowizny, zawartej 4 lipca 2005 r. pomiędzy Bernardem Mrozowskim a Anną Barbarą Mrozowską. Na podstawie tejże umowy darowano skarżącej udział wynoszący 3/4 (po sprostowaniu 5/8) części w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu wraz z udziałem członkowskim w Gdyńskiej Spółdzielni Mieszkaniowej. Sąd stwierdził, że przewidziane w art. 17² ust. 6 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, ograniczenia w swobodzie dysponowania swym udziałem w spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu znajdują zastosowanie także do umowy darowizny. Sąd ustalił, że w pojęciu „umowy zbycia” ułamkowej części własnościowego prawa do lokalu mieści się również umowa darowizny, która w przypadku skarżącej została zawarta bezwarunkowo i bez zawiadomienia uprawnionych o zawarciu tej umowy, co stanowiło podstawę uznania za nieważną umowy darowizny z 4 lipca 2005 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku odrzucił apelację skarżącej z 6 listopada 2006 r., wskazując jako podstawę art. 130² § 3 k.p.c. (nieprawidłowe opłacenie apelacji). Skarżąca 28 listopada 2006 r. wystąpiła z wnioskiem o przywrócenie terminu do wniesienia apelacji oraz złożyła apelację. Postanowieniem z 9 stycznia 2007 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił wniosek skarżącej, uznając, że zgodnie z art. 168 § 1 k.p.c., skarżąca nie przedstawiła żadnych istotnych argumentów mogących uzasadnić przywrócenie terminu. Skarżąca złożyła wniosek o doręczenie jej powyższego postanowienia wraz z uzasadnieniem. Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniami z 22 stycznia 2007 r. (sygn. akt I C 782/06), po pierwsze, na podstawie art. 370 w zw. z art. 369 § 1 k.p.c. odrzucił apelację skarżącej, uznając, że została wniesiona po upływie ustawowego terminu, po drugie, na podstawie art. 357 § 1 w zw. z art. 394 § 1 k.p.c. odmówił sporządzenia uzasadnienia postanowienia z 9 stycznia 2007 r.

W dniu 13 marca 2007 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział I Cywilny postanowieniem (sygn. akt I ACz 356/07) oddalił zażalenie na postanowienie z 22 stycznia 2007 r. odrzucające apelację, powołując jako podstawę art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c., zaś postanowieniem (sygn. akt I ACz 355/07) oddalił zażalenie na postanowienie odmawiające sporządzenia uzasadnienia postanowienia z 9 stycznia 2007 r., wskazując jako podstawę art. 385 w zw. z art. 397 § 2 k.p.c.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Merytoryczne rozpatrzenie skargi konstytucyjnej, jako środka ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, uzależnione jest od spełnienia szeregu przesłanek. Przesłanki te, wynikające bezpośrednio z art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostały doprecyzowane w przepisach ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK, wniesienie skargi konstytucyjnej jest możliwe po wyczerpaniu drogi prawnej przewidzianej dla rozstrzygnięcia, z którego wydaniem skarżący wiąże naruszenie swoich konstytucyjnych wolności lub praw. Wymóg ten stanowi odzwierciedlenie subsydiarnego charakteru skargi konstytucyjnej. Z konstrukcji skargi konstytucyjnej przyjętej w prawie polskim wynika bowiem, że nie może ona zastępować przysługującej każdemu, na mocy art. 45 ust. 1 Konstytucji, sądowej ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, tylko winna uzupełniać tę ochronę. Dlatego wystąpienie ze skargą konstytucyjną wymaga wcześniejszego wyczerpania przysługujących skarżącemu środków ochrony praw, mogących zainicjować sądową kontrolę rozstrzygnięć, z których wydaniem wiąże on naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw. Przyjmuje się przy tym, że dla spełnienia wymogu wyczerpania drogi prawnej konieczne jest uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia wydanego na skutek wniesienia środka odwoławczego. Odmowa rozpoznania takiego środka, u którego podstaw leży niespełnienie wymogów formalnych, warunkujących to rozpoznanie, nie jest traktowana jako realizacja przesłanki wyczerpania drogi prawnej.

Sprawa, w związku z którą wniesiono niniejszą skargę konstytucyjną, przynależy – ze względu na jej przedmiot – do właściwości prawa cywilnego. W tej kategorii spraw dla przyjęcia, że została wyczerpana droga prawna, konieczne i najczęściej wystarczające jest uzyskanie rozstrzygnięcia organu sądowego II instancji. Z treści skargi konstytucyjnej, a także z dołączonych do skargi orzeczeń wynika, że ostatnim merytorycznym rozstrzygnięciem wydanym w sprawie był wyrok sądu I instancji, tzn. Sądu Okręgowego w Gdańsku, rozstrzygający o nieważności umowy darowizny (sygn. akt I C 782/06). Apelacja z 6 listopada 2006 r., wniesiona od powyższego wyroku, została odrzucona ze względu na nieprawidłowe opłacenie tego środka odwoławczego.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że skarżąca nie dopełniła, wymaganej przez art. 46 ust. 1 ustawy o TK, przesłanki wyczerpania przewidzianej w sprawie drogi prawnej. Wnosząc apelację (bez wymaganej opłaty), nie doprowadziła bowiem do wydania merytorycznego rozstrzygnięcia przez sąd II instancji. Natomiast jedynie takie wyczerpanie drogi prawnej może być – w świetle art. 46 ust. 1 ustawy o TK – uznane za spełniające wskazany tam wymóg i równocześnie nadające walor ostateczności orzeczeniu (art. 79 ust. 1 Konstytucji), z wydaniem którego skarżąca wiąże zarzut naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. Trybunał Konstytucyjny rozpatrując skargi konstytucyjne, podkreślał wielokrotnie, że w sprawach, w których możliwe jest skorzystanie przez skarżącego ze środka odwoławczego od wydanego orzeczenia, dla uznania drogi prawnej za wyczerpaną nie jest wystarczające uzyskanie jakiegokolwiek rozstrzygnięcia wydanego na skutek tak wniesionego środka. Dla spełnienia przesłanek stawianych skardze konstytucyjnej konieczne jest wniesienie tego środka zgodnie z przepisami prawa, a w następstwie jego rozpoznania – uzyskanie merytorycznego rozstrzygnięcia sądowego (zob. postanowienia TK z: 21 października 2003 r., Ts 53/03, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 233; 19 października 2004 r., Ts 131/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 340; 6 września 2004 r., Ts 144/04, OTK ZU nr 1/B/2006, poz. 11). Skoro w niniejszej sprawie apelacja nie była przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez sąd II instancji, to stwierdzić należy, iż warunek wyczerpania drogi prawnej nie został przez skarżącą spełniony. Okoliczność powyższa, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, uzasadnia odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia.

W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.