W skardze konstytucyjnej Hanny Trockiej i Krzysztofa Trockiego złożonej do Trybunału Konstytucyjnego 28 maja 2003 r., wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 3531 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.), art. 98 § 1 i § 3 oraz art. 102 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 1964 r. Nr 43, poz. 296 ze zm.), § 3 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2, art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz o stwierdzenie niezgodności § 3 ust. 1 i § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz opłat za czynności radów prawnych (Dz. U. Nr 154, poz. 1013 ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zdaniem skarżących zaskarżone przepisy pozwalają na nadmierne i nieracjonalne obciążenie strony przegrywającej proces kosztami zastępstwa procesowego.

Sąd Rejonowy w Olsztynie 17 grudnia 1999 r. wydał nakaz zapłaty uwzględniający powództwo skierowane przeciwko skarżącym oraz określił wysokość kosztów zastępstwa procesowego równą czterokrotnej stawce minimalnej, ustaloną zgodnie z § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 1997 r., którą skarżący mieli zwrócić powodowi. Skarżący wnieśli zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty, a następnie częściowo cofnęli zarzuty i wnieśli o uchylenie nakazu zapłaty w części orzekającej o kosztach zastępstwa procesowego. Skarżący wnieśli o potraktowanie żądania uchylenia nakazu zapłaty w części dotyczącej kosztów zastępstwa procesowego, jako zażalenia określonego w art. 394 § 1 k.p.c. Sąd Rejonowy w Olsztynie zarządzeniem z 10 lipca 2000 r. potraktował pismo skarżących jako zażalenie na koszty określone w nakazie zapłaty oraz wezwał ich do usunięcia w terminie 7 dni braków formalnych zażalenia przez uiszczenie wpisu pod rygorem odrzucenia zarzutów. Pełnomocnik skarżących wniósł o przedłużenie terminu do uiszczenia wpisu od zażalenia, a następnie skarżący już po terminie uiścili wpis. Postanowieniem z 25 września 2002 r. Sąd Rejonowy w Olsztynie odrzucił zażalenie skarżących na koszty postępowania określone w nakazie zapłaty. Zażalenie na to postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z 29 stycznia 2003 r. W uzasadnieniu wskazano, iż wniosek o przedłużenie terminu do uiszczenia wpisu jest z mocy prawa niedopuszczalny. Wniosek skarżących nie mógł być potraktowany jako wniosek o przywrócenie terminu, gdyż został złożony przed jego upływem.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, warunkiem skorzystania ze skargi konstytucyjnej jest uczynienie jej przedmiotem przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, które stanowiły normatywną podstawę ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w sprawie skarżącego. Zasady na jakich dopuszczalne jest wystąpienie ze skargą konstytucyjną precyzuje ustawa z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Zgodnie z treścią art. 46 ust. 1 tej ustawy wniesienie skargi konstytucyjnej dopuszczalne jest po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od dnia doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia.

W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, skarga niniejsza powyższych wymagań ustawowych nie spełnia. Stwierdzić przede wszystkim należy, że skarżący nie dopełnili ustawowego obowiązku wyczerpania przysługującej im w sprawie drogi prawnej. Jak wynika z akt sprawy, skarżący nie złożyli w sposób skuteczny zarzutów od nakazu zapłaty, którego wydanie przyjęli za podstawę wystąpienia ze skargą konstytucyjną. Nie wyczerpali więc przysługujących im w ramach drogi prawnej środków zaskarżenia.

Jeżeli skarżący, z uwagi na niespełnienie oczywistych wymagań formalnych środka odwoławczego, uniemożliwiają jego merytoryczne rozpoznanie, nie można przyjąć, iż spełniony został warunek wyczerpania drogi prawnej w rozumieniu art. 46 ust. 1 ustawy z 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym.

Ponadto zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w niniejszej skardze konstytucyjnej przedmiotem kontroli konstytucyjności uczyniono w istocie rozstrzygnięcia sądu dotyczące obowiązku zwrotu kosztów postępowania. Główny zarzut dotyczy bowiem niezastosowania przez sąd wykładni celowościowej zaskarżonych przepisów, pozwalającej – w opinii skarżących – na miarkowanie wysokości kosztów zastępstwa prawnego z uwzględnieniem stopnia zawiłości sprawy i wymaganego nakładu pracy pełnomocnika. Zarzuty skierowane bezpośrednio w stosunku do zaskarżonych przepisów ograniczają się do wskazania ich niespójności, która to z kolei pozwala sądowi zasądzić koszty zastępstwa procesowego w kwocie żądanej przez stronę – mieszczącej się w czterokrotnej wysokości stawki minimalnej. Uzasadnienie naruszenia wskazanych wzorców konstytucyjnych sprowadza się również do sformułowania zarzutów w stosunku do orzeczeń zapadłych w sprawie skarżących: „Skarżone orzeczenie narusza art. 2 Konstytucji, ponieważ nie wyraża zasady demokratycznego państwa prawnego”; „Zasada równości wobec prawa powinna spowodować w referowanym postępowaniu sądowym miarkowanie przez sąd kosztów zastępstwa procesowego (...). Sąd kierując się tą zasadą powinien z urzędu zbadać, czy wniosek pełnomocnika o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego jest zgodny z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., art. 3531 k.c. w zw. z art. 735 § 2 k.c. oraz § 4 ust. 1 rozporządzenia”. Zupełnie niejasne jest stanowisko skarżących w odniesieniu do wzorca z art. 45 ust. 1 Konstytucji, skoro stwierdzają, że „powołanie się w skardze na naruszenie art. 45 ust. 1 Konstytucji nie oznacza, że żądam ustalenia niezgodności referowanych w niej przepisów z tym artykułem Konstytucji”. W związku z powyższym należy uznać, że niniejsza skarga konstytucyjna nie spełnia także przesłanki określonej w art. 79 ust. 1 Konstytucji, nie została bowiem złożona w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego.

Mając powyższe na względzie należało orzec jak w sentencji.