W skardze konstytucyjnej Krzysztof Chowaniec zakwestionował zgodność z Konstytucją art. 42 § 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.; dalej: prawo spółdzielcze). Zakwestionowanemu przepisowi prawa spółdzielczego skarżący zarzucił niezgodność z art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem skarżącego, przepis ten, w zakresie, w jakim wyłącza prawo do zakwestionowania niezgodnej z prawem uchwały podjętej przez organ spółdzielni, przez osobę nie będącą członkiem tej spółdzielni, narusza konstytucyjne prawo do sądu i łamie konstytucyjny zakaz zamykania drogi sądowej.

Postanowieniem z 16 listopada 2004 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie wskazał sposobu, w jaki kwestionowana regulacja naruszyła przysługujące mu konstytucyjne wolności lub prawa. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego skarżący nie wykazał bowiem, w jaki sposób regulacja art. 42 § 2 prawa spółdzielczego, wyłączająca jego prawo do zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia, pozbawia go generalnie prawa do sądu. Trybunał stwierdził, że argumentacja taka byłaby uzasadniona, gdyby w istocie uprawnienie tego rodzaju stanowiło jedyną dostępną gwarancję sądowej ochrony interesu prawnego skarżącego. Ponieważ zaś skutki kwestionowanej uchwały sytuują się w pierwszym rzędzie w sferze ochrony stosunku pracy skarżącego, stwierdzić należy, że skarżący nie został w ten sposób pozbawiony sądowej ochrony uprawnień związanych z tym stosunkiem prawnym. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, ustawowa konkretyzacja prawa do sądu nie może być rozumiana w ten sposób, aby sprowadzić ją do konieczności zagwarantowania każdemu z podmiotów, których sytuacja determinowana jest treścią uchwały spółdzielni, legitymacji do występowania w każdym rodzaju postępowania sądowego, którego przedmiotem jest taka uchwała.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącego. Zakwestionował w nim ustalenia poczynione przez Trybunał Konstytucyjny stwierdzając, że zarzuty skargi nie mogą być uznane za oczywiście bezzasadne. Podkreślił, że błędne było przyjęcie w zaskarżonym postanowieniu, jakoby kwestionowana przez skarżącego uchwała skutkowała wyłącznie w sferze uprawnień w zakresie stosunku pracy łączącego skarżącego ze spółdzielnią. Zdaniem skarżącego, w grę wchodziły bowiem dwa odrębne stosunki prawne – organizacyjny oraz pracy. Skarżący podkreśla, że uchwała organu spółdzielni nie spowodowała w jego przypadku rozwiązania stosunku pracy. Natomiast w zakresie ochrony stosunku organizacyjnego łączącego go ze spółdzielnią został pozbawiony ochrony sądowej wskutek unormowania art. 42 § 2 prawa spółdzielczego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

W zaskarżonym postanowieniu przyjęto, że oczywiście bezzasadna jest argumentacja skarżącego wskazująca na niekonstytucyjność art. 42 § 2 prawa spółdzielczego. U podstaw takiego stanowiska Trybunału Konstytucyjnego znalazło się stwierdzenie, iż skarżący błędnie utożsamia ustawową realizację korzystania z konstytucyjnego prawa do sądu z jednym tylko postępowaniem sądowym, inicjowanym powództwem, o którym mowa w zaskarżonym przepisie prawa spółdzielczego. W uzasadnieniu tego postanowienia skoncentrowano się przy tym na problemie ochrony praw skarżącego związanych ze stosunkiem pracy skarżącego, łączącym go ze spółdzielnią.

Zdaniem skarżącego, problem naruszenia w jego przypadku konstytucyjnego prawa do sądu winien być jednak rozważony w kontekście innego stosunku prawnego, mianowicie więzi organizacyjnej łączącej skarżącego ze spółdzielnią, w związku z pełnieniem funkcji jej prezesa, z której to funkcji skarżący został odwołany na mocy uchwały walnego zgromadzenia. Źródła takiego naruszenia upatruje skarżący w niemożności zakwestionowania przed sądem takiej uchwały w trybie art. 42 § 2 prawa spółdzielczego przez osobę nie będącą członkiem spółdzielni.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, argumentacja ta nie podważa w żadnym stopniu zasadności zaskarżonego postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W dalszym ciągu opiera się ona bowiem na błędnym założeniu, iż źródłem naruszenia konstytucyjnego prawa do sądu może być ustawowe ograniczenie legitymacji procesowej skarżącego w jednym konkretnym postępowaniu, którego przedmiotem jest wadliwa (w jego ocenie) uchwała organu spółdzielni. Należy w związku z tym ponownie zauważyć, że nie jest uprawniona taka interpretacja treści prawa wyrażonego w art. 45 ust. 1 oraz w art. 77 ust. 2 Konstytucji, która gwarancji jego przestrzegania upatruje w konieczności zapewnienia podmiotowi będącemu stroną danego stosunku prawnego udziału w każdym postępowaniu sądowym, którego przedmiotem jest tenże stosunek prawny. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał Konstytucyjny wskazywał już na prawne możliwości sądowej ochrony uprawnień skarżącego związanych ze stosunkiem pracy. W kontekście zarzutów podniesionych w zażaleniu należy ponadto zauważyć, że de lege lata skarżący nie jest pozbawiony także takiej ochrony w odniesieniu do wskazywanej płaszczyzny organizacyjnej stosunku prawnego łączącego go ze spółdzielnią. Ustawowe ograniczenie podmiotów legitymowanych do wystąpienia z powództwem, o którym mowa w art. 42 § 2 prawa spółdzielczego, nie oznacza jednak całkowitego i bezwarunkowego pozbawienia skarżącego możliwości zainicjowania sądowej kontroli wadliwej uchwały organu spółdzielni. Zarówno skarżący, jak i inne osoby, mające w tym interes prawny, mają bowiem prawo wystąpienia z powództwem o ustalenie na podstawie przepisów prawa cywilnego, w szczególności art. 189 kodeksu postępowania cywilnego. W orzecznictwie sądowym wyrażone już zostało stanowisko, zgodnie z którym „oświadczenia woli organów spółdzielni (a za takie uznać należy wskazywaną w skardze uchwałę walnego zgromadzenia spółdzielni), jeśli wywołują określone skutki prawne dla innych osób, mogą być przez te osoby podważane na zasadach ogólnych, podobnie jak wszystkie inne oświadczenia woli, których ważność ocenia się na gruncie zasad i przepisów kodeksu cywilnego. Jeżeli dotknięte wadą oświadczenie woli organów spółdzielni wywołuje dla jej członka lub osoby trzeciej określone skutki prawne, osobie takiej niewątpliwie przysługuje określone w art. 189 k.p.c. roszczenie o ustalenie nieważności uchwały organu spółdzielni” (zob. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 3 grudnia 1992 r., sygn. I ACr 428/92, OSP 1993/6, poz. 127). W tym kontekście zasadne było więc uznanie przez Trybunał Konstytucyjny, że u podstaw argumentacji skarżącego znalazła się nieprawidłowa – bo pomijająca inne rozwiązania normatywne – interpretacja kwestionowanego przepisu prawa spółdzielczego. Jak to już podkreślano, problemu respektowania konstytucyjnego prawa do sądu nie można weryfikować w świetle wyodrębnionych regulacji ustawowych, których analiza prowadzona jest w oderwaniu od innych przepisów, także spełniających funkcję gwarancyjną dla realizacji tego prawa. W konkluzji stwierdzić więc należy, że argumentacja zażalenia nie podważa zasadności przesłanek odmowy nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 2004 r.