W skardze konstytucyjnej z 13 kwietnia 2007 r., sporządzonej przez pełnomocnika skarżącego, zakwestionowana została zgodność z Konstytucją art. 63 ust. 3-5 w zw. z art. 27a ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: u.k.s.e.). Zakwestionowanemu unormowaniu, w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 24 września 2004 r. o zmianie ustawy o komornikach sądowych i egzekucji oraz o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 236, poz. 2356, dalej: ustawa nowelizująca), skarżący zarzucił, że w zakresie, „w jakim nie przyznaje zastępcy komornika ustanowionemu w związku z odwołaniem albo śmiercią komornika prawa do opłat egzekucyjnych prawomocnie przez niego ustalonych przed odwołaniem lub śmiercią”, jest niezgodne z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 oraz art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została sformułowana w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący zajmował czasowo, do chwili powołania komornika sądowego, stanowisko zastępcy komornika sądowego Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w Siedlcach. W tym okresie uczestniczył w działaniach związanych ze sprzedażą egzekucyjną nieruchomości dłużnika, ustanawiając też – postanowieniem z 4 maja 2005 r. – wysokość należnej z tego tytułu opłaty egzekucyjnej. Ze względu na to, że do dnia odwołania skarżącego z zajmowanego stanowiska (tj. 8 czerwca 2005 r.) Sąd Rejonowy w Siedlcach nie dokonał podziału między wierzycieli kwoty uzyskanej z egzekucji, kwota należnej opłaty egzekucyjnej nie została przekazana na rzecz skarżącego, lecz dopiero na rzecz kolejnej osoby powołanej na stanowisko uprzednio przez niego zajmowane. W związku z tym skarżący wystąpił przeciwko „swojemu następcy” z pozwem o zapłatę, a jako podstawę swojego roszczenia wskazał art. 26 ust. 3, art. 27a, art. 3a, art. 28, art. 63 ust. 4 i 5 oraz art. 43 u.k.s.e.

Wyrokiem z 19 września 2006 r. (sygn. akt I C 304/06), Sąd Rejonowy w Siedlcach oddalił powództwo skarżącego. W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdził, że podstawą prawną żądania skarżącego nie może być art. 63 ust. 5 u.k.s.e., w jego brzmieniu po nowelizacji z 24 września 2004 r. Na przeszkodzie temu stoi bowiem dyspozycja art. 4 ust. 1 ustawy nowelizującej, zgodnie z którą do spraw egzekucyjnych wszczętych przed dniem jej wejścia w życie należy stosować przepisy dotychczasowe. Ze względu na to, że art. 63 ust. 5 u.k.s.e., w jego aktualnym brzmieniu, został wprowadzony do tego aktu dopiero na mocy ustawy nowelizującej, tym samym – według sądu I instancji – nie mógł znaleźć zastosowania w sprawie skarżącego.

Apelacja skarżącego od tego orzeczenia została oddalona wyrokiem Sądu Okręgowego w Siedlcach z 28 grudnia 2006 r. (sygn. akt V Ca 534/06). Sąd II instancji nie podzielił wprawdzie stanowiska wyrażonego w zaskarżonym orzeczeniu odnośnie do czasowego zakresu zastosowania art. 63 ust. 5 u.k.s.e., w brzmieniu po jego nowelizacji, niemniej jednak roszczenie skarżącego również uznał za pozbawione uzasadnionych podstaw. Zdaniem sądu, w sytuacji, gdy skarżący pełnił tylko funkcję zastępcy komornika, nie znajduje do niego zastosowania art. 63 ust. 5 u.k.s.e. W przepisie tym mowa jest wyłącznie o komorniku, co wobec braku ogólnej normy prawnej nakazującej stosowanie wobec zastępcy komornika wszystkich przepisów dotyczących komornika, skutkować musi uznaniem, że przepis ten nie mógł znaleźć zastosowania wobec skarżącego.

Niezależnie od wystąpienia ze skargą konstytucyjną skarżący skierował również skargę kasacyjną od opisanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach. Została ona oddalona wyrokiem Sądu Najwyższego z 26 września 2007 r. (sygn. akt IV CSK 133/07). W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Najwyższy podtrzymał pogląd o niemożności zastosowania art. 63 ust. 5 u.k.s.e. wobec odwołanego zastępcy komornika.

Uzasadniając szczegółowo zarzut niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów u.k.s.e., skarżący wskazał na niedopuszczalne zróżnicowanie przez ustawodawcę dwóch kategorii adresatów, znajdujących się w bardzo zbliżonej sytuacji faktycznej i prawnej. Jego zdaniem, nie ma żadnych merytorycznych przesłanek przemawiających na rzecz dyskryminowania zastępcy komornika w zakresie prawa do otrzymania opłaty egzekucyjnej prawomocnie ustalonej przed jego odwołaniem. Skarżący uznaje, że prawo do wynagrodzenia należy do kategorii praw majątkowych chronionych na mocy art. 64 ust. 2 Konstytucji. Zaskarżona regulacja art. 63 ust. 3-5 u.k.s.e. bezpodstawnie różnicuje zaś prawa do wynagrodzenia osób wykonujących te same czynności i na takich samych warunkach, związanych z ponoszonym ryzykiem, jak i koniecznością pokrywania kosztów działalności. W konsekwencji, zdaniem skarżącego, kwestionowane przepisy są niezgodne z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

W zakresie dotyczącym art. 63 ust. 3 i 4 w zw. z art. 27a ust. 1 u.k.s.e. skarga konstytucyjna nie spełnia przesłanek dopuszczalności występowania z tego rodzaju środkiem prawnym. W pozostałym zakresie swojego przedmiotu, tj. art. 63 ust. 5 w zw. z art. 27a ust. 1 tej ustawy, skarga konstytucyjna podlega merytorycznemu rozpoznaniu.

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo na zasadach określonych w ustawie wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. W świetle powyższego unormowania nie ulega wątpliwości, że warunkiem korzystania z tego środka ochrony wolności i praw jest wykazanie, iż przepis (ustawy lub innego aktu normatywnego) będący przedmiotem skargi był podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Należy podkreślić, że orzeczenie to winno prowadzić do naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności, wskazanych w skardze konstytucyjnej jako jej podstawa. Kwestionowane za pomocą skargi konstytucyjnej przepisy wykazywać więc muszą podwójną kwalifikację. Po pierwsze, muszą być podstawą prawną ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Po drugie, to w ich treści normatywnej tkwić musi przyczyna niedozwolonej ingerencji w konstytucyjne prawa lub wolności skarżącego. Trzeba podkreślić, że dopiero spełnienie obydwu wskazanych wyżej warunków umożliwia uznanie kwestionowanych przepisów za dopuszczalny przedmiot kontroli w postępowaniu inicjowanym skargą konstytucyjną.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w przypadku analizowanej skargi konstytucyjnej opisanej wyżej kwalifikacji nie wykazują art. 63 ust. 3 i 4 w zw. z art. 27a ust. 1 u.k.s.e. Nie ulega wątpliwości, że istoty naruszenia konstytucyjnych praw upatruje skarżący w niemożności otrzymania opłaty egzekucyjnej, prawomocnie ustalonej jeszcze przed odwołaniem go ze stanowiska zastępcy komornika sądowego. Argumentację skargi konstytucyjnej koncentruje więc przede wszystkim na treści art. 63 ust. 5 u.k.s.e. Zgodnie z tym przepisem (w brzmieniu ustalonym przez ustawę nowelizującą): „Komornikowi odwołanemu oraz spadkobiercom zmarłego komornika należą się opłaty prawomocnie ustalone przed odwołaniem lub śmiercią”. Jak to podkreślono w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach, wydanego w sprawie skarżącego, cytowany wyżej przepis nie ma zastosowania do zastępcy komornika ustanowionego w związku z odwołaniem komornika. Pogląd ten podtrzymany został także przez Sąd Najwyższy w wyroku oddalającym wniesioną skargę kasacyjną.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, treść zarzutów skarżącego wskazuje jednoznacznie na to, że nie są one związane z zaskarżonymi art. 64 ust. 3 i 4 w zw. z art. 27a ust. 1 u.k.s.e.

W odniesieniu do pierwszego z wymienionych wyżej przepisów u.k.s.e. należy stwierdzić, że nie był on podstawą orzeczenia w sprawie, w związku z którą skarga została wniesiona. Powództwo skierowane przez skarżącego nie dotyczyło bowiem dochodu należnego zastępcy komornika ustanowionemu w związku z odwołaniem lub śmiercią komornika. Żądanie skarżącego było ściśle związane z opłatą, o której mowa w art. 63 ust. 5 u.k.s.e., która – zgodnie z zastrzeżeniem poczynionym przez ustawodawcę w art. 63 ust. 3 u.k.s.e. – nie wchodzi w skład dochodu należnego zastępcy komornika. Podkreślić trzeba przy tym, że adresatem unormowania art. 63 ust. 3 u.k.s.e. jest sprawujący swoją funkcję zastępca komornika, nie zaś osoba z tej funkcji odwołana. Siłą rzeczy więc skarżący, jako odwołany zastępca komornika, nie był adresatem kwestionowanej regulacji, nie mógł też opierać na niej roszczeń zgłaszanych wobec pozwanego.

Dopuszczalnym przedmiotem analizowanej skargi konstytucyjnej nie jest także art. 63 ust. 4 u.k.s.e. Przepis ten określa jedynie elementy składowe dochodu komornika, należnego także – zgodnie z art. 63 ust. 3 u.k.s.e. – zastępcy ustanowionemu w związku z odwołaniem albo śmiercią komornika. Z treści orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego, jak i argumentacji uzasadniającej samą skargę konstytucyjną wynika, że skarżący nie kwestionuje bynajmniej regulacji ustawowej określającej sposób ustalania dochodu zastępcy komornika, lecz wyłącznie niemożność uzyskania opłaty egzekucyjnej ustalonej przed odwołaniem skarżącego z funkcji zastępcy komornika. Tym samym błędne jest traktowanie także art. 63 ust. 4 u.k.s.e. jako przedmiotu wnoszonej skargi konstytucyjnej, ponieważ przepis ten nie wykazuje kwalifikacji, o której mowa była na wstępie.

Należy zwrócić uwagę, że zasadniczym celem kierowania skargi konstytucyjnej jest derogacja normy prawnej będącej źródłem naruszenia konstytucyjnych praw lub wolności skarżącego. Tym samym sanacja stanu konstytucyjności polegać ma na wyeliminowaniu tylko tych regulacji prawnych, które stoją na przeszkodzie realizacji konstytucyjnie chronionych praw skarżącego. Efektu tego w żadnym razie nie wywoła uchylenie normy prawnej wyrażonej w art. 63 ust. 3 u.k.s.e. Wręcz odwrotnie, skarga konstytucyjna kierowana przeciwko temu unormowaniu zmierzałaby w efekcie do pozbawienia podstaw prawnych żądania opłaty egzekucyjnej przez zastępców ustanowionych w związku z odwołaniem komorników. Takie żądanie skargi powodowałoby więc skutki, które w żadnym razie nie służyłyby ochronie konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Okoliczność ta dodatkowo przemawia więc przeciwko zasadności nadania skardze dalszego biegu w odniesieniu do kwestionowanego unormowania art. 63 ust. 3 u.k.s.e.

Wskazane wyżej argumenty są w pełni adekwatne także w odniesieniu do art. 63 ust. 4 u.k.s.e. Zarzucanego w skardze konstytucyjnej naruszenia praw skarżącego tym bardziej nie można wiązać z przepisem określającym elementy składowe dochodu komornika (względnie jego zastępcy). Skarżący nie przedstawia zresztą żadnych argumentów, które podważałaby zgodność z Konstytucją tego przepisu u.k.s.e. Ewentualne zastrzeżenia zgłaszane pod adresem wydanego na jego podstawie orzeczenia sądowego związane są natomiast wyłącznie ze sposobem jego zastosowania w sprawie skarżącego, w odniesieniu do konkretnie ustalonej opłaty egzekucyjnej.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, na podstawie art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 49 ust. 1 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), orzeka się jak na wstępie.