W skardze konstytucyjnej z 3 kwietnia 2006 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności art. 159 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 465 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Skarżący zarzucił w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 159 w zw. z art. 466 § 1 w zw. z art. 465 § 2 k.p.k. w zakresie, w jakim prowadzi do wyłączenia drogi sądowej w rozstrzygnięciu o prawie podejrzanego tymczasowo aresztowanego lub jego obrońcy dostępu do akt postępowania przygotowawczego pozbawia skarżącego przysługującego mu na podstawie art. 45 ust. 1 Konstytucji prawa do sądu. Istniejące wyłączenie sądowej kontroli decyzji w tym zakresie wykracza w przekonaniu skarżącego poza zakres dopuszczalnych ograniczeń i jest niezgodne z zakazem zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw, o których mowa w art. 77 ust. 2 Konstytucji.

Postanowieniem z 9 maja 2006 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Za zasadniczy powód niedopuszczalności nadania biegu skardze konstytucyjnej Trybunał uznał fakt, że wskazana przez skarżącego decyzja procesowa nie może być uznana za ostateczne orzeczenie o wolnościach i prawach, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał przywołał powtarzane wielokrotnie stanowisko, że „istotą skargi konstytucyjnej jest jej nadzwyczajny i subsydiarny charakter”. Oznacza to dopuszczenie skargi dopiero w momencie, „gdy skarżący nie dysponuje już żadną proceduralną możliwością uruchomienia dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie”. Tak więc orzeczenie nie jest tak długo ostateczne w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak długo toczy się postępowanie w ramach którego orzeczenie to może zostać zmienione lub uchylone.

Trybunał, powołując się na wcześniejsze orzeczenia, wskazał, że zarządzenie prokuratora o odmowie udostępnienia podejrzanemu akt sprawy jest decyzją procesową o charakterze incydentalnym, wydawaną stosownie do aktualnego stanu postępowania. Na pewno nie ma ona charakteru orzeczenia ostatecznego. Podejrzany lub jego obrońca w każdej chwili może ponowić wniosek o udostępnienie akt; ustawa nie przewiduje ani terminu, ani przesłanek tego żądania, a wcześniejsza odmowa, choćby podtrzymana przez nadrzędną instancję, nie stanowi przesłanki negatywnej do występowania o udostępnienie akt. Co więcej, wydanie zarządzenia uwzględniającego wniosek podejrzanego nie wymaga ani zmiany, ani uchylenia wcześniejszego orzeczenia w tej kwestii. Wydaniu postanowienia w drugiej instancji nie towarzyszy zakaz ponownego żądania (nie działa zasada ne bis in idem), ani też nie korzysta ono z powagi rzeczy osądzonej (res iudicata). W świetle tych spostrzeżeń nie sposób twierdzić, że zarządzenie o odmowie udostępnienia akt, a nawet postanowienie wydane w drugiej instancji odmawiające uwzględnienia zażalenia, są orzeczeniami ostatecznymi w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał podkreślił, że decyzja ta może zapaść w toku tego samego etapu postępowania, tj. postępowania przygotowawczego.

Ponadto Trybunał wskazał, że skarżący nie wykazał naruszenia przysługujących mu wolności i praw konstytucyjnych, albowiem jak wynika to z załączonych zarządzeń i orzeczeń zapadłych w sprawie skarżącego nie został on tymczasowo aresztowany i pozbawiony w ten sposób wolności. Prawdą jest, że zastosowano wobec skarżącego środek zapobiegawczy w postaci tymczasowego aresztowania, jednak ze względu na fakt jego ukrywania się oraz pobyt poza granicami kraju, do tymczasowego aresztowania skarżącego nie doszło. Tymczasem skarżący upatrywał naruszenia swoich praw i wolności w pozbawieniu go jako podejrzanego tymczasowo aresztowanego dostępu do akt sprawy. W tym zakresie skarżący wskazuje więc na domniemane a nie faktyczne naruszenie przysługujących mu wolności i praw konstytucyjnych, wiąże je bowiem z sytuacją podejrzanego tymczasowo aresztowanego, którym on sam nie jest.

Zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu wniósł pełnomocnik skarżącego, zarzucając dokonanie przez Trybunał Konstytucyjny błędnej wykładni przepisu art. 79 ust. 1 Konstytucji i niezasadne uznanie postanowienia o utrzymaniu w mocy zarządzenia o odmowie udostępnienia akt postępowania przygotowawczego oraz sporządzania odpisów i kserokopii z akt sprawy za orzeczenie nie będące „ostatecznym orzeczeniem” o prawach i wolnościach skarżącego. W uzasadnieniu zażalenia skarżący odwołał się w istocie do argumentów podniesionych w skardze konstytucyjnej, przytaczając raz jeszcze zaprezentowaną tam argumentację. Skarżący podniósł, że postępowanie w przedmiocie udostępnienia podejrzanemu lub jego obrońcy akt postępowania przygotowawczego stanowi odrębne od postępowania przygotowawczego postępowanie incydentalne, zaś każdorazowe złożenie wniosku o udostępnienie akt oznacza w istocie zainicjowanie nowego, w pełni samoistnego postępowania. Ponadto możliwość ponawiania wniosków jest ze swej istoty ograniczona, gdyż ich podstawę stanowić może z zasady zmiana okoliczności faktycznych. Skarżący wskazał ponadto, że przyjęta przez Trybunał wykładnia przepisu art. 79 ust. 1 Konstytucji cechuje się „znacznym stopniem dysfunkcjonalności” i prowadzi do nadmiernego i nieuzasadnionego ograniczenia w zakresie ochrony konstytucyjnych praw i wolności.

Skarżący podniósł ponadto, że niezależnie od faktu rzeczywistego pozbawienia wolności bądź pozostawania na wolności, od chwili wydania postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania posiada status tymczasowo aresztowanego, nie sposób więc uznać by naruszenie jego wolności i praw było jedynie domniemane. Uznanie, że skarżący nie wykazał naruszenia praw i wolności jest więc w tym kontekście niezasadne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie podważają ustaleń dokonanych w przedmiotowym postanowieniu i w ocenie Trybunału nie zasługują na uwzględnienie.

Zarzuty sformułowane w zażaleniu stanowią w istocie powtórzenie stanowiska skarżącego zawartego w skardze konstytucyjnej, dotyczącego charakteru postanowienia wydanego w niniejszej sprawie oraz sposobu rozumienia pojęcia „ostatecznego orzeczenia”. Zasadniczym powodem odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej było uznanie, że orzeczenie zapadłe w sprawie skarżącego nie może być uznane za ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, albowiem skarżącemu nadal przysługują środki służące wzruszeniu rozstrzygnięcia oraz jego zmianie. Argumenty podniesione w skardze konstytucyjnej, a następnie w zażaleniu wskazują na incydentalny charakter postępowania w przedmiocie dostępu do akt sprawy, a także na swoistą samoistność każdorazowego postępowania inicjowanego i prowadzonego w tym zakresie. Nie sposób jednak przeoczyć, że Trybunał nie kwestionował formalnej samoistności postępowania w przedmiocie dostępu do akt sprawy, wskazując na inną cechę tej procedury, która ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej. Jest nią zaś fakt, że negatywne rozpoznanie wniosku strony nie zamyka jej drogi do dalszego postępowania i dalszego kwestionowania zasadności rozstrzygnięcia. Zasadnie i szeroko odniósł się do tego Trybunał w zaskarżonym postanowieniu, w tym miejscu należy więc odwołać się jedynie do przytoczonych tam orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego. Obowiązujący model skargi konstytucyjnej, w kształcie określonym przez przepisy art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uzależnia kontrolę konstytucyjności przepisu stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia w indywidualnej sprawie od ostateczności owego rozstrzygnięcia. Inaczej mówiąc skarga konstytucyjna spełnia przesłankę przewidzianą w art. 79 ust. 1 Konstytucji dopiero wtedy, gdy nie istnieją już żadne możliwości poddania wyroku, decyzji lub innego rozstrzygnięcia przewidzianej procedurą kontroli (por.: postanowienie TK z 20 maja 1998 r., Ts 76/98). Jeśli więc zgodnie z obowiązującymi przepisami strona wyposażona jest w możliwość dalszego kwestionowania i żądania zmiany rozstrzygnięcia, tak jak ma to niewątpliwie miejsce w niniejszej sprawie, nie można przyjąć aby ostatecznie rozstrzygnięta została kwestia jej praw lub wolności, a tym samym niedopuszczalnym jest rozpoznanie skargi konstytucyjnej. Przesądza to jednoznacznie o niezasadności argumentów podnoszonych przez skarżącego w zażaleniu i stanowi samoistną przesłankę odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej.

Odnosząc się do zarzutów skarżącego dotyczących jego procesowej pozycji tymczasowo aresztowanego podkreślić należy, że zasadniczym powodem uznania, że skarżący nie wykazał naruszenia wolności lub praw było wskazanie, że skarżący nie został tymczasowo aresztowany i pozbawiony w ten sposób wolności. Ocena, czy w konkretnej sprawie doszło do naruszenia praw i wolności skarżącego dokonywana jest z punktu widzenia gwarancji zawartych w Konstytucji. Tym samym istniejące na gruncie ustawowym pojęcia i definicje nie mają wiążącego znaczenia dla oceny dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny. Zasadnicze znaczenie odgrywa natomiast fakt, czy rzeczywiście doszło do naruszenia wskazanego prawa lub wolności, albowiem uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. Jeżeli skarżący wiąże naruszenie swoich praw i wolności z tymczasowym aresztowaniem, polegającym na faktycznym pozbawieniu wolności na czas prowadzonego postępowania karnego, a jednocześnie pozostaje na wolności uchylając się stawiennictwa i przebywając poza granicami kraju tym samym uznać należy, że nie wykazuje naruszenia istoty praw i wolności na które wskazuje. Skarżący znajduje się w sytuacji, w której odmawiając poszanowania dla obowiązującego prawa żąda jednocześnie ochrony prawnej przed skutkami stosowania przepisów dla niego niekorzystnych. Oceny tej sytuacji nie zmienia fakt stosowania wobec skarżącego środków zapobiegawczych w postaci kaucji sądowej w miejscu pobytu poza granicami kraju, związanych z wydaniem przez organy polskie europejskim nakazem aresztowania wobec uchylania się skarżącego od stawiennictwa.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, należało nie uwzględnić zażalenia wniesionego na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.