Rada Gminy Michałowice wnioskiem z 9 maja 2005 r. zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, że art. 90p, art. 90r ust. 1 i art. 90s ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 281, poz. 2781) jest niezgodny z art. 167 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 8 czerwca 2005 r. wezwano wnioskodawcę do usunięcia, w terminie 7 dni od dnia doręczenia zarządzenia, braków formalnych wniosku, poprzez: doręczenie czterech kopii uchwały Rady Gminy Michałowice z 31 marca 2005 r. (Nr XXXII/271/2005).

W piśmie z 21 czerwca 2005 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny braków formalnych.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 3 Konstytucji organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o stwierdzenie zgodności aktów normatywnych (ich części) z aktami normatywnymi mającymi wyższą rangę w hierarchicznie zbudowanym systemie źródeł powszechnie obowiązującego prawa. Jednakże legitymacja tych podmiotów została – w porównaniu z uprawnieniami przysługującymi podmiotom wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji – ograniczona przez ustrojodawcę w ten sposób, że przedmiotem wniosku mogą być tylko takie przepisy, które dotyczą spraw objętych „zakresem działania wnioskodawcy” (art. 191 ust. 2 Konstytucji).

Zakres działania samorządu terytorialnego wyznaczają przepisy Konstytucji i ustaw. Ponieważ jednostki samorządu terytorialnego należą do organów władzy publicznej, w pełni odnosi się do nich zasada legalizmu, wyrażona w art. 7 Konstytucji. Dlatego ocena, czy dana „sprawa” należy do zakresu działania jednostki samorządu terytorialnego, jako podmiotu legitymowanego do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm, musi odbywać się na podstawie Konstytucji i ustaw.

Legitymacja procesowa przewidziana dla jednostek samorządu terytorialnego doznaje – z mocy Konstytucji – dwojakiego rodzaju ograniczeń. Po pierwsze, z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego może wystąpić jedynie organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, niezależnie od ustawowo – a w granicach upoważnienia ustawowego także i statutowo – określonej struktury organizacyjnej danej jednostki samorządu terytorialnego. Po drugie, przedmiot kontroli oraz powoływane wzorce kontroli muszą mieścić się w konstytucyjnie i ustawowo określonym katalogu spraw należących do zakresu działania samego organu stanowiącego tejże jednostki samorządu terytorialnego.

2. Na etapie wstępnego rozpoznania wniosku Trybunał Konstytucyjny zbadał legitymację Rady Gminy Michałowice w odniesieniu do kwestionowanych art. 90p oraz art. 90s ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy o systemie oświaty oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. Nr 281, poz. 2781; dalej: ustawa zmieniająca ustawę o systemie oświaty).

2.1. Art. 90p ust. 1 zaskarżonej ustawy stanowi, że „udzielanie świadczeń pomocy materialnej o charakterze socjalnym jest zadaniem własnym gminy”. Art. 90p ust. 2 pkt 1 tejże ustawy rozstrzyga, że „udzielanie stypendium za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe w publicznych szkołach, kolegiach nauczycielskich, nauczycielskich kolegiach języków obcych i kolegiach pracowników służb społecznych prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego jest zadaniem własnym tych jednostek”. Nie ulega zatem wątpliwości, że zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, regulacja przyjęta w art. 90p ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy zmieniającej ustawę o systemie oświaty należy do spraw objętych zakresem działania Rady Gminy Michałowice i – z woli tego organu – może zostać poddana kontroli zgodności norm.

Natomiast art. 90p ust. 2 pkt 2 tejże ustawy określa, że „udzielanie stypendiów za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe w publicznych szkołach prowadzonych przez organy niebędące jednostkami samorządu terytorialnego oraz szkołach niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych jest zadaniem organów prowadzących te szkoły”. Powołany przepis wyraźnie wyznacza krąg adresatów, którym powierzono powyższe zadanie, zaliczając do niego organy prowadzące szkoły niebędące jednocześnie organami jednostek samorządu terytorialnego. Stąd, na podstawie art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Rada Gminy Michałowice nie posiada zdolności wnioskowej w zakresie kwestionowania art. 90p ust. 2 pkt 2 ustawy zmieniającej ustawę o systemie oświaty.

2.2. Zakwestionowany przez wnioskodawcę art. 90s ustawy zmieniającej ustawę o systemie oświaty składa się z siedmiu jednostek redakcyjnych (ustępów).

Art. 90s ust. 1 tejże ustawy stanowi, że „stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe są finansowane z dochodów jednostek samorządu terytorialnego, z zastrzeżeniem ust. 4-6”. Art. 90s ust. 2 rozstrzyga, że szkoły publiczne prowadzone przez osoby fizyczne oraz osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego otrzymują środki na przyznanie tychże stypendiów w ramach dotacji, o której mowa w art. 80 ust. 3 (z budżetu jednostki samorządu terytorialnego). Art. 90s ust. 3 określa, że szkoły niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych otrzymują środki na przyznanie tychże stypendiów w ramach dotacji, o której mowa w art. 90 ust. 2a i 3 (z budżetu jednostki samorządu terytorialnego). Należy zatem stwierdzić, że zgodnie z art. 191 ust. 2 Konstytucji, regulacja przyjęta w art. 90s ust. 1-3 ustawy zmieniającej ustawę o systemie oświaty należy do spraw objętych zakresem działania Rady Gminy Michałowice i – z woli tego organu – może zostać poddana kontroli zgodności norm.

Natomiast pozostałe ustępy art. 90s kształtują zasady finansowania stypendiów przyznawanych: w szkołach publicznych prowadzonych przez właściwych ministrów – z budżetu państwa, w części, których dysponentami są właściwi ministrowie (ust. 4); w publicznych szkołach artystycznych prowadzonych przez osoby fizyczne oraz osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego – z budżetu państwa, w ramach dotacji, o której mowa w art. 80 ust. 5 (ust. 5); w niepublicznych szkołach artystycznych o uprawnieniach szkół publicznych – z budżetu państwa, w ramach dotacji, o której mowa w art. 90 ust. 4b i 4c (ust. 6); przez Prezesa Rady Ministrów – z budżetu państwa, a także przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania oraz przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego – z budżetu państwa z części, których są odpowiednio dysponentami (ust. 7). Treść przytoczonych przepisów jednoznacznie wskazuje, że Rada Gminy Michałowice, jako organ samorządu terytorialnego, nie jest ich adresatem. Z tego względu, na podstawie art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej, Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że Rada Gminy Michałowice nie posiada zdolności wnioskowej w zakresie kwestionowania art. 90s ust. 4-7 ustawy zmieniającej ustawę o systemie oświaty.

3. Trybunał Konstytucyjny zwraca także, na marginesie uwagę, że wnioskodawca zarzucając niezgodność kwestionowanych przepisów z art. 167 Konstytucji, powołanym jako wzorzec kontroli, przedstawił przede wszystkim argumenty uzasadniające naruszenie ust. 1 i 4 art. 167 ustawy zasadniczej, zaskarżając niewątpliwie niezgodność z całym artykułem 167.

Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.