Wnioskiem z 29 sierpnia 2006 r. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie, iż art. 56 ust. 1, art. 58 oraz art. 274 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm., dalej: ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym) jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji oraz że art. 118 ust. 1 zd. 1, 119 ust. 1, art. 120, art. 128 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 73 Konstytucji a także, iż art. 124 pkt 4, art. 129 ust. 1 i 6 oraz art. 265 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.) jest niezgodny z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w zw. z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 27 września 2006 r. wnioskodawca został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniosku poprzez doręczenie 5 egzemplarzy wyciągu z protokołu pozwalającego stwierdzić, że uchwała została podjęta zgodnie ze statutem organizacji oraz doręczenie 5 egzemplarzy aktualnego wyciągu z rejestru sądowego.

Pismem z 10 października 2006 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych braków formalnych.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 20 listopada 2006 r. wnioskodawca został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniosku poprzez uzasadnienie, w jaki sposób art. 119 ust. 1 i art. 128 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.) naruszają art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 73 Konstytucji oraz w jaki sposób art. 120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym narusza art. 73 Konstytucji.

Pismem z 1 grudnia 2006 r. wnioskodawca odniósł się do stwierdzonych braków formalnych.

W piśmie z 8 grudnia 2006 r. wnioskodawca ograniczył zakres wniosku do stwierdzenia niezgodności art. 56 ust. 1 oraz art. 58 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. Nr 164, poz. 1365, ze zm.) z art. 59 ust. 2 Konstytucji, a także niezgodności art. 118 ust. 1 zd. 1 i art. 120 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z art. 2 i art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji oraz niezgodności art. 118 ust. 1 zd. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z art. 73 Konstytucji, jak również stwierdzenie niezgodności art. 124 pkt 4, art. 129 ust. 1 i 6 oraz art. 265 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z art. 20, art. 22, art. 65 ust. 1 w zw. z art. 2 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych mogą wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o zbadanie zgodności aktów normatywnych z aktami normatywnymi mającymi wyższą moc prawną w hierarchicznie zbudowanym systemie źródeł prawa. Jednakże legitymacja tych podmiotów została – w porównaniu z uprawnieniami przysługującymi podmiotom wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji – ograniczona przez ustrojodawcę w ten sposób, że przedmiotem wniosku mogą być tylko takie przepisy, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy (art. 191 ust. 2 Konstytucji).

Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wniosek przedstawiony przez ogólnokrajowy organ związków zawodowych (podmiot legitymowany szczegółowo), podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy złożony wniosek odpowiada wymogom formalnym, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu oraz czy nie jest oczywiście bezzasadny.

2. Trybunał Konstytucyjny, na podstawie treści pisma wnioskodawcy z 8 grudnia 2006 r., w którym ograniczył on swój wniosek, umorzył, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK, postępowanie w zakresie zbadania zgodności art. 274 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z art. 59 ust. 2 Konstytucji, art. 119 ust. 1 oraz art. 128 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 73 Konstytucji, a także art. 120 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, z art. 73 Konstytucji.

3. Komisja Krajowa NSZZ „Solidarność” twierdzi, iż art. 56 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym jest niezgodny z art. 59 ust. 2 Konstytucji. Zdaniem wnioskodawcy, skarżony przepis narusza konstytucyjne prawo do rokowań w zakresie, w jakim ogranicza udział związków zawodowych w procedurze uchwalania statutu uczelni publicznych. Według wnioskodawcy art. 56 ust. 1 ustawy o szkolnictwie wyższym umożliwia związkom zawodowym działającym na uczelniach publicznych udział w procedurze uchwalania statutów uczelni poprzez opiniowanie ich projektów, jednak wyrażona przez związki zawodowe opinia ma charakter wyłącznie konsultacyjny, a przez to nie ma rzeczywistego wpływu na późniejszy kształt uchwalanego statutu. Wnioskodawca stoi na stanowisku, iż konstytucyjne prawo do rokowań rozumieć należy jako, między innymi, umożliwienie związkom zawodowym współkształtowania stosunków pracy zawieranych przez uczelnię z pracownikami naukowymi na podstawie przepisów statutu. Tym samym opiniowanie statutów uczelni publicznych przez związki zawodowe, w formie przewidzianej przez wskazany przepis ustawy o szkolnictwie wyższym uniemożliwia im pełną realizację prawa do rokowań. Zdaniem Komisji Krajowej NSZZ „Solidarność”, tylko wykluczenie konsultacyjnego charakteru opinii związków zawodowych poprzez nadanie im mocy wiążącej w procedurze uchwalania statutów uczelni państwowych pozbawi skarżony przepis przymiotu niekonstytucyjności.

4. Trybunał Konstytucyjny nie podziela wskazanych przez wnioskodawcę zarzutów i uznaje je za oczywiście bezzasadne.

Trybunał Konstytucyjny wyczerpująco odniósł się do interpretacji art. 59 Konstytucji w wyroku z 23 października 2001 r. (sygn. K 22/01). Trybunał podkreślał wówczas, że „artykuł 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców (ust. 1). Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie (ust. 3), zaś związkom zawodowym i organizacjom pracodawców prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych oraz do zatwierdzania układów zbiorowych pracy i innych porozumień (ust. 2). Z przepisu tego wynika m.in. wymóg zagwarantowania związkom zawodowym i organizacjom pracodawców:

1) prawa występowania z inicjatywą zawarcia układu zbiorowego,

2) prawa uczestniczenia w rokowaniach dotyczących układu zbiorowego,

3) swobody podejmowania decyzji w sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym oraz

4) możliwie szerokiego zakresu swobody w zakresie kształtowania treści układów zbiorowych.

Analizowany przepis nakłada ponadto na ustawodawcę obowiązek uznania mocy obowiązującej układów zbiorowych, zawieranych przez partnerów socjalnych zgodnie z zasadami określonymi w ustawie. Dla wykładni przepisów konstytucyjnych dotyczących prawa do zawierania układów zbiorowych istotne znaczenie ma społeczna funkcja tego prawa. Prawo to jest nie tylko środkiem realizacji interesów związków zawodowych i związków pracodawców, ale przede wszystkim służy ono realizacji interesów pracowników i pracodawców” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 215).

Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, iż tryb ustalania treści statutu uczelni państwowej – w myśl rozwiązań ustawowych – nie może być rozumiany jako kształtowanie układów zbiorowych pracy lub rozwiązywania sporów zbiorowych.

Ustawodawca w art. 56 ust. 1 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, ustalając procedurę opiniowania statutu uczelni publicznych przez działające na niej związki zawodowe, nie ograniczył konstytucyjnego prawa do rokowań. Należy zauważyć, iż to wskazana ustawa a nie przepis Konstytucji tworzy procedurę opiniowania statutów uczelni publicznych, a tym samym umożliwia związkom zawodowym konsultowanie ich postanowień.

Trybunał Konstytucyjny podkreśla, iż Konstytucja nie formułuje uprawnienia dla związków zawodowych do bezpośredniego i wiążącego wpływania na treść statutów uczelni publicznych uchwalanych przez Senat.

Ponadto związki zawodowe działające zarówno na uczelniach publicznych, jak i niepublicznych zrzeszają między innymi pracowników naukowych tych uczelni. Tym samym mają one swoich przedstawicieli w Senacie uczelni, czyli organie uchwalającym statut szkoły wyższej. Nadanie mocy wiążącej opiniom związków zawodowych spowodowałoby ukształtowanie uprawnień związkowych nie jako rokowań, ale jako współdecydowania o sprawach uczelni na równi z Senatem, gdzie reprezentowane są wszystkie grupy społeczności akademickiej, w tym i pracownicy. W sytuacji, w której de facto związki zawodowe mają realny wpływ na uchwalany przez Senat uczelni jej statut – poprzez zasiadających w tym organie nauczycieli akademickich oraz pracowników nie będących pracownikami naukowymi przekazanie dodatkowych, nieprzewidzianych przez ustrojodawcę uprawnień, nie znajduje oparcia w treści art. 59 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Biorąc wszystkie powyższe okoliczności pod uwagę, orzeka się jak w sentencji.