1. W dniu 23 lutego 2004 r. wpłynęło do Trybunału Konstytucyjnego pismo Zarządu Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych, nazwane „skargą konstytucyjną”, o uznanie art. 1 pkt 28 ustawy z dnia 29 sierpnia 2003 r. o zmianie ustawy o systemie oceny zgodności oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 170, poz. 1652) za naruszający zasady demokratycznego państwa prawnego, w szczególności niezgodny z art. 2 i z art. 24 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 24 marca 2004 r. skarżący, w piśmie procesowym z 5 kwietnia 2004 r., wyjaśnił, że „podstawą wniesienia skargi jest w tym wypadku art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji”. Mając powyższe na uwadze, zarządzeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 15 kwietnia 2004 r. pismo Zarządu Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych nazwane „skargą konstytucyjną” i zarejestrowane pod sygnaturą Ts 28/04, zostało uznane za wniosek złożony przez podmiot legitymowany szczególnie (art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji) i przeniesione do repertorium Tw.

2. Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 10 maja 2004 r. Zarząd Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych został wezwany do usunięcia braku formalnego wniosku, poprzez doręczenie aktualnego statutu.

Pismem z 19 maja 2004 r. wnioskodawca przesłał aktualny statut oraz postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy, XX Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego z 4 maja 2004 r. o zmianie danych w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643 ze zm.; dalej: ustawa o TK) wszczęcie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym następuje na podstawie wniosku, pytania prawnego albo skargi konstytucyjnej, jeżeli dany wniosek, pytanie prawne albo skarga konstytucyjna pochodzi od „uprawnionego podmiotu”. Wyliczenie podmiotów, które mogą wystąpić z wnioskiem w sprawach wskazanych w art. 188 Konstytucji, zawiera art. 191 ust. 1 Konstytucji. Dla podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 ustawy zasadniczej, ustrojodawca wprowadza tzw. ograniczoną zdolność wnioskowania (legitymację szczególną), wymagając wykazania, że kwestionowany akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego podmiotu (art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej). Wniosek pochodzący od takiego podmiotu powinien zatem nie tylko odpowiadać wymaganiom dotyczącym pism procesowych oraz zawierać dane określone w art. 32 ust. 1 pkt 1-4 ustawy o TK, ale nadto powinien powoływać przepis prawa lub statutu wskazujący, że kwestionowana ustawa lub inny akt normatywny dotyczy spraw objętych zakresem działania danego organu lub organizacji (art. 32 ust. 2 ustawy o TK).

Konsekwencją tych uregulowań jest art. 36 ustawy o TK, zgodnie z którym wniosek pochodzący od organu lub organizacji wymienionych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji jest kierowany do sędziego Trybunału Konstytucyjnego celem wstępnego rozpoznania. Instytucja ta zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), uzasadnionej brakiem podmiotu uprawnionego do złożenia wniosku. Tym samym wstępne rozpoznanie umożliwia już w początkowej fazie postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym eliminację spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania. Przyjąć zatem należy, że w trakcie wstępnego rozpoznania, badaniu podlega nie tylko spełnienie wymagań stawianych pismom procesowym, ale także – a nawet przede wszystkim – kwestia, czy podmiot występujący z wnioskiem spełnia kryteria uzasadniające zakwalifikowanie go do kręgu organów lub organizacji wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji oraz, czy w świetle obowiązujących przepisów prawa lub postanowień statutu rzeczywiście istnieje związek między zakresem działania danego podmiotu i regulacją przewidzianą w kwestionowanym akcie normatywnym. Ponadto wstępne rozpoznanie służy eliminacji wniosków „oczywiście bezzasadnych” (art. 36 ust. 2 ustawy o TK). Dopiero spełnienie wszystkich wskazanych przesłanek uzasadnia nadanie wnioskowi dalszego biegu (por. postanowienia TK z: 23 czerwca 2003 r., Tw 73/02, OTK ZU nr 2/B/2003, poz. 81; 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 2/B/2004, poz. 2, czy 30 marca 2004 r., Tw 10/03, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 6).

2. W rozpoznawanej sprawie Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych przysługującą mu legitymację procesową wywodzi z art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji, w myśl których z wnioskiem o abstrakcyjną kontrolę norm mogą wystąpić „ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych”, „/.../ jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania”.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że w rozumieniu przywołanych wyżej przepisów konstytucyjnych, utrwalonym w orzecznictwie Trybunału, Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych nie jest, co oczywiste, „ogólnokrajowym związkiem zawodowym”, nie spełnia zarówno ustawowych wymogów, uzasadniających zaliczenie go do kategorii „ogólnokrajowych organizacji pracodawców”, jak i nie posiada cech, które pozwoliłby uznać Stowarzyszenie za „ogólnokrajową organizację zawodową”.

Z tego względu, Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych nie należy do kręgu podmiotów, którym art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 ustawy zasadniczej przyznaje zdolność występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie hierarchicznej kontroli zgodności norm. Stanowisko zajęte przez Trybunał Konstytucyjny w procedurze wstępnego rozpoznania wniosku, uzasadniają następujące argumenty:

2.1. Z dokumentów przedstawionych w sprawie wynika, że Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych działa na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. Nr 20, poz. 104 ze zm.) i wpisane jest w Krajowym Rejestrze Sądowym do rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, prowadzonego przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy pod nr KRS 0000138053. Statut Stowarzyszenia stanowi (§ 2 ust. 2), iż „skupia (ono) przedstawicieli producentów części i akcesoriów motoryzacyjnych oraz przedstawicieli jednostek badawczo-rozwojowych pracujących dla potrzeb przemysłu motoryzacyjnego”. Natomiast członkiem zwyczajnym Stowarzyszenia (§ 10 ust. 1) może być właściciel lub pracownik członka wspierającego, tzn. każdej osoby prawnej lub fizycznej zarejestrowanej jako prowadząca działalność gospodarczą na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i produkująca części lub akcesoria motoryzacyjne (reprezentacja jednoosobowa) lub prowadząca działalność badawczo rozwojową dla przemysłu motoryzacyjnego i deklarująca pomoc Stowarzyszeniu” (§ 10 ust. 2).

Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, że wnioskodawca wskazując podstawę swojej legitymacji procesowej, stwierdził: „Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych jest ogólnopolskim zrzeszeniem przedsiębiorców produkujących części zamienne do pojazdów samochodowych. Przedsiębiorca z istoty swej jest zarazem pracodawcą. Wobec tego, Stowarzyszeniu przysługuje prawo skargi do Trybunału Konstytucyjnego ustanowione w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej”. W rozumieniu wnioskodawcy, wyjaśnienia te pozwalają więc uznać, iż Zarząd Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych, przysługującą mu zdolność wnioskową w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym wywodzi ze swojego statusu prawnego, który utożsamia z wymienionymi w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji, ogólnokrajowymi władzami organizacji pracodawców.

2.2. Trybunał Konstytucyjny przypomina zatem, że podstawę prawną tworzenia i działania organizacji pracodawców stanowi ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235 ze zm.; dalej: ustawa o organizacjach pracodawców).

Pojęcie organizacji pracodawców winno być interpretowane przez pryzmat pojęcia pracodawcy. Organizacja pracodawców to bowiem, z istoty rzeczy, zrzeszenie podmiotów posiadających taki właśnie charakter. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego interpretacja językowa pojęcia „pracodawca”, poparta treścią definicji legalnych zawartych w obowiązujących ustawach (art. 3 kodeksu pracy oraz art. 1 ust. 2 ustawy o organizacjach pracodawców), nakazuje przyjąć, że pracodawcą jest „jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników”. W wyniku nowelizacji art. 3 Kodeksu pracy ustawą z dnia 9 listopada 2000 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 107, poz. 1127), atrybutem „pracodawcy” przestało być „prowadzenie działalności gospodarczej”. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, okoliczność wskazania przesłanki „zatrudnienia pracowników” jako jedynej cechy konstytuującej pojęcie „pracodawcy” (w aspekcie formalnym), musi być zatem uwzględniona przy badaniu legitymacji procesowej podmiotów, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Na tej podstawie należy uznać, że organizacje pracodawców to tworzone przez pracodawców zrzeszenia, których członkostwo jest w zasadzie ograniczone tylko do osób mających status pracodawcy. W konsekwencji, prawo występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego mają w sposób bezpośredni związki pracodawców w rozumieniu ustawy o organizacjach pracodawców (por. postanowienie TK z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2).

Trybunał Konstytucyjny biorąc pod uwagę cele statutowe Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych (§ 7) oraz zasady umożliwiające członkostwo (§ 10 ust. 1 i 2) właścicielom lub pracownikom członków wspierających (tzn. prowadzących działalność gospodarczą lub działalność badawczo rozwojową), stwierdza, że wnioskodawca nie jest organizacją pracodawców, o której mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 ustawy zasadniczej, co przesądza ostatecznie o braku legitymacji do wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie hierarchicznej kontroli zgodności norm. Okoliczność powyższa stanowi wystarczającą przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.

2.3. Trybunał Konstytucyjny przypomina także, że w obowiązującym stanie prawnym, kontroli legitymacji czynnej Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych, które uznaje się za „ogólnopolską organizację pracodawców”, nie można ograniczyć jedynie do odczytywania jego nazwy, czy też wywiedzenia ogólnokrajowego charakteru ze względu na statutowo określony terytorialny zakres działania, obejmujący obszar Rzeczypospolitej Polskiej (§ 5 ust. 1). Stwierdzenie, iż władze danej organizacji są uprawnione do występowania z wnioskami do Trybunału Konstytucyjnego, musi być poprzedzone oceną merytoryczną, czy organizacja ta ma rzeczywiście charakter ogólnokrajowy. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, badania takiego należy dokonywać, korzystając – przede wszystkim – z danych ujawnionych w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, w szczególności z wpisów zawartych w rubryce 3 działu 1, informujących o jednostkach terenowych lub oddziałach organizacji. Trybunał Konstytucyjny podkreśla, że organizacje, które faktycznie posiadają takie struktury, mają możliwość ich ujawnienia zgodnie z § 116 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 grudnia 2000 r. w sprawie szczegółowego prowadzenia rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej treści wpisów w tych rejestrach (Dz. U. Nr 117, poz. 1237 ze zm.).

Trybunał Konstytucyjny ustalił na podstawie odpisu aktualnego z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji i publicznych zakładów opieki zdrowotnej, dołączonego do akt niniejszej sprawy, że Stowarzyszenie Producentów Części Motoryzacyjnych nie posiada jednostek terenowych lub oddziałów, co potwierdza brak wpisów w rubryce 3, działu 1 rejestru.

Trybunał stwierdza zatem, że Stowarzyszeniu Producentów Części Motoryzacyjnych nie można przypisać przymiotu organizacji ogólnokrajowej w rozumieniu art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Tym samym należy uznać, że złożony do Trybunału Konstytucyjnego przez Zarząd Stowarzyszenia wniosek pochodzi od podmiotu, któremu nie przysługuje legitymacja do występowania o dokonanie abstrakcyjnej kontroli norm. Okoliczność powyższa uprawnia do odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.

3. Trybunał Konstytucyjny przypomina również, że zgodnie z utrwaloną linią orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, warunkiem sine qua non wszczęcia postępowania w sprawie kontroli zgodności norm jest uchwała podjęta przez ogólnokrajowe władze organizacji, o których mowa w art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji.

W myśl § 15 ust. 1 lit. b statutu, władzą Stowarzyszenia jest Zarząd, składający się z Prezesa i od 3 do 5 zastępców (§ 20 ust. 1). Do kompetencji Zarządu należy reprezentowanie Stowarzyszenia na zewnątrz (§ 21 ust. 1 lit. d) oraz podejmowanie uchwał w sprawach nie należących do kompetencji innych władz Stowarzyszenia (§ 21 ust. 1 lit. h). Zgodnie z § 21 ust. 2 statutu „do ważności uchwał Zarządu konieczna jest obecność co najmniej połowy jego członków; uchwały zapadają zwykłą większością głosów, a w przypadku równej ilości głosów decyduje głos Prezesa”.

Trybunał Konstytucyjny, na podstawie analizy akt doręczonych w rozpatrywanej sprawie, stwierdza, że uchwała wyrażająca wolę wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym, w ogóle nie została podjęta przez Zarząd, będący władzą statutową Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnej. Okoliczność powyższą należy uznać za kolejną przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu.

Z tych wszystkich względów nie można było na gruncie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji zaliczyć Stowarzyszenia Producentów Części Motoryzacyjnych do kręgu podmiotów uprawnionych do wszczęcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym i dlatego, na podstawie art. 36 ust. 3 ustawy o TK, należało odmówić nadania wnioskowi dalszego biegu.